Hamshahri Newspaper

معاونت آموزش عمومي و امور تربيتي وزارت آموزش و پرورش يكي از مهم ترين بخش هاي اين وزارتخانه است. جايي كه وظيفه طراحي و برنامه ريزي «آموزشي» و «پرورشي» آن از نقطه اي آغاز مي شود كه از بيشترين آمادگي براي تربيت برخوردار است و شخصيت دانش آموز در سالهايي كه با برنامه هاي اين معاونت سر و كار دارد، شكل مي گيرد.درباره فعاليت هاي معاونت آموزش عمومي و امور تربيتي وزارت آموزش و پرورش طي چهار سال گذشته با سيدمختار موسوي گفت وگو كرده ايم. مختار موسوي، داراي دكتراي مديريت آموزشي است و پيش از اين كه به عنوان معاون آموزش منصوب شود، مدير كل دفتر برنامه ريزي امور تربيتي آموزش و پرورش بوده است. او يكي از مديران قديمي آموزش و پرورش است كه سابقه آغاز فعاليت هاي او در وزارت آموزش و پرورش به زمان شهيد رجايي برمي گردد.
مختار موسوي طراحي و تدوين «سند ملي آموزش براي همه» را مهم ترين برنامه كلان معاونت عمومي وزارت آموزش و پرورش و حتي كل مجموعه آموزش و پرورش توصيف مي كند كه اجراي آن به توسعه آموزش و پرورش عمومي در كشور منجر مي شود. او مي گويد در سال ۱۳۹۵ كه اجراي مفاد سند آموزش براي همه به پايان رسيد، آنگاه آموزش و پرورش كيفي تر از هميشه خواهد بود. و مؤثرتر در سرنوشت دانش آموزان ايفاي نقش خواهد كرد.
گفت و گو با دكتر موسوي را در صفحه ۱۱ بخوانيد.
* با تشكر از فرصتي كه براي انجام اين مصاحبه داديد، درباره دفتر تازه تأسيس آموزش براي همه كه براي آن مديركلي هم تعيين شده است و از دفاتر تابعه معاونت آموزش عمومي و امور تربيتي به حساب مي آيد، چه برنامه هايي در نظر گرفته ايد؟ آيا مديريت هاي علمي نمي توانستند عهده دار اين وظيفه بشوند كه به تأسيس و راه اندازي دفتر جديدي اقدام شده است؟
- گفت وگو را از نقطه خوبي آغاز كرديد. شايد بتوان گفت در چهار سال گذشته كه معاونت آموزش عمومي و امور تربيتي ايجاد شده است، مهم ترين برنامه كلاني كه در قالب اين معاونت طراحي و پيگيري شده، در سند ملي آموزش براي همه تجلي پيدا كرده است. اين سند در حقيقت اولين سند بلندمدت توسعه آموزش و پرورش عمومي كشور است كه در آن هدف ها، استراتژي ها و راهكارهايي كه در نظر گرفته ايم، متكي بر آمار و اطلاعات دقيق و همچنين حدس ها پيش بيني هاي علمي و تا حد ممكن علمي و همراه با دقت و صحت است.
بهانه تدوين سند هم توافق نامه داكار است. اين توافق نامه در زمان دو وزير قبلي (حسين مظفر و محمدعلي نجفي) مورد توجه بود. در دوره جديد به عنوان كساني كه موظف به تدوين برنامه كلان ملي بوديم تا آموزش و پرورش براساس آن تا سال ۱۳۹۴ توسعه پيدا كند را تنظيم كرديم.اين سند به صورت كاملاً مشاركتي و با همكاري سازمان هايي از داخل و خارج آموزش و پرورش تدوين شده است چون اطلاعات و آمار مربوط به گروههاي هدف اين سند را مي بايست از سازمان هاي مختلف جمع آوري مي كرديم. اگر تدوين اين سند به طول انجاميد نيز به خاطر تعامل و مشاركت جمعي بود كه با سازمان هاي گوناگون داشتيم.
