علي اصغر محمدي
همايش فرهنگ، فناوري اطلاعات و ارتباطات و توسعه، چندي پيش به همت موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني با همكاري دبيرخانه شوراي عالي اطلاع رساني، سازمان همياري اشتغال فارغ التحصيلان دانشگاه ها، دفتر مديريت طرح و توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش و دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در محل تالار ابن خلدون اين دانشكده برگزار شد.
در اين همايش، مهندس نصرالله جهانگرد (دبير شوراي عالي اطلاع رساني)، دكتر رضا داوري اردكاني (رئيس فرهنگستان علوم)، دكتر قربان بهزاديان نژاد (رئيس موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني) مهندس مهدي نويدادهم (رئيس سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش)، دكتر عباس منوچهري (دبير علمي اين همايش) و جمعي از فعالان حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات حضور داشتند.
گزارش تهيه شده از اين همايش را از نظر مي گذرانيد:
سوادمان نقص پيدا كرده است
مهندس نصرالله جهانگرد، دبير شوراي عالي اطلاع رساني سخنران افتتاحيه اين همايش با اشاره به اينكه برنامه توسعه چهارم كشور تاكيد ويژه اي در بكارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات ICT دارد گفت: ICT به عنوان موتور توسعه در برنامه هاي بلندمدت و ميان مدت كشورمان مطرح است و در اين ميان تعريف ICT، قلمروهاي آن و تاثيراتي كه مي تواند داشته باشد از مهم ترين موضوعات آن است. وي افزود: به واسطه شدت نفوذي كه پديده اينترنت در جامعه داشته، ما ضمن تهديدانگاري در همه شئون جامعه به تدريج فرصتي پيدا كرديم تا به فرصتهاي آن نگاه كنيم و نوعي فرصت انگاري در مورد اين موضوع به وجود آمد. در مواجهه با پديده هاي جديد با دو رويكرد تهديدانگاري و شيفتگي روبه رو هستيم كه اين دو رويكرد احتياج به تدبير و تدبر دارد تا به بهره مندي از فرصتها دست يابيم، بنابراين نيازمنديم پديده جديد و چالش هاي آن را بشناسيم تا بتوانيم چگونگي رفتارمان را در اتخاذ مواضع پيدا كنيم.وي افزود: در سالهاي ۸۳ و ۱۹۸۴ ميلادي، رايانه در دنيا به صورت مستقر و مستقل در يك نقطه بوده است، اما پس از اين سالها با رشد الكترونيك شاهد اتفاقات جديد در حوزه ICT بوديم. پديده رايانه در سيستم هاي مخابراتي به كار گرفته شد و پيوندي بين رايانه و مخابرات به وجود آمد كه سبب ورود جوامع به عصر اطلاعات شد و پديده شبكه حاصل اين پيوند بود.
جهانگرد در ادامه تاكيد كرد: توسعه در بكارگيري ICT در بخشهاي مختلف اجتماعي و اقتصادي امروز به سطحي از پيچيدگي و نفوذ رسيده كه برآورد مي شود كه اگر كشورها از اين موضوع غفلت كنند در حقيقت از مبحثي كه قريب به ۷۰درصد توليد ناخالص ملي را متاثر ساخته غافل شده اند كه اين موضوع در دهه آينده مشكل ساز خواهد بود.
جهانگرد، از سرمايه انساني به عنوان مهم ترين چالش توسعه نام برد و افزود: در كشورهاي شبيه ما نيروي انساني مهارت بسيار كمي دارد و فرار مغزها نيز يك پديده عمومي در بين كشورهاي مختلف است و اين در حالي است كه خروج يك نفر فارغ التحصيل در سطح دكتري از كشور موجب جابجا يي يك ميليون دلار فرصت است. آمريكا به اين مبحث توجه جدي داشته و امروز اين كشور به عنوان منبع تعامل جهاني در مبحث ارتباطات شده و در حقيقت امروز «هاب» مبادله اطلاعات و ارتباطات دنيا، آمريكاست.
وي مبحث بكارگيري فناوري اطلاعات را مهمتر از بخش فناوري دانست و گفت: طي دو دهه گذشته بين ما و محيط پيرامون مان، گسست خطرناكي شكل گرفته و با دشمن انگاري، ارتباط علمي و پژوهشي، قطع شده و فقدان يك ارتباط و تعامل صحيح با پيرامون موجب شده كه تصور كنيم هرچه مي گوييم صحيح است و در نتيجه سوادمان نيز نقص پيدا كرده است.
