عكس: گلناز بهشتي
الهام اناري
پاييز فصل برداشت ميوه است. در حال حاضر محصول بسياري از باغات سيب كشور به مرحله برداشت رسيده است، اما دوباره داستان نبود يك اتحاديه بزرگ و منسجم در عرصه ساماندهي نگهداري ميوه به اندازه نياز داخلي، صادرات ميوه هاي درختي و سوءاستفاده  واسطه گران آغاز شده است. مرغوب ترين سيب هاي صادراتي ايران، امسال هم بدون خريدار مي مانند و در آستانه عيد با چند برابر قيمت به دست مشتري مي رسند.
امسال به علت افزايش توليد سيب در كشور و كاهش قيمت اين محصول، برداشت سيب براي باغداران صرفه اي ندارد و با توجه به هزينه هاي برداشت و انبار محصول، باغداران ترجيح مي دهند محصولات خود را يكجا و از آغاز مرحله برداشت به واسطه گران بفروشند. در حال حاضر واسطه گران، باغ نچيده را يكجا از باغدار خريداري مي كنند. باغ نچيده شامل كل بار درخت ها، پاي درختي ها و سيب هاي كرم خورده و كلاغ خورده است. آنها پس از چيدن باغ، ميوه ها را درجه بندي مي كنند و بر اساس وزن هر دسته و محاسبه قيمت هاي تعيين شده، بهاي سيب ها را برطبق واحد كيلو به باغدار مي پردازند. ميوه هاي درجه يك كيلويي 180 تومان، ميوه هاي نقلي 70 تومان، ميوه هاي پادرختي 33 تومان.
دسته آخر يعني ميوه هاي پادرختي به فروش كارخانه هاي توليد كنسانتره مي رسد. بالا بودن هزينه هاي برداشت، مزد كارگر و هزينه حمل و نقل باعث شده باغداران راضي به فروش ميوه هاي خود به واسطه ها شوند. مزد كارگر روزانه 7 هزار تومان است.
ميوه ها پس از چيده شدن، بسته بندي شده و در سردخانه نگهداري مي شوند. جعبه هاي بسته بندي ميوه 13 و 15 كيلويي ست. قيمت هر جعبه خالي
۶۸۰ تومان، پوشال كيلويي 360 تومان و كاغذ گراف كيلويي هزار تومان است. ميوه هاي پس از اينكه در جعبه ها چيده شده و با كاغذ گراف و پوشال كاملا بسته بندي مي شوند بايد وارد سردخانه شوند. هزينه نگهداري هر كيلو ميوه در سردخانه 50 تومان است و واسطه ها مي توانند تا
50 تن ميوه در سردخانه نگهداري كنند. ميوه هايي كه براي كنسانتره مناسب هستند بعد از چيده شدن با سه برابر قيمت به كارخانه هاي توليد كنسانتره فروخته مي شوند. با احتساب هزينه هاي برداشت و نگهداري ميوه، شايد بيراه نباشد اگر تصور كنيم واسطه ها هم در اين ميان پول چنداني به جيب نمي زنند. شايد اگر واسطه ها هم نبودند، معلوم نبود تكليف اين همه محصولي كه روي دست باغداران مانده و آنها توان برداشت آن را ندارند، چه مي شد.
طرح تنظيم بازار
كليات طرح تنظيم بازار ميوه كه با همكاري وزارتخانه هاي جهاد كشاورزي، بازرگاني و امور اقتصادي و دارايي و بانك مركزي ارائه شده، به تصويب هيات دولت رسيده است. حذف دلالان، ذخيره سازي، درجه بندي و بسته بندي ميوه از جمله محورهاي اصلي اين طرح است و 22 محصول بخش كشاورزي را در برمي گيرد. تشكل هاي مرتبط با طرح تنظيم بازار ميوه مي توانند با استفاده از اين تسهيلات، ميوه و مركبات مورد نياز بازار در ماه هاي پاياني سال بخصوص هفته هاي آخر سال را از كشاورزان پيش خريد و به منظور عرضه در ايام نوروز ذخيره سازي كنند.
بر اساس مصوبه هيات دولت، هزينه هاي احتمالي يا هرگونه ضرر و زيان كه متوجه اجراي اين طرح شود، با تصويب كميسيون تنظيم بازار از محل يارانه هاي تبصره 15 قانون بودجه كل كشور، به اين تشكل ها پرداخت خواهد شد، اما وقتي تسهيلات بانكي به موقع براي پيش خريد و ذخيره سازي آماده و فراهم نمي شود، نابساماني  شديد در بازار ميوه رخ مي دهد و قيمت ها در آستانه سال جديد به ارقامي غيرقابل تصور بدل مي شود.
