|
به بهانه برگزاري اجلاس سازمان ملل درباره ايدز (۱۲ خرداد)
ايدز وافزايش شكاف ميان اغنيا و فقرا
|
|
|
تنظيم: مريم غفاري
افزايش بروز بيماري ايدز و رشد تعداد موارد مرگ، خوش بين بودن در مورد سن بيماري را به چالش انتقادي مي كشند. اين امر حياتي است كه جامعه جهاني، تلاشي قاطعانه عليه ويروس نقص ايمني انساني (ايدز) انجام دهد.
مطلب حاضر، قبل از پرداختن به اهداف مربوط به سال هاي آتي، موفقيت ها و شكست هاي به دست آمده در پيكار با ويران كننده ترين بيماري عفوني جهان را بررسي مي كند. يكي از اين اهداف عبارت است از كاهش شكاف پيامدي ايدز ميان اغنيا و فقرا از طريق فراهم ساختن درمان تركيبي براي ۳ ميليون نفر از ساكنان كشورهاي درحال توسعه تا پايان سال ۲۰۰۵.اگرچه پيشگيري و مراقبت دقيق و بي نقص از آلودگي به ويروس نقص ايمني انساني مشتمل بر يك مداخله پيچيده است،اما امكان استفاده از چنين مداخلاتي در مكان هاي فقير ازنظر منابع، نه تنها امكان پذير است بلكه دقيقا همان چيزي است كه مورد نيازمي باشد.
طي دهه گذشته، «شكاف پيامدها» يا تفاوت بين سرنوشت فقرا و اغنيا، به طرز چشمگيري افزايش يافته است. چرا در محدودساختن ويروس ايدز با شكست مواجه شده ايم؟ چرا ثمرات طب نوين به افرادي كه بيشترين نياز را به آن داشته اند، ارايه نشده است؟ پاسخ به اين دو سوال اساسا مشابه است: ايدز بيماري است كه تاثير آن در مناطق دچار فقر و نابرابري اجتماعي (شامل نابرابري جنسيتي) بسيار بيشتر است. اداره اين بيماري در مكان هايي كه نظام هاي سلامت ضعيف قادر به ارايه خدمات (به خصوص به گروه هاي اقليتي و افرادي كه در فقر به سر مي برند) نيستند، چندان ساده نيست. به اين ترتيب مساله ويروس نقص ايمني انساني ايدز، مسايلي را در حيطه حقوق بشر به خصوص درباره حق برخورداري از سلامت به پيش مي كشد كه پرداختن به آن از فوريت برخوردار است.
مطلبي كه درپي مي آيد آخرين گزارش سازمان جهاني بهداشت در اين خصوص است كه به بهانه برگزاري اجلاس وزراي سازمان ملل درباره بيماري ايدز كه امروز در مقر سازمان ملل متحد با حضور ۴۰ وزير بهداشت از سراسر جهان برگزار مي شود، از نظرتان مي گذرد.
ظهور يك بيماري جديد
ايدز نخستين بار در سال ۱۹۸۱ و هنگامي كه جواناني كه قبلا سالم بودند (عمدتا مرداني كه ساكن مناطق شهري ايالات متحده بودند) به دليل ابتلا به عفونت هايي كه پيشتر شناخته شده نبود، در بستر بيماري افتادند، شناخته شد. به زودي عفونت هاي مشابهي در آفريقا، منطقه كاراييب و اروپا ديده شد؛ آشكار بود كه ايدز بيماري همه گير است. بسياري از اين جوانان فوت كردند و مجموعه اي از فرضيه هاي متناقض ارايه شد اما دانشمندان خيلي زود به يك عامل بيماريزاي ويروسي منتقله از راه خون مشكوك شدند. اين شك در سال ۱۹۸۳ و زماني كه پروفسور لوك مونتانيه و عده اي ديگر يك عامل بيماريزاي جديد را كشف نمودند، تبديل به يقين شد.
