اعظم راستي
عقايد مذهبي و اعتقادي مردم تركمن، بخش قابل ملاحظه اي از آداب و رسوم اين قوم را با خود همراه كرده است، به طوري كه تمامي اعياد و جشن هاي مذهبي آنها با مراسمي خاص و اغلب از سه تا چهار روز جلوتر آغاز مي شود
استان گلستان با بيش از 22 هزار كيلومتر مربع وسعت، داراي 9 شهرستان است كه در همگي آنها، آثار تاريخي و جاذبه هاي طبيعي به گونه اي نابرابر در مسير گردشگران و بخصوص زائراني كه قصد عزيمت به مشهد مقدس را از جاده شمال دارند، پراكنده شده است.
مهمترين ويژگي استان گلستان را علاوه بر طبيعت بكر و زيبايش، ساكنان بومي و اغلب تركمن آن با آداب و رسومي خاص تشكيل مي دهند.
شگفت انگيزي شيوه زندگي تركمن ها
معيشت آنها و پيوند ديرينه شان با اسب در نوع خود جاذبه اي را براي گردشگران داخلي و خارجي در استان گلستان فراهم كرده است.
فراموش نكنيم كه برخلاف ديگر استان ها و شهرهاي شمالي كشور، در استان گلستان نبايد به دنبال لهجه هاي گيلكي، مازندراني، تالشي يا حتي شعباتي از آنها باشيم، چراكه اقوام ساكن در اين استان را اكثرا تركمن هاي بومي استان يا تركمن هاي كوچنده از نقاط ديگر كشور به اين منطقه تشكيل مي دهند كه به زبان تركمني سخن مي گويند.
تركمن صحرا و شهرستان گنبد كاووس، دو مركز مهم اقامت تركمن ها در استان گلستان هستند.
گلستان در يك نگاه
ساماني كه امروزه با نام تركمن صحرا ناميده مي شود، در روزگاران باستان دهستان نام داشت. قوم ده يا داه، يكي از تيره هاي ايراني نژاد بودند و به زبان نزديك به فارسي ميانه سخن مي گفتند. پارت ها كه سده هاي طولاني بر ايران فرمانروايي كردند به خانداني به نام پرني كه زيرمجموعه اي از قوم داه بود، تعلق داشتند. مردم امروزي دشت تركمن صحرا در استان گلستان آميزه اي از بوميان داه و تركمن تبارهاي آمده از آسياي ميانه هستند. زبان تركمني، يكي از زبان هاي ترك تبار است. بزرگترين شهر تركمن نشين ايران، گنبد كاووس است كه البته در شهر گنبد كاووس، مردماني از فارس هاي بومي، آذربايجاني ها و كوچيدگاني از ديگر جاها نيز ساكن هستند.
شهرستان گنبد كاووس در بخش شرقي استان گلستان واقع شده كه از طرف شمال به جمهوري تركمنستان، از جنوب به استان سمنان، از غرب به شهرستان مينودشت و از طرف شرق به شهرستان علي آباد كتول محدود است.
گنبد كاووس داراي زيبايي هاي طبيعي و تاريخي فراواني است كه از معروف ترين آثار آن مي توان به ميله گنبد كاووس كه بلندترين بناي آجري جهان است، اشاره كرد. ميله گنبد كاووس، مقبره قابوس بن وشمگير و متعلق به سده چهار هجري است. اين برج آجري به ارتفاع 60 متر در سال 397 هجري قمري به دستور شمس المعالي قابوس بن وشمگير به شكل استوانه در مركز شهر گنبد كاووس احداث شد.
از ديگر جاذبه هاي ديدني گنبد كاووس، آبشار خان بين در شش كيلومتري جنوب اين شهر است كه در ميان جنگل هاي انبوه شيرآباد با ارتفاعي بالغ بر 20 متر واقع شده است. در بالاي اين آبشار، غاري بسيار زيبا وجود دارد كه به تفرجگاهي براي ساكنان بومي و گردشگران تبديل شده است.
تالاب هاي بين المللي آلاگل، آجي گل و آلماگل واقع در 60 كيلومتري گرگان و نزديك به گنبد كاووس نيز براي گردشگران نامي آشناست.
اين تالاب هاي بين المللي در تمامي فصول و بخصوص در زمستان پرندگاني مهاجر از جمله فلامينگو، قو، اردك، پرستوي دريايي و غاز باكلان را در خود جاي مي دهند.
بندرتركمن و بندر گز در غرب استان گلستان، اولين شهرستان هايي هستند كه از طريق جاده شمال، گردشگران را به خود جلب مي كنند. اين دو بندر در سرحد شرقي درياي خزر واقع شده اند و به همين سبب مهمترين جاذبه هاي طبيعي آنان را جاذبه هايي دريايي بويژه منطقه حفاظت شده ميانكاله و جزيره آشوراده تشكيل مي دهند. اين مناطق بيش از 126 گونه پرنده، آبزي و حيوان را در خود جاي داده اند، به طوري كه بيش از 40 نوع از تنوع حيواني و پرندگان اين مناطق در زمره نادرترين و كمياب ترين گونه ها شناخته شده اند.