وي با اظهار تاسف از اين كه طي دو دهه گذشته هيچ محصول فكري جديدي در حوزه علوم انساني نداشته ايم، گفت: اين موضوع بسيار خطرناك است، بنابراين هرچه زودتر بايد كاري كنيم كه اين خلاء پر شود.
شكاف فرهنگي،
مهم ترين عامل ايجاد شكاف ديجيتالي
مهندس مهدي نويدادهم، معاون وزير آموزش و پرورش سخنران بعدي اين همايش بود. وي گفت: ارزشها و ضدارزشهاي هر جامعه مي تواند هم به عنوان عامل پيش برنده و هم به عنوان مانعي در بحث فناوري ايفاي نقش كند. وي افزود: فناوري توسعه در عصر حاضر لازم و ملزم هم هستند و ارتباط دوسويه و افزايش يابنده اي خواهند داشت. وي اظهار داشت: توسعه، زمينه فناوري و فناوري، زمينه بسط توسعه را فراهم مي كند و اكثر كشورها با درك اين قضيه سرمايه گذاري در بخش فناوري را از آموزش و پرورش آغاز كرده اند.
نويدادهم تصريح كرد: كشورهايي مي توانند ميدان دار توسعه باشند كه از فناوري استفاده بهينه اي كنند و جوامعي كه اين كار را انجام ندهند، قطعا حاشيه نشينان دهكده جهاني خواهند بود.
وي ادامه داد: اگر فرهنگ را مجموعه اي از باورها، نگرشها و ارزشهاي اجتماعي بدانيم كه در بستر زمان و مكان شكل گرفته است، قطعا دستيابي به توسعه و فناوري اطلاعات، وام دار جامعه خواهد بود. وي گفت: توسعه و بسط فناوري اطلاعات و ارتباطات بيش از آن كه، به زيرساخت هاي مخابراتي نياز داشته باشد، نيازمند زيرساخت هاي فرهنگي است و منظور از زيرساخت هاي فرهنگي، تاسيسات و تجهيزات فرهنگي نيست، بلكه منظور باورها و نگرشهاي مردم است.
معاون وزير آموزش و پرورش افزود: در آخرين تئوري هاي توسعه بيان شده كه منابع انساني و سرمايه انساني، اصلي ترين عامل و دليل توسعه اند و توسعه يافتگي تنها توسط انسانهاي توسعه يافته محقق مي شود. وي افزود: چنين انسان هايي مي توانند زمينه بسط توسعه و فناوري اطلاعات را در كشور فراهم كنند.وي، با بيان اين كه فرصت ها و تهديدهايي فراواني فراروي دستيابي انسان فرهيخته و بسط فناوري و تحقق توسعه همه جانبه بر مبناي چشم انداز ۲۰ساله كشور وجود دارد، اظهار داشت: فرهنگ جامعه ما از آسيب هاي زيادي رنج مي برد و اگر براي حل آنها چاره انديشي نشود، ايران با داشتن IT و يا بدون آن تفاوت زيادي نخواهد داشت.
فلسفه فناوري اطلاعات
دكتر سيدمحمدرضا حسيني بهشتي، در سخنراني خود تحت عنوان فلسفه فناوري اطلاعات و پرسشهاي فلسفي در عرصه فناوري اطلاعات و ارتباطات با اشاره به نام گذاري عصر حاضر به عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات گفت: فناوري اطلاعات در سده گذشته حوادث زيادي را پشت سر نهاده و فيلسوفان گذشته تحت تاثير چنين حوادثي به بنيانهاي فناوري پرداخته اند.
وي افزود: در عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات، تعابير گوناگوني همچون هوش مصنوعي طرح مي شود كه بار سنگيني با خود همراه دارد و در مقابل آن نيز جبهه گيري هايي به وجود آمده است. برخي آن را در مسير افسون زدايي از عالم به تعبير ماكس وبر ديدند. آنچه در اين ميان مطرح است اين كه آيا تفاوتي ميان هوش مصنوعي و هوش انساني وجود دارد، آيا ما بايد ذهن انساني را نوعي از همان سيستمي بدانيم كه در رايانه ها به كار مي رود.