۴ ماه تا عيد نوروز
اما قبل از اينكه دوباره سال جديد نزديك شود و مشكلات بازار ميوه در صدر اخبار قرار بگيرد، بايد فكري كرد.
حالا كه فصل برداشت ميوه آغاز شده، دولت بايد فكري براي ساماندهي بازار كرده و آن را به مرحله اجرا درآورد. توليد كنندگان در زمان برداشت محصول دچار مشكل هستند و دولت براي كنتزل قيمت ميوه اقدامات لازم را انجام نمي دهد. ظاهرا تعيين قيمت اداري و تعيين قيمت ميوه بر اساس عرضه و تقاضا در بازار از راهكارهاي تنظيم قيمت ميوه است. زماني كه هيچ راهكار مناسبي براي ساماندهي توليدات داخلي صورت نمي گيرد، برخي، واردات را راه حل مشكل تنظيم بازار ميوه مي دانند. در حال حاضر واردات ميوه و مركبات از 5 كشور آزاد شده است. اما ظاهرا مشكلاتي همچون قرنطينه، مانعي براي واردات ميوه است.
سازمان هاي مرتبط با توليد، بايد قبل از بحران براساس سرانه نياز داخلي پيش بيني هاي لازم را براي عرضه و تقاضا داشته باشند تا در موقع افزايش تقاضا با كنترل بازار، دست واسطه ها را كوتاه كنند.
اگر محصولات كشاورزي با قيمت منصفانه توسط نهادهاي مسئول از كشاورزان و باغداران خريداري شود، ميوه ها در اختيار واسطه ها و انبارداران قرار نمي گيرد و پس از آن، بازار سياه ميوه و افزايش قيمت در ماه هاي پاياني سال و فعاليت افراد سودجو از بين مي رود.حالا كه تا شب عيد بيش از 4 ماه فرصت باقي مانده، وعده ها بسيار است؛ مي گويند ميوه شب عيد تهراني ها فراهم شده و صحبت از اختصاص 5/9 ميليارد تومان اعتبار است.سال گذشته اعتبار سازمان ميادين ميوه و تره بار تهران، طي اقدامي خودجوش با بودجه اي حدود 3ميليارد تومان كه از سوي شهرداري تخصيص يافته بود، اقدام به ذخيره سازي و عرضه ميوه شب عيد كرد و در آن زمان پرتقال و سيب را با قيمتي بين 550 تا 650 تومان به دست مصرف كننده رساند. هر چند كه اين مقدار ميوه پاسخگوي نياز همه شهروندان نبود.
اما امسال بودجه اي 30 ميليارد توماني به اين امر اختصاص يافته كه 5/9 ميليارد تومان از آن، مخصوص تهران است.در حالي كه اين روزها برداشت و ذخيره سازي ميوه آغاز شده و واسطه ها سردخانه ها را پر كرده اند، هنوز هيچ پولي در اختيار سازمان هاي مربوطه قرار نگرفته، زيرا واگذاري بودجه 30 ميلياردي هنوز مراحل اداري خود را طي مي كند.
بودجه در راه است
اما محمد صلاحي مديرعامل سازمان ميادين ميوه و تره بار شهرداري تهران- در پاسخ به اين سئوال كه امسال براي تنظيم بازار ميوه چه تصميماتي اتخاذ كرده ايد، مي گويد: ما هم اميدواريم بودجه 30 ميليارد توماني تصويب شده باعث شود امسال ميوه شب عيد با قيمت و كيفيت مناسب عرضه شود. درسال گذشته هم شهرداري تهران، 3 ميليارد تومان بودجه به اين كار اختصاص داد و ما با آن بودجه در حد توان، ميوه با قيمت مناسب در ميادين شهرداري تهران عرضه كرديم .امسال از بودجه
۳۰ ميلياردي، 10 ميليارد تومان به سازمان ميادين ميوه و تره بار اختصاص دارد و صلاحي اميدوار است بودجه امسال كافي باشد.فصل برداشت ميوه آغاز شده، اما هنوز بودجه 30ميلياردي در اختيار هيچ يك از نهادهاي مسئول از جمله سازمان ميادين ميوه وتره بار قرار نگرفته است.
