Hamshahri Newspaper

بهاره نصيري
موضوع حرفه اي سازي روزنامه نگاري و در پي آن چگونگي رسيدن به استانداردهاي حرفه اي، سالهاي بسياري است كه مورد علاقه روزنامه نگاران و عموم مردم بوده است. در اين زمينه مطلبي تهيه شده كه مي خوانيد.
حرفه اي گرايي در عرصه روزنامه نگاري عمدتاً از دهه ۱۸۳۰ در اروپا و آمريكا با كمرنگ شدن و اضمحلال روزنامه نگاري مسلكي آغاز به شكل گيري كرد و به تدريج ابعاد آن نه تنها در اروپا و آمريكا بلكه در سراسر جهان گسترش يافت تا آنجا كه به عنوان الگوي مسلط روزنامه نگاري به برنامه هاي آموزشي مدارس و دانشگاه هاي روزنامه نگاري غرب و سپس كشورهاي جهان سوم راه يافت و تكامل پيدا كرد.
در تحليل و بررسي روزنامه نگاري حرفه اي مي توان به ۲ رويه يا كاركرد مثبت و منفي آن توجه كرد. وجه مثبت روزنامه نگاري حرفه اي را عناصري از قبيل توجه به استقلال و امنيت شغلي و حرفه اي، تدوين قوانين و مقررات خاص حرفه اي، شرايط ورود و پرداختن به اين حرفه، ضوابط پرداخت حقوق و دستمزد، اهميت يافتن آموزش روزنامه نگاري، تنوع منابع خبري و اطلاعاتي، سهولت و ارزاني دسترسي به مطبوعات و در نتيجه اخبار و اطلاعات، ايجاد تشكل هاي صنفي و حرفه اي به منظور دفاع از حقوق روزنامه نگاران و... تشكيل مي دهند و وجه منفي را مي توان تأثير عواملي چون حاكميت سرمايه، محدوديت يا ممنوعيت ورود افراد غيرحرفه اي و علاقه مند- اما فاقد شرايط خاص- به اين حرفه يعني تا حدودي انحصاري شدن اين حرفه در دست حرفه اي ها، غلبه روح تجارت بر اين حرفه با ورود آگهي و تبديل آن به يكي از منابع اصلي تأمين مالي مطبوعات، سرمايه بر بودن تأسيس مؤسسات مطبوعاتي و ورود انحصارهاي مالي به اين عرصه، غلبه الگوهاي غربي روزنامه نگاري در كشورهاي در حال توسعه و تقويت نقش دولت ها در تأسيس، انتشار و كنترل مطبوعات و... دانست.
به نظر مي رسد در عصر حاضر گريزي از روزنامه نگاري حرفه اي نيست، اما مي توان و بايد جنبه هاي مثبت آن را تقويت كرد. روزنامه نگاري حرفه اي در جست وجوي فضايي به منظور انجام هر چه بهتر فعاليت حرفه اي و نيز در پي تحقق يافتن و تأمين حقوق روزنامه نگاران و ايجاد يك فضاي رقابتي در زمينه اطلاع رساني است. اما وضعيت روزنامه نگاري حرفه اي در كشورهاي مختلف از آمريكاي لاتين تا آفريقا و آسيا در حال حاضر متفاوت است. برخي معتقدند كه در بسياري از كشورهاي در حال توسعه شرايط سياسي- اجتماعي امكان تحقق و عينيت يافتن روزنامه نگاري حرفه اي را فراهم نساخته است؛ زيرا روزنامه نگاري حرفه اي نياز به استقلال، بي طرفي، رعايت عينيت، توازن و تعادل در گزينش و ارائه اطلاعات، فضاي باز سياسي و رقابت آزاد دارد.(۱)
در هر حال، در ادبيات نوين روزنامه نگاري در عرصه بين المللي از اين حرفه به عنوان حرفه اي «مقدس» در كنار خدماتي چون روحانيت و پزشكي ياد مي شود. مشاغلي كه احترام عمومي و وسيعي را نسبت به خود برانگيخته اند و با بي اعتنايي به عامل زمان، سختي كار، حساسيت و مخاطرات شرايط محيطي تنها به مسئوليت و وظيفه انساني خود مي انديشند.(۲) تقدس برخي مشاغل از چند منبع نشأت مي گيرد كه مهمترين آنها عبارتند از رازگونه بودن دانش و در عين حال حياتي آن و نيز امر شريف ايثار و از خود گذشتگي روزنامه نگاران به عنوان ميانجي گران اطلاعات حياتي براي فرايند دموكراتيك ايفاي نقش مي كنند و همين نقش است كه آنها را قابل احترام كرده است. اين حرفه براي نخستين بار در سال ۱۹۳۵ در فرانسه توانست به تعريفي قانوني برسد: «روزنامه نگار حرفه اي كسي است كه شغل اصلي، مرتب و با اجرت او كار در يك روزنامه يا نشريه دوره اي يا يك خبرگزاري باشد.» (۳)
اما در كشور ما گويا هنوز بر سر تعريف واژه «روزنامه نگاري» توافق حاصل نشده است چه رسد به روزنامه نگاري حرفه اي. اگرچه ما روزنامه نگاري را از غرب گرفتيم و به خاطر ذهنيت غلطي كه طي اين سالها در بين مردم، مسئولان و حتي خود روزنامه نگاران نسبت به اين حرفه وجود داشته است لطمات فراواني ديده ايم اما با اين حال توانسته ايم آن را با انديشه ايراني درآميزيم و به يك روزنامه نگاري با رنگ و بوي ايراني دست يابيم.