حسيني بهشتي ادامه داد: برخي مطرح كرده اند كه انديشه انساني، قابل تعميم به كاري كه در رايانه ها انجام مي شود، نيست.
وي با متفاوت خواندن خط مشي هاي انساني و شيوه عمل رايانه ها گفت: انسان ها در برخورد با مسائل، از قوه حدس برخوردارند و ما با يك نگاه كل گرايانه روبه رو هستيم و از منظر كل و پيوند ميان جزء و كل، امور را درمي يابيم و كل به عنوان حاصل جمع اين اجزا مطرح است. در رايانه ها هر آنچه كه به عنوان مسئله مطرح است، به عناصر داده تبديل مي شود كه اين نگاه كل گرايانه در آن مطرح نيست.اين استاد دانشگاه افزود: عناصر خلاقيت و التفات ذهني، مسئله بازانديشي و تامل و استفاده از احساس در انديشه نيز از مباحثي است كه از بحث رايانه ها خارج است.
جهان فرهنگي كاربران اينترنت
در ادامه اين همايش، دكتر مسعود كوثري، عضو هيات علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در سخنراني خود تحت عنوان «جهان فرهنگي كاربران اينترنت» ، با اشاره به افزايش روزافزون كاربران اينترنت و وب لاگ ها و شبكه هاي دوست يابي اظهار داشت: در برخي از جنبه ها شمار كاربران ايراني (اعم از داخل كشور يا خارج از كشور) طي دهه اخير به تعداد قابل توجهي رسيده است تا جايي كه در وب لاگ نويسي رتبه پنجم و در شبكه هاي دوست يابي رتبه سوم را به خود اختصاص داده اند.
وي، منظور از مفهوم جهان فرهنگي را جهان نشانه هاي فرهنگي عنوان كرد و گفت: افراد جامعه اي خاص در آن جهان زندگي مي كنند و كنش هاي اجتماعي آنان از اين نشانه هاي فرهنگي الهام گرفته است.
وي افزود: مفهوم جهان فرهنگي با توجه به مفهوم جهان زندگي «هابر ماس» ساخته شده است. منظور او از جهان زندگي، جهان معاني و ارزش هايي است كه مردم يك جامعه درون آن زندگي مي كنند و كنش هاي اجتماعي آنان از اين باورها و ارزش ها سرچشمه گرفته است. بخشي از اين جهان زندگي، جهان فرهنگي است كه مردم يك جامعه از آن متأثر هستند و دين، هنر، فلسفه و... نقش مهمي در ساختن اين جهان فرهنگي دارند.
دكتر كوثري گفت: اين جهان، جهاني به طور كامل ذهني نيست كه قابل مشاهده و بررسي تجربي نباشد، و مي توان در جاهاي مختلف نشانه هاي اين جهان فرهنگي را در معناي عام آن مشاهده كرد. از ديگر سو، كاربران اينترنت با توجه به ايفاي همزمان نقش مخاطب و توليد كننده در وب لاگ ها و شبكه هاي دوست يابي، به خوبي جهان فرهنگي خود را با نشانه هايي كه آگاهانه يا ناآگاهانه به كار مي گيرند، بيان مي كنند.
اين استاد دانشگاه اضافه كرد: مي توان با كمك گرفتن از نشانه هاي فرهنگي موجود در وب لاگ ها و شبكه هاي دوست يابي، اين جهان فرهنگي را بازآفريني كرد و از اين طريق به جريان ها و مدهاي فكري رايج بين جوانان كه مهم ترين كاربران اين شبكه ها هستند پي برد.
سرمايه فكري و اينترنت
دكتر مهدي منتظر قائم، استاد گروه ارتباطات دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران نيز در اين همايش طي سخناني با اشاره به «سرمايه فكري و اينترنت» گفت: بايد جهان جديد را جهان جامعه اطلاعاتي دانست كه در آن محوريت تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات مورد قبول همگان قرار گرفته است.
وي افزود: امروزه اطلاعات از طريق شبكه هاي رايانه اي در دسترس همه قرار گرفته و به صورت كالايي ارزشمند ظهور يافته است. ويژگي انقلاب تكنولوژي، كاربرد گسترده اطلاعات در توليد و پردازش اطلاعات است.وي با اشاره به سرمايه اطلاعات و علم و سرمايه ساختاري به عنوان دو نمود سرمايه فكري، اظهار داشت: براي ساده سازي مباحث فناوري اطلاعات و ارتباطات بايد سه محور اخذ دانش جديد، پردازش دانش جديد درون سازمان و تبديل دانش جديد به ثروت جديد را بررسي كرده و مي توان گفت فناوري اطلاعات و ارتباطات، اينترنت، وبلاگ ها و هر سه محور را با دگرگوني مواجه كرده است. البته دانش جديد با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در درون سازمان مي تواند دانش جديد را به محصول جديد تبديل كند.