بعد از اين كه سند تدوين شد به فكر اجرايي كردن آن افتاديم. در همين رابطه تصميم گرفتيم مركزي را ايجاد كنيم كه اين مركز ضمن انجام هماهنگي بين بخش هاي مختلف آموزش و پرورش در داخل و خارج، بتواند به امر نظارت و ارزشيابي از برنامه هاي ميان مدت و كوتاه مدت آموزش و پرورش بپردازد. لذا براساس توافقي كه با سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور صورت داديم، به اين نتيجه رسيديم كه دفتري با عنوان «آموزش براي همه» تأسيس كنيم. مقرر شد اين دفتر، برنامه آموزشي و اجرايي نداشته باشد، بلكه نقش مديريت هماهنگي بين دفاتر داخل معاونت و ساير بخش هاي مرتبط با اين سند را داشته باشد. همچنين نظارت و ارزشيابي و گزارش دهي سالانه سند هم به مسئولان و مراجع داخلي و هم به بخش هاي بين المللي اين اسناد و گزارش را منتقل خواهد كرد. فلسفه تأسيس اين دفتر، اين بود.
* ساير مديريت ها نمي توانستند اين كار را انجام دهند؟
- اين دفتر داراي دهها برنامه آموزشي و تربيتي است و دفاتر ديگر در حقيقت مسؤليت برنامه ريزي آموزشي و تربيتي كارها را برعهده دارند، در حالي كه در اين دفتر مديريت كار و انجام و هماهنگي بين دفاتر و ارزشيابي آنها صورت مي گيرد. بنابراين طبيعي است كه نمي شد اين كار به صورت ديگري انجام پذيرد. از اين رو مي بايست مرجع ديگري كار ارزشيابي آنها را صورت دهد.
* در طرح آموزش براي همه، وظيفه نهضت سوادآموزي چه مي شود؟
- يكي از گروه هاي مهم هدف، گروه بزرگسالان است كه سوادآموزي براي اين گروه و توسعه مهارت هاي زندگي در ميان بزرگسالان جزو وظايفي است كه نيازمند طراحي، برنامه ريزي آموزشي و تربيتي منظمي است و نهضت سوادآموزي عهده دار اين بخش از برنامه است.
* آيا نمي شد كل اين كار از طريق نهضت سوادآموزي انجام شود؟
- خير، چون در آن صورت وضعيت گروه هدف پيش دبستاني را نمي توانستيم به نهضت سوادآموزي بسپاريم. همچنين گروه كودكان استثنائي قابليت واگذاري به نهضت سوادآموزي را نداشت.
* آيا نمي شد گروه پيش دبستاني به دفتر آموزش ابتدايي، گروه بزرگسال به نهضت سوادآموزي و مابقي را به دفتر راهنمايي بسپاريد؟
- اكنون نيز برنامه هاي آموزشي تربيتي گروههاي هدف را خود اين دفاتر طراحي مي كنند. دفتر آموزش براي همه براساس «سند ملي آموزش براي همه» بين اين دفاتر هماهنگي ايجاد مي كند تا اين دفاتر متناسب با پيش بيني هايي كه در سند شده است، فعاليت هاي خود را انجام دهند. در مرحله بعد دفتر آموزش براي همه گزارش هايي در خصوص فعاليت هاي انجام شده تهيه مي كند و در نهايت به ارزشيابي آنها مي پردازد. به اين ترتيب نقاط قوت و ضعف كل عملكرد شاخص مي شود.
* در اين ميان تكليف مؤسسه آموزش از راه دور چه مي شود؟
- مؤسسه آموزش از راه دور از جمله مؤسساتي است كه در امر آموزش و پرورش به ما كمك خواهد كرد. يعني در آموزش دانش آموزان بازمانده از تحصيل.
چون ما گروههاي بسيار زياد دانش آموزي داريم كه بنا به دلايل مختلف از تحصيل بازمانده اند. مي دانيد كه در سند آموزش براي همه، افزايش پوشش تحصيلي تا سقف نزديك به صددرصد در سال هاي آينده پيش بيني شده است. يكي از بخش هايي كه در كنار دفاتر آموزش عمومي، بويژه در دوره راهنمايي به كمك ما مي آيد، مؤسسه آموزش از راه دور است. با توجه به اين كه بحث اجباري شدن آموزش تا پايان دوره راهنمايي در دستور كار معاونت آموزش عمومي قرار گرفته است به همين خاطر مؤسسه آموزش از راه دور به ما كمك خواهد كرد تا پوشش تحصيلي را افزايش دهيم.