هنگامي كه امكان غربالگري موثر فراهم شد، انتقال ناشي از خون از بين رفت اما انتشار ويروس نقص ايمني انساني به سادگي متوقف نشد. مشخص گرديد كه كنترل رفتار غير ايمن در پيشگيري از انتقال جنسي ويروس نقص ايمني انساني اثربخش است اما ديري نپاييد كه محققان در زمينه ايدز به اين نتيجه رسيدند كه در مكان هايي كه فقر و نابرابري جنسي، زنان فقير را مستعد به عفونت هاي ويروس نقص ايمني انساني مي نمايد، كنترل هاي مردانه به تنهايي كفايت نمي كند. زنان به نوبه خود، ويروس نقص ايمني انساني را به كودكان متولد نشده يا شيرخواراني كه از شير مادر تغذيه مي كردند، منتقل نمودند. مصرف موادمخدر به صورت تزريقي سبب شد تا ويروس نقص ايمني انساني به مناطقي كه قبلا آلوده نشده بودند راه يابد. مراقبت سلامت با كيفيت پايين (ازجمله استفاده مكرر از سرنگ، سوزن و ساير لوازم پزشكي مشترك) نيز در توسعه اين همه گيري جديد نقش داشت.
وضعيت كنوني
جامعه بين المللي تا چه حد با اين تهديد جديد عليه سلامت جهاني، برخورد مناسبي داشته است؟ علي رغم دستاوردهاي علمي قابل ملاحظه (ابداع روش هاي تشخيصي كم هزينه قبل از نيمه اول دهه ،۱۹۸۰ شناسايي توالي كل ژنوم ويروس نقص ايمني انساني كمتر از ۱۵ سال بعد و پيدايش درمان هاي ضد رتروويروسي اثربخش تا سال ۱۹۹۵) انتشار ويروس همچنان ادامه داشته است. برآورد مي شود كه طي سال ،۲۰۰۲ حدود ۵ ميليون نفر به ويروس نقص ايمني انساني آلوده شده و نزديك به ۳ ميليون نفر بر اثر ايدز فوت كرده با شند.
در تمام نقاط جهان، ويروس نقص ايمني انساني از طريق مكانيسم هاي نسبتا محدودي منتقل مي شود.
ويروس نقص ايمني انساني يكي رتوويروس منتقله از راه خون است و از طريق تماس جنسي، تزريق خون آ لوده، مصرف موادمخدر به صورت تزريقي، عدم رعايت آن چه كه هم اكنون در محافل پزشكي تحت نام «احتياط هاي عمومي» شناخته مي شود و از مادر به كودك طي بارداري، زايمان و شيردهي منتقل مي شود.
بيشترين تعداد بيماري مربوط به قاره آفريقاست و انتشار آن به واسطه عوامل مختلفي (ازجمله فقر گسترده، نابرابري جنسيتي و نظام هاي سلامت ضعيف شده در اثر فشارهايي همچون بارهاي سنگين وام هاي خارجي) شتاب گرفته است. آفريقا محل زندگي بيش از ۷۰ درصد از افرادي است كه درحال حاضر آلوده به ويروس نقص ايمني انساني هستند. از ميان تمام موارد مرگ ناشي از ايدز در سراسر جهان (۲۸ ميليون مورد در پايان سال ۲۰۰۲)، عمده اين مرگ ها نيز درهمين قاره روي داده است. عفونت ويروسي نقص ايمني انساني، همه گيري سل را در برخي از كشورهاي آفريقايي شعله ور ساخته و خطر ابتلاي به اين بيماري در كل جمعيت اين قاره را فارغ از ابتلا به عفونت ويروس نقص ايمني انساني، افزايش داده است. در كشورهاي جنوب صحراي آفريقا، ميزان سل بيش از ۳ برابر شده است و عده زيادي معتقدند كه كنترل اين بيماري بدون درمان قاطعانه ايدز، مقدور نمي باشد.
وسعت و سرعت انتشار ويروس نقص ايمني انساني، دستاوردهاي مربوط به اميد به زندگي را در بسياري از كشورهاي آفريقايي معكوس ساخته است. اما هنوز بايد منتظر وقوع پيامدهاي بدتري باشيم. مناطق فقيرتر آسيا (شامل آسياي جنوبي كه جمعيت بسيار زيادي دارد) از آخرين نواحي هستند كه به همه گيري نوظهور ايدز دچار شده اند. طي ۲ دهه گذشته، افزايش نگران كننده اي در تعداد موارد ويروس نقص ايمني انساني (ايدز) در آسيا روي داده است؛ درصورتي كه گرايش هاي همه گيرشناختي كنوني كند يا معكوس نشود، بار بيماري و مرگ در اين منطقه بسيار عظيم خواهد بود.