وبلاگي شدن فرهنگ
دكتر هادي خانيكي، استاد دانشگاه و مشاور رئيس جمهور، در دومين روز برپايي اين همايش بر تشريح مفهوم «وبلاگي شدن فرهنگ» گفت: نگاه رسانه اي به مسئله وبلاگ نويسي در ايران و نتيجه گيري از نسبت ميان اين پديده و تأثير آن بر حوزه فرهنگ و اين كه آيا وبلاگ يك رسانه محسوب مي شود يا نه، دغدغه صاحب نظران علوم ارتباطات است.وي گفت: من در عالم واقع وبلاگ را به عنوان رسانه جديدي تعريف مي كنم كه ضمن پيچيدگي درهم تنيده است و باعث كنش هاي ديگر اجتماعي نيز مي شود.
وي افزود: براي گريز از فشارهاي سياسي و اجتماعي، تمايل به استفاده از نام هاي مستعار در وبلاگ هاي ايراني بيشتر است. وبلاگ هاي ايراني امكان گفت وگويي شدن فرهنگ را بيشتر از رسانه هاي مكتوب فراهم كرده اند.
اين استاد دانشگاه گفت: فرهنگ از طريق رسانه ها منتقل مي شود و به همين دليل از ديوارنويسي غارها تا فرهنگ شفاهي و مكتوب نمي توانيم رسانه اي شدن فرهنگ را ناديده بگيريم.
مشاور رئيس جمهور افزود:با توجه به نقش وبلاگ ها در قياس با ساير رسانه ها در كشورمان، آنچه فرضيه ما براي توضيح رسانه اي تحولات فرهنگي، اجتماعي و سياسي در ايران مي شود، فرضيه معروفي با عنوان انقلاب بزرگ و رسانه كوچك است كه صحيح بودن اين فرضيه در انقلاب اسلامي بيشتر نمايان شد.
فرهنگ غيررسمي و ارتباطات
در ادامه اين همايش دكتر محمدرضا تاجيك، در سخنراني خود با اشاره به مفهوم «فرهنگ غيررسمي» تصريح كرد: در جامعه به طور جدي با پديده اي تحت عنوان فرهنگ غيررسمي مواجه هستيم كه در بسياري از موارد گزاره هاي آن جدي تر از فرهنگ رسمي جلوه مي كند.وي افزود: اين فرهنگ غيررسمي با توسعه ارتباطات و جهاني شدن و انفجار اطلاعات در حال تشديد است و اگر چاره اي انديشيده نشود، فرهنگ رسمي ما را با چالش مواجه خواهد كرد.
وي تصريح كرد: فرهنگ غيررسمي ناظر به ارزش ها، عقايد و هنجارهايي است كه به صورت خودجوش سربرآورده است و براي افرادي است كه مي خواهند خارج از چارچوب هاي مشخص و تعيين شده، ايده ها و هنجارهاي خود را داشته باشند. فرهنگ رسمي و غيررسمي با انبوهي از هنجارهاي رسمي و غيررسمي مواجه هستند كه در اين ميان هنجارهاي غيررسمي از درون جامعه و به طور غيررسمي تكوين مي يابند.تاجيك اضافه كرد: در جامعه ما نوعي تضاد و تعارض ميان فرهنگ رسمي و فرهنگ غيررسمي نمايان است. تعارض فرهنگي به شكل بي اعتمادي نسبت به مسئولان و وجود روحيه قانون گريزي، تبادر مي يابد و مردم در اين شكل به رعايت هنجارهاي غيررسمي تمايل بيشتري نشان مي دهند.