* با اجازه قدري در مورد بخش امور تربيتي صحبت كنيم وقتي بخش امور تربيتي در آغاز دوره مديريت مرتضي حاجي از ساختار سازماني وزارت آموزش و پرورش حذف شد، وظائف آن به معاونت هاي آموزشي از جمله زير مجموعه تحت مديريت جنابعالي محول شد. گروهي مي گويند با توزيع اين مسئوليت ها در معاونت هاي آموزشي سابق كلاً وظايف و كاركردهاي امور تربيتي به فراموشي سپرده شده است و از اين رو كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس در صدد احياي امور تربيتي است، در اين باره توضيح دهيد؟
- معاونت ما براساس سياست تلفيق در حقيقت به دنبال پررنگ و عملياتي كردن هدف هاي تربيتي در دل فعاليت هاي آموزش و از حاشيه به متن آوردن اين فعاليت ها بود و براساس همين استراتژي، برنامه هاي خود را تدوين كرديم. برنامه هاي موجود ما اين را نشان مي دهد كه ما در سطح برنامه ريزي كاملاً موفق بوديم با سياست تلفيق، هدف هاي تربيتي را جدي تر از گذشته پيگيري كنيم و در سرنوشت بچه ها تأثيرگذار كنيم . حال مثال ها را نيز ذكر مي كنيم. اما در مقام عمل و اجرا، اين سياست با واگذاري اختيار به استان ها و تشكيل سازمان استان ها توأم شد. البته در اين ميان به نظر مي رسيد كه شايد يك مغالطه اي شود كه ما سابق يك كارهايي انجام مي داديم اما حالا انجام نمي دهيم. ما حتي برخي از فعاليت هاي متمركزي را كه در گذشته داشتيم با سياست دولت مبني بر سازمان شدن استان ها، آن فعاليت ها را به استان ها واگذار مي كرديم تا انجام دهند؛ مثل بسياري از مسابقه هاي دانش آموزي و جشنواره ها.
اما در طرح هاي اساسي كه هميشه در گذشته هم در رنج بوديم كه اين طرح ها به عنوان طرح هاي تأثيرگذار در تعليم و تربيت نيست، ما سبك و سياق را دقيقاً مطابق با مدل تلفيق جلو برديم.
به عنوان نمونه براي ارزشيابي تحصيلي دانش آموزان با هدف توجه جدي به هدف هاي تربيتي در دانش آموزان، مدل ارزشيابي كيفي را بر اساس شيوه ارزشيابي توصيفي اجرا كرده ايم. اين طرح را در سه سال گذشته اجرا كرده ايم. اما توجه شما را به اين نكته مهم جلب مي كنم كه كدام طرح پرورشي تر و تربيتي تر از اين است كه در ارزشيابي تحصيلي دانش آموزان، فعاليت هاي غيرآموزشي آنها نيز دخالت داده شود و هم دانش آموزان و هم آموزگاران به آن توجه داشته باشند. مورد ديگر را مي توان از طراحي نظام فوق برنامه و مكمل مطرح كرد. چرا كه در سال هاي گذشته در معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش يك سري فعاليت هاي فوق برنامه انجام مي داديم كه به صورت فعاليت هاي حاشيه اي در مدارس اجرا مي شد. اما در طراحي جديد اين نظام فوق برنامه و مكمل را به طور دقيق مرتبط با برنامه هاي درسي و رسمي بچه ها قرار داده ايم. اين برنامه ها اولاً انتخابي است، ثانياً اختياري است.
