مريم پاپي
در يك روز سرد پاييزي، محله هاي قديمي شهر كه خلوت تر از هميشه اند، فرصت يافته اند آثار قدمت خود را نشان دهند؛ عمر ساختمان ها، كوچه ها، ميدان ها و خيابان ها در ازدحام روزمره مردم شهر نمايان نيست. روزنامه صدساله هم براي يك ملت نشانه اي از هويت است. كيهان تنها روزنامه قديمي است كه محله هاي قديمي مركز شهر را ترك نكرده، كوچه شاهچراغي خيابان فردوسي پنج شنبه آرام است. چون از جنب وجوش ساختمان هاي روزنامه كيهان كه در دو طرف كوچه قرار گرفته اند خبري نيست. كوچه اي كه بسياري از روزنامه نگاران و سردبيران امروز سال ها آن را به قصد محل كار خود طي كرده اند، روزنامه اي كه روزي دانشگاهي براي روزنامه نگاران بوده و حتي دانشگاهي براي نويسندگان كودك و نوجوان.
وقتي به انتظار چاپ شدن مجله مورد علاقه ام سه شنبه ها را كانون هفته هايم قرار مي دادم، فكر نمي كردم روزي كه ديگر كودك نيستم، براي جشن ۵۰ سالگي اين مجله، محل تولد داستان ها و شعرهاي كيهان بچه ها را ببينم.
دور تا دور سالن نه چندان بزرگ تحريريه كتابخانه چيده شده. كتاب معناي جديت نمي دهد. اين كتابخانه متعلق به يكي از رنگي ترين تحريريه هاي ايران است. بالاي كتابخانه ها هم مدادرنگي هاي بزرگي چيده شده كه انگار از جعبه مداد رنگي سرك كشيده اند. مدادها و قلم هاي اين تحريريه كهنه اند و كهنگي براي قلم امتياز محسوب مي شود. دو هزار و ۴۶۰ شماره، عدد بزرگي به نظر نمي رسد ولي اگر در هفته ها ضرب شوند معادل۵۰ سال است؛ به اندازه يك عمر. تنها شش سال كمتر از عمر سردبيري كه ۲۳ سال كيهان بچه ها را هدايت كرده است.
روز يكشنبه، ۲۲ آبان ماه، همزمان با جشن سالگرد كيهان بچه ها در هفتمين جشنواره مطبوعات كودك و نوجوان، از با سابقه ترين سردبير آن تجليل شد. نه تنها نشريات كودك و نوجوان، بلكه نشريات بزرگسالان نيز تجربه حضور يك سردبير را براي اين مدت طولاني نداشته اند. امير حسين فردي، علاوه بر اين كه سياسي نبودن را راز ماندگاري اش مي داند، خود را با اين كلمات توصيف مي كند: «به آنچه دارم قانعم، بيش از حد به كارم عشق مي ورزم. به اطرافم هم نگاه نمي كنم و به هر حال فكر مي كنم در كار جدي هستم.»
او از سال ۵۸ در حوزه ادبيات كودك و نوجوان فعاليت مي كند و قبل از آمدن به كيهان بچه ها يعني قبل از انقلاب در حوزه انديشه و هنر اسلامي با گاهنامه بچه هاي مسجد همكاري داشته است.
اما اين سردبير قديمي، كيهان بچه هايي كه كودكان و نوجوانان امروز مي خوانند را نمي پسندد. اين را از تك تك جملاتش مي توان دريافت ولي با اين حال بدبينانه به شرايط نگاه نمي كند. او مي گويد: ما نشريه شكست خورده اي نيستيم ولي توقعات زيادي از خودمان به عنوان نشريه ۵۰ ساله داريم.
در زندگي يك موقع هست كه آدم عاشقانه كار مي كند. به مسكن و پول و... فكر نمي كند. زمان جنگ اين طور بود. شوراهاي مختلفي اينجا بود كه مطالب قبل از تصويب چاپ مي شدند. اين فراز و فرودها طبيعي است ولي ما هنوز به تعادل نرسيده ايم. يكدفعه شروع به دويدن كرديم و ركوردي از خودمان به جا گذاشتيم ولي ديگر نمي توانيم با آن سرعت بدويم.