وي با عنوان اين كه امروزه جهاني شدن به درون فضاهاي بسته و نفوذناپذير، رخنه كرده است، گفت: در اين شرايط ديگر فرهنگ رسمي نمي تواند جايگاهي مطلق پيدا كند، در اين فضا، همه حوزه هاي استحفاظي در هم مي ريزد و هر فرهنگي در فضايي قرار مي گيرد كه امكان حضور فرهنگ هاي ديگر نيز به راحتي در آن وجود دارد و در اين فضا ديگر برون وجود ندارد و موقعيت هاي مجمع به موقعيت هاي بشري تبديل مي شود. دنياي بسته فرهنگ هاي رسمي بر روي ساير فرهنگ ها گشوده مي شود. پس ثبات و خصوصيات فرهنگي كماكان ازبين مي رود و نوسان و سياليت و اختلاط جايگزين مي شود.
وي اظهارداشت: در چنين فضايي، باورداشتن به فرهنگ دنيايي خاص و دفاع از آن در برابر ساير فرهنگ ها بسيار دشوار مي شود و افراد آن دچار بحران هويت و معنا مي شوند كه به تعبيري موجب ناامني وجودي افراد مي شود.وي در پايان گفت: بايد تلاش كرد تا فرهنگ و گفتمان رسمي در جامعه بتواند به صورت پويايي بازتوليد داشته باشد و فاصله خود را با فرهنگ غيررسمي كمتر كند تا در آينده شاهد چالش هاي جدي در اين زمينه نباشيم.
فناوري اطلاعات و تعليم و تربيت
دكتر محمود مهرمحمدي، استاد دانشگاه تربيت معلم نيز در ادامه اين همايش به سخنراني درباره فناوري اطلاعات و تعليم و تربيت پرداخت و مفروضات و پيش فرض هايي را در بسط مساله فناوري اطلاعات و ارتباطات و ارتباط آنها با موضوع تعليم و تربيت ارايه كرد.وي در پيش فرض نخست با اشاره به تكنولوژي و ابزارهاي مرتبط، به ارتباط تكنولوژي با هوش و حواس انسان پرداخت كه به اعتقاد وي اين تكنولوژي در سايه خلاقيت بشر و در خدمت منويات آدمي است كه نبايد اجازه مختل شدن هوش و حواس توسط تكنولوژي با همه ابزارهاي آن را داد.
دكتر مهرمحمدي افزود: مصداق اين حكم را بايد در تكنولوژي ارتباطات و اطلاعات و تعليم و تربيت در نظام آموزش و پرورش جست وجو كرد. از آن جا كه پرورش با شاكله انسان سروكار دارد و تعليم و تربيت، وجداني و مسئوليت آفرين است پس بايد با به كارگيري اين تكنولوژي در نظام آموزش مراقب جريانات تند و شديد و سير هجومي آن بود تا فرصت تدبر آن ضرورت ها را زائل نسازد. اما اساسا در سايه تحولات فناوري اطلاعات و ارتباطات نياز به تعريفي جديد از ماموريت هاي پرورشي داريم.
اين استاد دانشگاه فرض دوم را تاثيرپذيري تعليم و تربيت از مقوله ICT كه جنبه اي مثبت دارد بيان كرد و گفت: نظام هايي كه اين تاثيرپذيري را ناديده گرفته و با مراعات نكردن آن سعي در پاك كردن صورت مساله دارند، نظام هايي واپس گرا هستند. فرض سوم نگاهي غير از نگاه ابزاري به مقوله موردنظر درجهت تحقق انقلاب آموزشي است.وي در ادامه با رئوس چند تمهيد با پذيرش توسعه ICT اشاره كرد و گفت: از خطرات موجود در اين زمينه يكي افزايش خطر انزواي اجتماعي، افزايش خطر شكل گيري هويت هاي ناهنجار در سايه توسعه شبكه ها، به خطر افتادن آموزش ارزش هاي مهم انساني، در حاشيه قرارگرفتن دروس ارزشي و تبديل شدن تكنولوژي جديد به الهه جديد است كه با علم بدان مي بايست راهكارهاي عملي خود را مورد مطالعه، بررسي و كنكاش قرارداد و امتيازهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در نظام تعليم و تربيت را مي توان در نكاتي مانند زيرسئوال رفتن اقتدار معلم، يادگيري مادام العمر، ايجاد انعطاف در روش هاي تعليم و تربيت و نهايتا ضرورت توجه به آموزه هاي مردم سالاري در تعليم و تربيت دانست.
وي در پايان به ماده ۵۳ از برنامه چهارم توسعه كشور اشاره كرد و با بيان جهت گيري هاي لازم به سمت انقلاب آموزشي و معيوب دانستن آن، اظهار اميدواري كرد كه نكات موجود رفع شود.