ثالثاً متناسب با نيازهاي بچه ها است و دقيقاً هم محور اصلي آنها هدف هاي تربيتي است. هدف هاي تربيتي اي كه در حقيقت فراتر از يك چارچوب خشك و رسمي است. نمونه ديگر اين كه طرحي را در دوره راهنمايي در دست اجرا داريم به نام طرح احياي نقش مشاوره معلمان. توضيح اين كه در سال هاي گذشته در حوزه پرورشي، مشاوراني در مدارس داشتيم كه به صورت مستقل از دبيران، فعاليت هايي را انجام مي دادند. اين مسأله در آموزش و پرورش عمومي پررنگ تر بود. به همين خاطر براي اين كه هدف هاي تربيتي كه مشاور تعقيب مي كند براي معلمان نيز جدي انگاشته شود و حتي خود معلمان نيز به ايفاي نقش مشاوره بپردازند و آن را در مقام عمل اجرا كنند. طرح مشاوره معلمان اجرا شده است. اين طرح بخشي از هدف هاي تربيتي را دنبال مي كند، با اين تأكيد كه مسئوليت آن با معلم است، ضمن اين كه مديريت فعاليت هاي فوق برنامه و مكمل و پرورشي هنوز هم در مدارس با معلمين پرورشي و مدير مدرسه است. بنابر اين مي توان با تأكيد گفت كه از طريق سياست تلفيق، نه تنها معتقديم امور تربيتي حذف نشده است، بلكه شيوه و روشي را پيش برديم كه دقيقاً هدف هاي تربيتي را نشانه گرفته ايم و در صدد تحقق آنها هستيم. اين را هم عرض كنم كه حتي در گفت وگوهايي كه با نمايندگان مجلس شوراي اسلامي داشتيم و بر آن صحه گذاشتند و سازمان بازرسي كل كشور نيز گزارشي در اين خصوص تنظيم كرده بود، تلفيق يكي از نقاط قوت فعاليت هاي آموزش و پرورش ذكر شده است. فعاليت هاي آموزش و پرورش عمومي تفاوت هايي با دوره متوسطه دارد. ما حتي در گذشته در آموزش و پرورش عمومي مثلاً اردوهاي كشوري را براي دانش آموزان دوره ابتدايي اجرا نمي كرديم كه اكنون آن را زير سؤال ببريم كه چرا اردوي كشوري براي بچه هاي ابتدايي اجرا نمي شود. خب سن دانش آموزان مقطع ابتدايي كم است و مشكلات فراواني در اين خصوص وجود دارد. حتي در دوره راهنمايي برگزاري اردوها حداكثر در سطح استان ها است. چون بچه ها هنوز سن شان كم است و امكان اين كه به فعاليت هاي خاص اردوها بپردازند براي آنها كمتر است. اما همين فعاليت ها به صورت ملي در دوره دبيرستان در حال اجرا است و اين فعاليت ها ادامه دارد.
* پس مواردي كه مجلس روي آن تكيه دارد كه اين معاونت بايد احيا شود چيست؟
- نمي دانم. اين را بايد بيشتر از دوستان مجلس پرسيد. من در گفت وگوهايي كه با نمايندگان مجلس داشتم، دوستان نسبت به فعاليت هاي انجام شده بسيار ابراز لطف داشتند. گزارش هايي كه ما به نمايندگان مجلس ارائه كرديم مورد تأييد و قبول آنها واقع شد. حال نمي دانم اصرار بر اين كه چنين معاونتي در سطح وزارتخانه دوباره ايجاد شود، آيا وضعيت از شرايط فعلي بهتر خواهد شد، نمي دانم. اين را خود دوستان بايد تشخيص دهند.