كشورهاي توسعه يافته نيز از ابتلا به اين همه گيري مصون نيستند. جمهوري فدراتيو روسيه و اوكراين همراه با ساير كشورهاي اروپاي شرقي و آسياي مركزي، شاهد سريع ترين سير صعودي آلودگي به ويروس نقص ايمني انساني هستند. در اين مناطق، بيماري عمدتا با مصرف مواد به صورت تزريقي گره خورده است كه اين مساله خود با رشد سريع در شاخص هاي مربوط به نابرابري اجتماعي مرتبط است. اگرچه تعداد مطلق موارد ايدز در اتحاد جماهير شوروي سابق، نسبتا اندك است، اين همه گيري به سرعت در جمهوري فدراتيو روسيه و ساير كشورهاي اين منطقه، درحال گسترش است. رشد سريع در ميزان بروز آلودگي به ويروس نقص ايمني انساني كه هم اكنون در ميان زندانيان روسي به صورت مستند تاييد شده است، همه گيري هاي سل مستقر در زندان را (كه شامل سويه هاي مقاوم به دارو هستند) بيش از پيش شعله ور خواهد ساخت. تنها تلاش هاي قاطعانه درجهت كاهش آسيب و ارتقاي كيفيت درمان سل مي تواند همه گيري نوين و عجيب اين دو بيماري وابسته به هم را كه درحال حاضر در كشورهاي واقع در اروپاي غربي تا اقيانوس آرام، با هم عجين شده اند، متوقف سازد.
دستيابي به هدف يعني تا پايان سال ،۲۰۰۵ ۳ ميليون نفر از مبتلايان به ويروس ايدز در كشورهاي درحال توسعه درمان شوند
ضايعات حقيقي ناشي از ايدز
همه گير شناسي ويروس نقص ايمني انساني، تغييرات پوياي اين خطر، آموزنده است. اما همه گير شناسي تنها بخشي از شرح ماجرا را بيان مي كند. بيماري كه چنين تاثير نامطلوبي بر اميد به زندگي مي گذارد افزون بر هزينه سنگين مستقيم انساني، آثار بسيار مخربي بر بافت جوامعي وارد مي نمايد كه هم اكنون زير بار سنگين بيماريها دست و پا مي زنند.
براي مثال مي توان به اين دو نمونه اشاره كرد: ايدز باعث يتيم شدن تقريبا ۱۴ ميليون كودك آفريقايي شده و در كشورهايي كه شديدا مورد هجوم بيماري قرار گرفته اند جان عده زيادي از كاركنان بخش سلامت، آموزگاران و كارمندان دولت را خواهد ستاند.
اين اختلالات اجتماعي را مي توان به وضوح در آثار اقتصادي مستقيم (بيماري) مشاهده نمود. مطالعه جديد بانك جهاني پيش بيني مي كند كه آفريقاي جنوبي در صورتي كه اقدامات اثربخشي را براي مبارزه با ايدز اتخاذ ننمايد، ظرف ۳ نسل، با فروپاشي كامل اقتصادي روبرو خواهد شد. اما اين ماجرا ابعاد گسترده تري دارد به طوري كه اندازه گيري تمام آنها توسط اقتصاددانان مقدور نيست.
ساير دانشمندان علوم اجتماعي در پي گسترش دامنه تحليل هاي خود در رابطه با پيامدهاي سوء ناشي از بيماري بر زنجيره اي از وقايع و فرآيندهاي مختلف هستند. به عنوان مثال، پيامدهاي اجتماعي حاصل از ميليون ها كودك يتيم شده در اثر ايدز چيست؟
فقدان اين تعداد بي شمار از والدين چه تاثيري بر گسترش جنگ هاي مسلحانه و آسيب هاي اجتماعي همراه با مهاجرت هاي شهري و بي كاري سرپرست خانوار خواهد گذاشت؟ ريزش متخصصان بخش سلامت در آفريقا و ساير مكان هايي كه درمان ايدز در آنها براي افرادي كه بيش از همه بدان نيازمند هستند، فراهم نيست، چه هزينه اي در پي دارد؟ علم تنها در ابتداي راه درك ضايعات اجتماعي و اقتصادي ويروس نقص ايمني انساني ، ايدز (كه دقيقا در مكان هايي كه از كمترين آمادگي براي مقابله با يك تهديد جديد عليه سلامت و تندرستي برخوردارند، شديدترين تاثير را مي گذارد) قرار دارد.