گذشته از جاذبه هاي طبيعي اين دو بندر، دوشنبه بازار بندر تركمن و امكانات تفريح دريايي در بندر گز كه توسط شركت سرمايه گذاري مناطق گردشگري در اين محل احداث شده از جمله ويژگي هاي منحصر به فرد در بندر تركمن و بندر گز محسوب مي شود.
بعد از عبور از بندر گز و تركمن، شهرستان كردكوي و طبيعت پوشيده از جنگل آن، پيش روي مسافران قرار مي گيرد. اگر به اين شهرستان وارد شديد، حتما از پل تاريخي رادكان ديدن كنيد. اين پل داراي نوشته ها و كتيبه هايي است كه تاريخ آن به سال 40 هجري قمري مربوط مي شود.
پس از كردكوي، گرگان مركز استان گلستان قرار گرفته است. شهرستان گرگان كه در قديم استرآباد خوانده مي شد، منتسب به استر، همسر خشايارشاه است كه محلاتي قديمي مانند نعلبندان، ميدان و سبز مشهد را با انواع آثار و بناهاي تاريخي در خود جاي داده است. علاوه بر اين، بافت قديم استان گلستان را تنها در شهر گرگان مي توانيد ببينيد.
منطقه جنگلي ناهارخوران، روستاي زيارت، جنگل شصت كلا و منطقه حفاظت شده جهان نما از جمله مواهب طبيعت شهرستان گرگان به شمار مي آيند.
در شمال اين شهرستان، منطقه يا در واقع شهرستان جديدالتاسيس آق قلا با مرز گمركي اينچه برون واقع شده است.
شهرستان آق قلا به دليل نزديكي به جمهوري تركمنستان، از گذشته هاي دور تاكنون محل برگزاري بازارهاي متعدد صنايع دستي و لوازم صوتي و تصويري بوده است. اهالي تركمن اين شهرستان، كالاهاي خود را در پنج شنبه بازارهايي روي پل قديمي آق قلا كه از زمان صفويه تاكنون باقي مانده است، برگزار مي كنند. از اين پل هيچ وسيله نقليه اي حق عبور و مرور ندارد، به همين سبب فروشندگان اجناس خود را با پاي پياده روي پل و مناطق اطراف آن حمل مي كنند.
مسافران استان گلستان پس از خروج در منطقه آق قلا و گذر از شهرستان گنبد كاووس و بازديد از خرابه هاي ديوار دفاعي اسكندر از طريق جاده بين المللي گرگان به شهرستان علي آباد كتول و جنگل كبود و دال و پس از آن به جنگل ملي گلستان كه نام استان نيز برگرفته از آن است، مي رسند و پس از گذر از تفرجگاه هاي مختلف گلشن، گلستان و كمپينگ گلزار و توقف و استراحت در آنها از استان گلستان به طور كامل خارج مي شوند.
هرچند پايان يافتن مناظر طبيعي و جنگل هاي سرسبز استان گلستان بخصوص در فصل بهار و تابستان و آغاز منظره هاي خشك و شايد هم بياباني براي گردشگران نوعي از تنوع را به همراه دارد، اما بي شك خاطره اي خوش را براي آنها به جاي خواهد گذاشت.
تركمن ها، اقوامي با سنن ديرين
فرهنگ و رسوم تركمن ها در هيچ يك از قبايل ديگر كشورها قابل مشاهده نيست و تقريبا تا به امروز دست نخورده باقي مانده است. از جمله اين رسوم در ميان تركمن ها مي توان به مراسم پررمز و راز عروسي در ميان آنها اشاره كرد. اين مراسم در ميان تركمن ها سه الي چهار روز به طول مي انجامد و شامل مراحلي چون اولي قده، پذيرايي، مصائب (مصاحب)، كجاوه (عروس كشي)، اوجه و اللش دمه يا عقدكنان است. هركدام از اين مراحل با انبوهي از آداب و سنن همراه است كه شايد هيچكس جز تركمن ها از راز و رمز آنها براي آغاز يك زندگي جديد آگاه نشوند. اعياد و جشن هاي قبايل تركمن صحرا نيز به نوبه خود از ويژگي هايي خاص برخوردار است كه از گذشته هاي دور در ميان تركمن ها رواج داشته و دارد. اعيادي مانند عيد قربان، عيد فطر و جشن آق آشي.
تركمن ها مانند ديگر مسلمانان در عيد قربان با تداركاتي كه از سه روز قبل ديده اند، گوسفند قرباني و بعد از 30 روز ماه رمضان، مراسم عيد فطر را برگزار مي كنند. هر زن و مرد تركمن كه به سن 63 سالگي (سن پيامبر (ص)) مي رسد، جشني و ضيافتي ترتيب مي دهد كه به جشن آقاآش معروف است.
آوازهاي دسته جمعي دختران (لاله)، لالايي مادران (هودي)، سويدقازان يا مراسم تمناي باران، ذكر خنجر و آواز و موسيقي تركمني از جمله ديگر رسوم مرسوم در ميان قبايل تركمن است.