اخلاق و فناوري اطلاعات، رويكردي ديني
حجت الاسلام دكتر محسن الويري، استاديار دانشگاه امام صادق (ع) نيز در اين همايش طي سخناني به موضوع «اخلاق و فناوري اطلاعات، رويكردي ديني» پرداخت و گفت: اخلاق از مهم ترين وجوه زندگي بشر بوده و با وجود دشواري ها و تاملات فراواني كه در تعريف، مباني و ابعاد و لايه هاي آن وجود دارد، همچنان يكي از اصلي ترين حوزه هاي موردعلاقه و توجه نظريه پردازان و پژوهشگران شاخه هاي مختلف علوم انساني است.
وي افزود: اديان نيز هميشه يكي از خاستگاه هاي توجه به اخلاق بوده اند. در انديشه اسلامي نيز اخلاق با فلسفه بعثت پيامبران و با تماميت اسلام و كمال ايمان همطراز شمرده شده است.
در دهه هاي معاصر به دليل توجه بيشتر به عوامل فرهنگي موثر در زندگي اجتماعي، توجه به اخلاق روندي فزاينده داشته است.
استاديار دانشگاه امام صادق (ع) اضافه كرد: مطرح كردن انديشه مديران نيمه مرتاض و نيمه كلانتر، پاره اي از فعاليت هاي سازمان هايي مانند يونسكو، سياهه اي بلند از مباحث اخلاقي موردبحث در كتاب ها و نشريات علمي، راه يافتن اخلاق به نظريه هاي توسعه و تدوين منشورهايي مانند نظام اخلاقي روزنامه نگاران، ازجمله نشانه هاي اين رويكرد نوين اخلاقي است.
وي در ادامه گفت: اكنون مباحث اخلاقي با همان ابهام ها، جنبه ها و چالش ها به گونه اي در مطالعات محيط هاي مجازي و جامعه اطلاعاتي دامن گسترده اند كه گفته اند، شكست در سامان دهي اخلاق در جامعه اطلاعاتي، هر موفقيت ديگر را خدشه پذير خواهد ساخت.وي گفت: به اعتقاد من يكي از عوامل ابهام و در نتيجه ناكارآمدي نظريه هاي رايج اخلاقي، درهم آميختگي اخلاق با حقوق و نداشتن مرزي روشن و مشخص با آن است.
الويري افزود: مروري بر مباحث اخلاقي مربوط به جامعه اطلاعاتي بيانگر آن است كه اكثر آنها همان مباحثي است كه در حقوق مدنظر قرار مي گيرد. ريشه اين درهم آميختگي در آن است كه نظريه پردازان غربي در سده هاي اخير، اخلاق را موضوعي بيروني و رفتاري شمرده اند.
وي گفت: شايد براي دورماندن از پيامدهاي چنين نگاهي به اخلاق در چندين سال اخير نشانه هايي از توجه به زمينه هاي روحي و دروني اخلاق و خاستگاه مذهبي آن در متون و منابع حوزه اخلاق انگاري راه يافته است.
استاديار دانشگاه امام صادق (ع) با تاكيد بر اين نكته كه نظريه پردازان مسلمان همواره اخلاق را صنعتي دروني براي انسان ها برشمرده اند اظهارداشت: از اين رو باتوجه به خلاءهاي نظري موجود در حوزه تعامل اخلاق و فرهنگ و فناوري به نظر مي رسد مي توان با بهره گيري از آموزه هاي وحياني و غير وحياني اسلام به تدوين طرحي نو در حوزه اخلاق و فناوري دست يافت كه از آ سيب ها و كاستي هاي كنوني به دور باشد.وي تكيه بر تربيت دروني شهروندان اين جامعه مجازي را مهم ترين رهيافت و ويژگي نظام اخلاق دين محور در جامعه اطلاعاتي بيان كرد و گفت: اين عامل الزامات و پيامدهاي ويژه خود را دارد. زمينه هايي همچون جوهره اخلاقي ابزارهاي ارتباطي در پيشينه تمدن اسلامي و فضاي مفهومي و منطق حاكم بر قانون اساسي و سند چشم انداز ۲۰ ساله كشور، ما را بيش از ساير كشورهاي اسلامي به سوي بازفهمي تعامل اخلاق و فناوري و درانداختن طرحي نو، فرا مي خواند.