درسهاي فراگرفته شده طي ۲۰ سال گذشته
دو دهه نخست از ظهور ويروس نقص ايمني انساني، به ميزان زيادي بهترين راه هاي پيشگيري و كاستن از درد و رنج ناشي از آلودگي به ويروس نقص ايمني انساني را مشخص كرده است. موفقيت هاي بزرگ وكوچكي قابل ذكر است اما شكست هاي مستندي نيز روي داده است كه درس هاي مهمي به ما آموخته اند. گرايش هاي جديدي در حال ظهور هستند. تفاوت هاي محلي مهمي وجود دارد كه تعميم گسترده به همه گيري جهاني ايدز را شديدا زيانبار مي كند.آنچه كه در شرايط كنوني مي توان به صورت مستند بيان نمود، مجموعه اي از زيرشاخه هاي مرتبط با همه گيري است. هر يك از اين زيرشاخه ها نيازمند مجموعه اي متفاوت از مداخلات هستند. خوشبختانه تجارب به دست آمده طي ۲۰ سال گذشته، راهنماي مناسبي براي افرادي كه خواستار معكوس نمودن اين روندها هستند، فراهم مي نمايند.
يكي از مهمترين درس هاي فراگرفته شده از سالهاي اخير عبارت است از نياز به ادغام پيشگيري و مراقبت از ايدز. عدالت در پيشگيري از ايدز مستلزم ارائه اطلاعات صحيح و مناسب از نظر فرهنگي (همراه با توزيع ابزارهاي پيشگيري موجود) به افرادي است كه در معرض بيشترين خطر عفونت ويروس نقص ايمني انساني قرار دارند (درهر جايي كه زندگي مي كنند). سازمان جهاني بهداشت، پيشگيري فراگير و عادلانه را به عنوان اصل بنيادي فعاليت هاي خود در زمينه ايدز مد نظر قرار داده است. در شرايطي كه برخي از مطالعات بر نياز تلاشهاي مستمر در ترويج روابط جنسي سالم و روشهاي طبابت مناسب تاكيد مي ورزند، هيچ داده اي براي تاييد اين ادعا كه در مكان هاي فقير از نظر منابع كه ويروس نقص ايمني انساني بيشترين ضايعات خود را تحميل مي نمايد، افزايش دسترسي به مراقبت از ايدز مانع از اقدامات پيشگيرانه خواهد شد، وجود ندارد.
از سوي ديگر، ارتقاي مراقبت مي تواند مستقيما از چند راه سبب تقويت روشهاي پيشگيري گردد. اين راهها عبارتند از: افزايش تقاضا براي مشاوره و آزمون داوطلبانه، كاستن از انگ بيماري و ترويج آزادي بيشتر در بحث هاي مربوط به ويروس نقص ايمني انساني، ايدز در جامعه و كمك به حفظ كانون سالم خانواده و پايداري آن از نظر اقتصادي و به اين ترتيب، كندنمودن روند رشد جمعيت هاي در معرض خطر مانند روسپي هاو...
چه چيز مسئول جدايي فاحش بين پيشگيري از ايدز و مراقبت هاي درماني از آن به حدي شده است كه در كشورهاي در حال توسعه اكثر مبتلايان به ويروس نقص ايمني انساني دسترسي مناسبي به مراقبت هاي پزشكي ندارند؟ اين مطلب كه ساخت درمان ضد رتروويروسي اثربخش براي ايدز، تنها ۱۵ سال به طول انجاميده است، از نظر عده اي يك موفقيت تلقي مي شود، اما با درنظرگرفتن دهها ميليون نفري كه در اثر ايدز جان باخته اند، بايد پذيرفت كه اين پيروزي بسيار دير حاصل شده است. اما اين حقيقت كه پيش از فراهم شدن درمان اثربخش، مطالب بسياري در مورد ويروس نقص ايمني انساني و روشهاي انتقال آن مشخص شده بود، در ايجاد فاصله بين پيشگيري و مراقبت از ايدز (هم در كشورهاي ثروتمند و هم در كشورهاي فقير) دخيل بوده است. در استراليا، اروپا و ايالات متحده، پيشگيري و مقوله پيشگيري از آلودگي و مراقبت درماني از افراد آلوده به ويروس نقص ايمني انساني حيطه هايي كاملا جدا هستند. در كشورهاي ثروتمند پيشگيري از آلودگي ويروس نقص ايمني انساني، معمولا در درمانگاه هاي ارائه كننده مراقبت هاي درماني ايدز روي نمي دهد. با اين حال در بسياري از كشورهاي فقير، در درمانگاه ها تنها خدمات پيشگيري صورت مي گيرد و عموما كاري در مورد مراقبت هاي درماني انجام نمي شود.