عقايد مذهبي و اعتقادي مردم تركمن، بخش قابل ملاحظه اي از آداب و رسوم اين قوم را با خود همراه كرده است، به طوري كه تمامي اعياد و جشن هاي مذهبي آنها با مراسمي خاص و اغلب از سه تا چهار روز جلوتر آغاز مي شود، مثلا تركمن ها جشن عيد قربان را از سه روز جلوتر و با برگزاري مراسم گرگون، فوفن و قربان شورا در هر روز به انجام مي رسانند. آنها در روز اول خانه تكاني و نظافت مي كنند، در روز دوم شيريني پخش مي كنند و در روز سوم و شب عيد قربان با خواندن اشعاري به نام قربان شورا استحمام مي كنند و خود را براي روز عيد قربان آماده مي كنند.
آنها در روز عيد قربان، گوسفند يا گاو قرباني را به هفت قسمت مساوي با نام تركمني (اوله) تقسيم كرده و آن را ميان فقرا پخش مي كنند.
در تركمن صحرا نيز مانند نقاط مختلف كشور زيارتگاه هايي وجود دارد كه در روزهاي مختلف عده اي از تركمن ها به زيارت آنها مي روند. مهمترين زيارتگاه هاي تركمن صحرا عبارتند از امامزاده دانشمند (داليشمان) كه مقبره امامزاده ملاعلي بوده و نسب او به يكي از چهار يار پيامبر مي رسيده است. زيارتگاه خالد نبي در قله كوه گوكچه داغ، زيارتگاه روستاي خواجه لر و قدمگاه خواجه بهاءالدين از ديگر زيارتگاه هاي منطقه تركمن صحرا به شمار مي روند.
تركمن ها مسلمان و اغلب اهل سنت و پيرو فرقه نقشبنديه هستند كه موسس آن خواجه بهاءالدين نقشبندي بخارايي است كه زيارت مرقدش در بخارا، آرزوي هر تركمني است. تركمن ها به دليل دوري از مرقد مراد خويش در شرق بندر تركمن در روستاي خواجه لر، يادبودي ساخته اند و چون معتقدند خواجه بهاءالدين در سفر خود به مكه و گذر از اين منطقه در آن محل استراحت كرده است، جمعه هر هفته اين مكان را زيارت مي كنند.
اسب ها، نماد قدرت تركمن ها
در ميان جاذبه هاي گردشگري تركمن ها، ورزش به طور عام و اسب و سواركاري به طور خاص از اهميت ويژه اي برخوردار است، به طوري كه برگزاري كورس بهاره اسبدواني در گنبد كاووس، هرساله تعداد بيشماري از گردشگران داخلي و خارجي را مجذوب خود مي كند. مهمترين ويژگي كورس هاي سواركاري تركمن صحرا و گنبد كاووس وجود اسب هاي اصيل تركمن، يعني بهترين نژاد اسب در جهان است. عشق و علاقه به اسب و اسبدواني در بين مردم استان گلستان و بويژه مردم تركمن، ريشه اي عميق و تاريخي دارد كه ناشي از شرايط خاص جغرافيايي و زيستي اين مردم است كه در بيشتر سفرنامه هاي سياحان به وابستگي اين مردم به اسب اشاره شده است، به طوري كه محمدعلي قورچانچي صولت نظام در سفرنامه خود با عنوان نخبه سيفيه آورده است: علاقه يموت (تركمن) در زندگي تنها به سه چيز است؛ اول اسب، دوم تفنگ و سوم آلاچيق (خانواده).
در مناطق تركمن نشين استان گلستان در گذشته مسابقات اسبدواني به مناسبت هاي مختلف مانند جشن عروسي، تولد فرزند و ... صورت مي گرفته است كه به صورت دواندن اسب به دور ميدان بوده كه به زبان محلي (آيلام) خوانده مي شود. بزرگترين آيلام عبارت است از 13 بار دواندن اسب به دور ميدان كه مخصوص اسب هاي پرقدرت است. مسابقه ديگر تركمن ها كه امروزه بندرت انجام مي شود (دو قري يول) است كه شامل دواندن اسب در يك خط مستقيم مي شود و در پايان جايزه اي به نام (بايراق) اعم از گوسفند، پارچه ابريشمي و... را نصيب صاحب اسب مي كند.
نژادهاي شناخته شده اسب هاي تركمن شامل سه گروه نژاد ياموت، آخال تكه و گوكلان است. تاثير اسب در هر زاويه از زندگي تركمن ها به حدي است كه كارشناسان معتقدند اين تاثير راحتي در موسيقي اين قوم نيز مي توان مشاهده كرد، چراكه به اعتقاد آنها علاوه بر وجود ترانه هاي تركمني با مضمون توصيف اسب هاي چابك و پهلوان، پيدايش مبناي مضراب هاي ساز در موسيقي تركمن ها نيز برگرفته از صداي پاي اسب است.