* در صحبت هاي تان به ارزشيابي توصيفي اشاره كرديد و اين كه در حال حاضر اين شيوه ارزشيابي به شكل آزمايشي در حال اجرا است. ارزشيابي توصيفي چند سالي است كه از طرف كارشناسان آموزش و پرورش موضوع بحث قرار گرفته است و مدت هاي طولاني است كه قرار است ارزشيابي به صورت توصيفي انجام شود. اما در عمل مي بينيم كه هنوز كار ارزشيابي به شكل سنتي انجام مي شود. در اين مورد آيا تغييراتي در شيوه هاي اجرايي دوره ابتدايي با توجه به تغييرات نرم افزاري كه در كلاس ها رخ داده، ايجاد كرده ايد؟
- بله، خب براي فراگير كردن اين ارزشيابي چهار مرحله را طراحي كرده ايم. نخست مرحله مطالعه و پژوهش است. دوم مرحله طراحي و سپس مرحله اجراي آزمايشي آن است كه البته در مرحله سوم اين كار با تأمل انجام مي شود. در نهايت به مرحله استقرار و تعميم برنامه مي رسيم كه در حال حاضر تا سال آينده اجراي آزمايشي اين طرح ادامه پيدا خواهد كرد.شيوه ما در اين معاونت مداخله مؤثر در خرده سيستم هاي آموزشي و پرورشي بود. ما خرده سيستم هاي ارزشيابي فوق برنامه و برنامه درسي آموزش و پرورش را جدا كرديم و مطالعه معنا داري در خصوص آن انجام داديم و برخي از طرح ها را نيز جلو مي بريم. به عنوان نمونه هم زمان با ارزشيابي توصيفي اگر توجه كرده باشيد شروع به تغيير دادن كتاب هاي دوره ابتدايي از پايه اول دبستان كرده ايم. اين كتاب ها هدف هاي تربيتي، تربيت ديني و اجتماعي را با خود دارد.شما اگر برويد و كلاس هاي اول و دوم دبستان را ببينيد كه كتاب هاي بخوانيم و بنويسيم در آنها تدريس مي شود. مشاهده خواهيد كرد كه در اين كلاس ها دانش آموزان دور هم مي نشينند و به صورت گروهي كار مي كنند. يعني يك تشريك مساعي در ميان آنها مشاهده خواهيد كرد. به عبارت ديگر زمان ارزشيابي آنها را تغيير داده ايم و هم زمان براي آنها نظام مكمل فوق برنامه طراحي كرده ايم. ولي براي اين كه دوره آموزش دانش آموزان جلو برود و اين سيستم مستقر شود به زمان نياز داريم. در آينده خواهيد ديد كه تصويري از اين قطعات در آموزش و پرورش خواهيم داشت كه آن تصوير به طور قطع تصويري زيبا و معنادار خواهد بود. به عنوان نمونه سرانجام پس از سالها موفق به رسمي كردن آموزش و پرورش پيش دبستاني در كشور شديم.شوراي عالي آموزش و پرورش سال گذشته به رسمي شدن اختياري آموزش و پرورش پيش دبستاني رأي داد نه رسمي شدن اجباري البته بايد اين مراحل را طي كنيم و آموزش و پرورش پيش دبستاني را به دوره ابتدايي وصل كنيم. البته در اين خصوص نيز به زمان نياز داريم. يعني بعد از يك دوره مثلاً پايان دوره ابتدايي ما مي توانيم ارزيابي كنيم و بگوييم محصولات ما كيفيت مورد نياز زمان حال حاضر را دارد يا خير. اكنون همكاران مان در بخش فناوري در حال كار روي رسانه هاي مختلف آموزشي هستند. خب در خصوص اين كار مي بايست در وهله نخست فرهنگ سازي صورت پذيرد. بتوان عوامل و عناصر مختلف آن را پيدا كرد و سپس طراحي درستي در محتوا صورت پذيرد. در نهايت نيز آهسته به تدريج بتوانيم اين طرح را پيش ببريم. چنين فعاليت هايي به صورت فراگير در آموزش و پرورش وجود دارد و اگر روي همه شان دقت كنيد اين كارها پيوند معناداري با يكديگر خواهند داشت.
* ولي اين كار آيا خيلي طول نمي كشد؟ آيا زمان زيادي نمي برد؟
- چاره اي نداريم. سرعت بخشيدن به كار نشان دهنده تعميق بخشيدن به كار نيست. من با حركت خيلي كند موافق نيستم ولي خب سه سال اجراي آزمايشي براي ارزشيابي توصيفي براي پايه اول تا سوم زمان خيلي زيادي نيست. ضمن اين كه هر چقدر اين طرح ها دقيق تر باشد، احتمال اين كه بعدها در استمرار آنها دچار مشكلات شويم كمتر است و سرعت بعدي كار اين عقب ماندگي ها را جبران مي كند.