اما آنچه يك روزنامه نگار حرفه اي بايد از آن بهره مند باشد كم نيستند و در ذيل به تعدادي از آنها اشاره مي كنيم: با توجه به اين كه عصر كنوني كه عصر اطلاعات است و اطلاعات پايه دانش و دانايي است و هر كس كه داناتر است- يعني به اطلاعات درست، روزآمد و كافي دسترسي دارد- كار خود را بهتر انجام مي دهد بنابراين روزنامه نگاري نيز از اين اصل كلي تبعيت مي كند و هرگونه ضعف و فقر اطلاعات، روزنامه نگار را نابود مي كند و عدم دسترسي به اطلاعات، روزنامه نگار را به كسي تبديل مي كند كه كارش رونويسي از تلكس هاي خبرگزاري است. در حالي كه يك روزنامه نگار حرفه اي كسي است كه بيشتر بداند و محدوديتي براي دانسته هاي خود قائل نباشد اما متأسفانه ضعف علمي همواره در بين برخي روزنامه نگاران ما مشهود بوده است؛ تجربه يا تخصص هيچ كدام به تنهايي كارساز نيست و هر دو با هم ميوه اي شيرين خواهند داد. مسئوليت يك روزنامه نگار حرفه اي بيش از هر چيز «اطلاع رساني صحيح» است. اين كار زماني درست و كامل انجام مي شود كه روزنامه نگار در ثبت وقايع نيز امانت دار بوده و با عدم پيش داوري به انتقال بي طرفانه اطلاعات و رويدادها بپردازد. همچنين يك روزنامه نگار حرفه اي تمام توان و تلاش خود را براي جلوگيري از سطحي گرايي مطبوعات به عمل مي آورد و سعي مي كند گروه هايي در ارتباط با عرصه مطبوعات را به سوي توليد فكر در جامعه سوق دهد. يك روزنامه نگار بايد كنجكاو، نكته سنج و باريك بين باشد. منظور اين است كه او سرسري نه مي خواند، نه مي بيند و نه مي نويسد بلكه براي پي بردن به ريشه هاي واقعي يك رويداد، كنجكاوانه پيگيري مي كند و حس تعهد دارد، در نتيجه جوامع آگاه بسياري از آگاهي هاي اجتماعي، سياسي و حتي علمي خود را مديون روزنامه نگاران كنجكاو و نكته سنج هستند.
روزنامه نگار حرفه اي نمي تواند روزنامه نگار بدون اخلاق باشد زيرا آن كه اصول اخلاقي را زير پا مي گذارد، يك روزنامه نگار حرفه اي نيست. البته بايد به اين نكته هم توجه داشت كه شايد اگر كاري در حيطه زندگي فردي، ضد اخلاقي تلقي شود- مثلاً عدم رازداري- اما در حيطه روزنامه نگاري حرفه اي اصرار بر پوشاندن مطالب غيرضروري كه لطمه اي به امنيت و اعتبار افراد نمي زند و اصولاً فاش نكردن آنها مي تواند امري غيراخلاقي تلقي شود.
روزنامه نگاري بايد از نظر مالي و مادي نيز جذابيت داشته باشد و صاحب شغل را ارضاء كند، نمي توان از روزنامه نگاري كه غم نان دارد خواست كه همه توان خود را براي اعتلاي حرفه روزنامه نگاري به كار بندد. نمي توان از رشد و پويايي روزنامه نگاري سخن گفت ولي از خستگي روزنامه نگار چندشغله حرفي نزد. بنابراين وجود تشكل صنفي پشتيبان روزنامه نگار جلوه اي از جامعه مدني است و حايلي است كه از روزنامه نگار در هنگام بحران ها به دفاع جانانه برمي خيزد و به روزنامه نگار قوت قلب مي دهد و به او فرصت مي دهد كه با آرامش فكري بيشتري به كار خود بپردازد و ببالد و رشد كند.
اما به نظر صاحبنظران برخي از عوامل هستند كه از مهمترين موانع حرفه اي شدن روزنامه نگاري به شمار مي آيند كه به طور خلاصه فقط به ذكر آنها بسنده مي كنيم: امتيازات انحصاري، عملكرد جزيره اي، توليد انحصاري خبر توسط مراكز مشخص و محدود، هويت تك بعدي، نداشتن دغدغه حضور در صحنه هاي فراملي، نبود پشتوانه علمي مستحكم، عدم امنيت شغلي، وجود قوانين ناصحيح و تصور غلط از حرفه روزنامه نگاري.(۴)
با وجود تمام مسائلي كه مطرح كرديم، روزنامه نگاري ايراني به شكوفايي، رشد و بالندگي نزديك شده است و با هوشياري اين مسير را طي مي كند و ما اگر خود را باور كنيم و به ديگران بياموزيم كه در صورت ناديده گرفتن ما نمي توانند راه را طي كنند ديگر از ذهن آنها خارج نخواهيم شد.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.