نتايج حاصل از اين جدايي، نامطلوب بوده است. اگرچه موفقيت هاي قابل ملاحظه اي روي داده، اما دستاوردهاي آنها توزيع متوازني نداشته است. علي رغم افت چشمگير در ميزان هاي مرگ و مير تعديل شده از نظر سن در ميان برخي مبتلايان به ايدز، در كشورهاي درگير هنوز همه گيري ها در بعضي زيرگروه هاي جمعيتي ادامه داشته يا روبه افزايش است. ميزان انتقال ويروس نقص ايمني انساني مانند هر بيماري ديگر بر اساس وضعيت اجتماعي، متغير است.
در مكان هايي كه انتقال ويروس نقص ايمني انساني در آنها ارتباط بسيار نزديكتري با مصرف مواد به صورت تزريقي دارد، ثابت شده است كه راهبردهاي مبتني بر كاهش زيان (به عنوان مثال، فراهم ساختن تجهيزات تميز براي تزريق و نيز درمان كافي براي وابستگي دارويي) اثربخش هستند. اما در تمام مكان هاي مورد مطالعه، جدايي بين پيشگيري و درمان (كه عمدتا در كشورهاي بسيار فقير كه تعداد اندكي از افراد نيازمند درمان تحت پوشش مراقبت درماني قرار دارند) سبب شده است تا واكنش نسبت به اين بيماري بي اثر گردد و انگ اجتماعي ناشي از آن شدت يابد.
ادغام برنامه هاي پيشگيري و مراقبت درماني از عفونت ويروس نقص ايمني انساني، يكي از مضامين مكرر و متحدكننده تلاشهاي سازمان جهاني بهداشت است هرچند تنوع زيادي در زيرشاخه هاي اين همه گيري به چشم مي خورد، در مكان هايي كه به ويروس نقص ايمني انساني ( ايدز) به عنوان يك مساله اختصاصي نگاه نمي شود، بلكه از منظر يك مساله عمومي مدنظر قرار مي گيرد، با اتخاذ يك سياست عمومي مناسب مي توان از عفونت هاي جديد پيشگيري كرد و همچنين، مرگ را در ميان افرادي كه از قبل دچار ويروس نقص ايمني انساني شده اند، به تاخير انداخت.
مسلما براي آنكه جدايي بين پيشگيري و مراقبت از ميان برود، كارهاي بسياري بايد انجام شود، پزشكان بايد تضمين كنند كه مهارت هاي منحصر به فرد آنها به طور مطلوب براي فايده رساني به بيماران به كار مي رود. فعالان اجتماعي، از مشاركت بسيار مهم خود در زمينه پيشگيري، حمايت، آموزش و حمايت از مبتلايان دريغ نخواهند كرد.
مشكل مي توان فعاليت هايي را كه در محل ارائه به بيمار انجام مي شود به دو دسته پيشگيري يا درمان تقسيم كرد.به عنوان مثال اكثر افراد، پيشگيري از انتقال ويروس نقص ايمني انساني از مادر به كودك را به عنوان يك فعاليت پيشگيري طبقه بندي مي كنند. اما اجراي چنين برنامه هايي، اغلب مستلزم ارتقاي مراقبت پيش از زايمان است، طرح هاي ابتكاري MTCT-plus مداخلات پيشگيرانه ابتدايي با داروهاي ضد رتروويروسي را براي مادران آلوده به ويروس نقص ايمني انساني، پيگيري مي نمايد و زنان را قادر مي سازد كه نه تنها كودكان سالمي را بدنيا آورند بلكه زنده بمانند و آنها را بزرگ كنند. ارتقاي مراقبت از عفونت ويروس نقص ايمني انساني به همين صورت مي تواند سبب انگ زدايي از ايدز شود. كاهش انگ بيماري با افزايش علاقه به مشاوره و آزمون داوطلبانه همراه است كه اين امر يكي از پايه هاي پيشگيري و مراقبت موثر از عفونت ويروس نقص ايمني انساني به شمار مي رود. برخي از مطالعات جديد، شروع به فهرست كردن مكانيسم هايي كرده اند كه به واسطه آنها مي توان با افزايش دسترسي به مراقبت پركيفيت از عفونت ويروس نقص ايمني انساني، فعاليت هاي پيشگيرانه را تقويت نمود.
|