* زماني كه شما مدير كل برنامه ريزي امور تربيتي بوديد با همكارانتان اقدام به طراحي كتاب هاي جالبي به نام مهارت هاي زندگي كرديد. به نظر مي رسد اين طرح در حال حاضر در يك وضعيت مبهمي به سر مي برد. در واقع كمتر مدرسه اي را مي توانيد پيدا كنيد كه درس مهارت هاي زندگي را آموزش دهند و روي آن سرمايه گذاري كنند. حتي در تهران. سرنوشت درس مهارت هاي زندگي چه شد؟
- البته من از اين بابت حرف شما را تاييد مي كنم كه نظام اجرايي بحث مهارت هاي زندگي تا حدودي به هم ريخته است، ولي خوشبختانه اگر به سند آموزش براي همه عنايت كنيد آموزش مهارت هاي زندگي از اجزاي مهم اين سند است و من اميدوارم كه بتوانيم آموزش و پرورش عمومي را در سطح كشور و حول اين سند براي مهارت هاي زندگي منسجم كنيم. منتها كار محتوايي اسناد مهارت هاي زندگي بهتر از گذشته ادامه دارد. اين طرح در حال حاضر در سطح بيشتر استان ها به صورت آزمايشي با مختصر بودجه اي كه در اختيار دارند اجرا مي شوند. يعني در تعدادي از مدارس هر استان در حال اجرا است. اما چون آموزش مهارت هاي زندگي يك مفهوم مشترك بين تمام معاونت ها و سازمان ها است انشاءالله تلاش خواهيم كرد طي روزهاي آينده و ماه هاي آينده اين انسجام مجدداً به بحث مهارت ها برگردد.
* به هر حال درس مهارت هاي زندگي در حال حاضر فراموش شده و يا كم رنگ است. در اين شرايط كه قصد داريد به منسجم كردن اجراي اين طرح بپردازيد آيا پس از مدتي دوباره اين طور نخواهد شد كه درس مهارت هاي زندگي و انسجام بخشيدن به آن به فراموشي سپرده شود. تصور مي كنم مدارس اين طرح را پس زده اند.
- نه، مدارس به شدت از آن استقبال مي كنند و حتي اين دوره ها را بسياري از استان ها با همكاري سازمان هاي ديگري كه تجربه در اين زمينه دارند برگزار مي كنند. ولي انسجام مديريتي اين طرح تا حدودي به هم ريخته است. ولي اميدواريم با انسجام جديدي كه در قالب اين سند صورت داده ايم اين طرح را به شكل مناسب تري اجرا كنيم، ولي درس مهارت هاي زندگي از نظر محتوا و طراحي برنامه آموزشي و تربيتي، نسبت به گذشته خيلي پيش رفته است. بحث آموزش مهارت هاي زندگي بحثي نيست كه بتوانيم از آن چشم پوشي كنيم. ضمن اين كه روز به روز جامعه با توجه به آگاه تر شدن نسبت به اهميت اين ماده درسي از آن استقبال بيشتري خواهد داشت. البته بخشي از آموزش ها نيز بايد در دل برنامه هاي موجود درسي صورت پذيرد و صرفاً به صورت مستقل به آن نگاه نشود. اين مسأله در دستور كار سازمان پژوهش، معاونت تربيت بدني و سازمان هاي ديگري كه با ما همكاري دارند قرار گرفته است به همين خاطر اميدوارم كه اين طرح با قوت و قدرت جلو برود و با استقبال مردم و دانش آموزان روبه رو شود.
* پس در حال حاضر دليل عدم استقبال به منسجم نبودن مديريت طرح برمي گردد؟
- الان در اداره اين طرح مشكل همان مشكل انسجام مديريتي است كه آن نيز به اميد خدا برطرف مي شود.
* چه كار بايد كرد؟
- ما يك كميته مركزي را پيش بيني كرده ايم كه آن كميته مركزي به بخش هاي مختلفي تقسيم شده است و تقسيم وظيفه اي در بخش هاي آن صورت گرفته است. در اين كميته مركزي هر بخش به فعاليت هايي مشخص مي پردازد و از طريق گزارش هاي اين كميته در جريان فعاليت ها قرار مي گيريم و در واقع با بررسي عملكرد و بررسي گزارش هايي كه با نظارت دفتر آموزش براي همه تهيه مي شود در جريان كاستي هاي كار قرار مي گيريم و از اين طريق مي توان سريع تر عمل كرد و به رفع ضعف ها و كاستي ها پرداخت.
ادامه دارد