صلاحي در پاسخ به اين سئوال كه آيا دير رسيدن بودجه موردنظر به دست شما خللي در روند ذخيره سازي ميوه ايجاد نمي كند، مي گويد: خير، ما ذخيره سازي ميوه را درحال حاضر با بودجه خودمان آغاز كرده ايم و منتظريم بودجه تخصيص يافته توسط دولت به دستمان برسد كه البته گفته شده روزهاي آتي يعني بزودي اين اتفاق رخ مي دهد .صلاحي، روند كار سازمان ميادين ميوه و تره بار در هشت ماه اخير يعني سال 84 را بسيار مثبت ارزيابي مي كند و معتقد است اين روند تا سال آينده نيز ادامه پيدا مي كند.اما او تضميني نمي دهد كه در سال 85 مشكل كمبود و گراني ميوه شب عيد وجود نداشته باشد.
به هر حال ما كارهاي مقدماتي را انجام داده ايم و در حال حاضر مشغول ذخيره سازي سيب و پرتقال كه ميوه هاي شب عيدند، هستيم .
سال گذشته هيچ بودجه اي براي تنظيم بازار ميوه در نظر گرفته نشده بود،اما امسال با بودجه 30 ميلياردي اميدواريم تهيه ميوه شب عيد مثل سال گذشته دوباره تبديل به كابوس نشود، هرچند كه هيچ كس در اين مورد تضميني نمي دهد.

مي  گويند علاج واقعه قبل از وقوع بايد كرد. حالا آن واقعه، احتمال افزايش قيمت ميوه در شب عيد است. ميوه  اي كه يكي از ملزومات پذيرايي در ديد و بازديدهاي ايام نوروز است، در عيد سال  هاي اخير آنقدر گران بود كه بسياري از خانواده  ها توان خريد آن را نداشتند و تنها با چاي و شيريني از ميهمانان پذيرايي كردند.امسال بودجه نسبتا خوبي براي تنظيم بازار ميوه اختصاص يافته است، اما هنوز هيچ  يك از مقامات مسئول، تضميني براي روبه  راه بودن اوضاع بازار ميوه شب عيد نمي  دهند؛ چه هنوز بعضي از مسئولان، حتي جرات پاسخگويي در اين مورد را هم به خود نمي  دهند.امسال دولت با تخصيص 30 ميليارد تومان اعتبار، وزارت بازرگاني را مكلف كرده تا از طريق ستاد تنظيم بازار نسبت به خريد و ذخيره سازي ميوه شب عيد (پرتقال و سيب) اقدام كند.
ظاهرا وزارت بازرگاني قصد دارد از اين پس از روش اعمال تعرفه فصلي براي تنظيم بازار ميوه استفاده كند؛ يعني با هدف حمايت از كشاورزان داخل،  تعرفه اي را تنظيم كند كه جريان واردات ميوه، كم شود.اما تلاش هاي ما براي به دست آوردن اطلاعات بيشتر از نحوه ذخيره سازي و توزيع ميوه شب عيد امسال راه به جايي نبرد.حسن يونس سينكي معاون بازرگاني داخلي- بعداز سه هفته مكاتبه، حاضر به پاسخگويي به سئوالات اختصاصي ايرانشهر در مورد تنظيم بازار ميوه و مركبات نشد. او گفت: فعلا صلاح نمي بينم در اين مورد گفت وگويي داشته باشم .
به هر حال دور از انتظار هم نبود، چه هر قول و سخني كه امروز داده شود، مطمئنا در صورت عملي نشدن، گريبانگير گوينده خواهد شد.
تا به امروز وعده ها و مصوبات همين بودكه از نظرتان گذشت، اما اگر شب عيد بازهم ديديد كه قيمت ميوه سربه فلك مي كشد، تعجب نكنيد، چون وعده ها عملي نشده است.وقتي مسئولان توان تصميم گيري واحدي را ندارند اين مشكلات دور از انتظار نيست. يك نهاد از واردات ميوه حمايت مي كند، يكي ديگر آن را نفي مي كند،يكي از صادرات حمايت مي كند، آن يكي صادرات را به ضرر مصالح مي داند.
تخصيص اعتبار 30 ميلياردي امسال جاي خوشحالي دارد، اما اگر مديريت درستي در راس اين بودجه نباشد، اين اعتبار عملا ناكارآمد مي شود. به هر حال پيشنهاد ما اين است كه فعلا روي منصفانه بودن قيمت هاي شب عيد امسال هيچ حسابي نكنيد، متاسفانه شما امكان ذخيره سازي ميوه هم نداريد، پس بودجه اي كافي براي اين امر اختصاص دهيد و روي بودجه هاي دولتي زياد حساب نكنيد، چون مسئولان مي گويند: هيچ تضميني وجود ندارد .