فردي، چهارمين سردبير كيهان بچه هاست. مي گويد: «خدا رحمت كند... آقاي يميني شريف اولين سردبير بوده، بعد حدود يكسال آقاي وحيد نيكخواه آزاد و چند ماه هم آقاي داريوش نوروزي سردبير بوده اند و از شهريور ۶۱ هم من سردبير اين مجله هستم. فكر مي كنم مثل كيهان بچه ها، من هم پير شده باشم!»
او حاضر نمي شود درباره نشريات كودك و نوجوان صحبت كند؛ «فقط كيهان بچه ها!» . در تحريريه اي كه بسياري از نويسندگان و مترجمان بزرگ كودك و نوجوان كار خود را از آن آغاز كرده اند مي نشينيم و گذشته سومين نشريه ادواري كودكان كشور را مرور مي كنيم؛ از دي ماه سال ۱۳۳۵ تاكنون.
«من سال ۶۰ كه به كيهان بچه ها آمدم، اينجا مثل كيهان تبديل به تحريريه و دانشگاه بزرگي شد و بسيار رونق گرفت. حتي اين اتفاق در كانون و شوراي كتاب كودك نيفتاد. اولين ترجمه ها هم در كيهان بچه ها شروع شد. دهها هنرمند اينجا با هم رقابت مي كردند كه بهترين آثارشان هم متعلق به همان دوره هاست و خودشان هم نمي توانند آن كارها را تكرار كنند. ادبيات كودك و نوجوان بعد از انقلاب از كيهان بچه ها شروع شد. پايگاه ادبيات نوين كودك و نوجوان همين تحريريه است. پس يك قابليت هايي داشت. دامنه تأثيرش چقدر است؟ آن تفكر هنوز هست ولي شرايط نيست.»
چنانچه فردي اعتقاد دارد، بعد از انقلاب بود كه خون تازه اي در رگ هاي كيهان بچه ها دميده شد. قديمي ترين سردبير ايران مي گويد: «شور و حالي كه دو دهه پيش بين هنرمندان بود، ديگر نيست. يك نوع نگاه اقتصادي حاكم است كه حق هم دارند. طبعاً اين دامنگير مجله اي مثل كيهان بچه ها هم مي شود. من با حسرت به گذشته نگاه مي كنم. روح و گرما و تپشي كه آثار گذشته داشتند ديگر نيست.»
شايد اين حس بزرگداشت گذشته و هر آنچه در آن بوده، حسي است فراگير كه شايد فردي نيز از همين رو گذشته را به اين ميزان تقديس مي كند.
- در گذشته هم با حسرت به گذشته نگاه مي كرديد؟
- كيهان بچه ها بعد از انقلاب زنده شد. ۹۹ درصد كيهان بچه هاي قبل از انقلاب ترجمه است. آن هم ترجمه كارهاي سطحي غربي ها. اين نشريه در آن ايام هيچ هنرمندي پرورش نداده و اثر جديدي به وجود نياورده است. نماينده كيهان بچه ها تأكيد مي كند كه او و همكارانش طي اين مدت همه تلاششان را براي انتشار يك مجله خواندني، سرگرم كننده و در عين حال مفيد و منطبق با فرهنگ بومي، ملي و ديني در قالبي زيبا و مورد علاقه بچه ها به كار بسته اند.
اشكالات مصطلحي در ادبيات ما وجود دارد كه مي توان با آموزش بچه ها، كم كم آنها را از زبان فارسي زودود. كيهان بچه ها قطعاً وظيفه بزرگي در اين باره به دوش دارد و معتقد است كه آن را انجام مي دهد.
«من در اين زمينه وسواس دارم و احساس مي كنم در قبال زبان مسئوليم، ما ويراستار داريم. سعي كرده ايم زبان و نثر سالمي داشته باشيم. رسم الخطي هماهنگ با كتاب هاي درسي داشته باشيم كه بچه ها در مطالعه دچار دوگانگي نشوند.»
فردي، اكنون نوشتن سرمقاله هاي كيهان بچه ها را به عهده دارد. نشريه اي كه او كه به گفته خودش امانتدار آن است، هنوز از نويسندگان مختلف مطلب مي گيرد و خيلي ها از نويسندگان كودك و نوجوان قديمي و جديد، به اعتبار نام و سابقه آن به كيهان بچه ها مطلب مي دهند. كيهان بچه ها ۴ نيروي ثابت بيشتر ندارد و ظاهراً اين تنها دليل همكاري همه نويسندگان با اين نشريه است. چرا كه به گفته آقاي سردبير، حق التحريرهايش، از ساير نشريات كمتر است؛ «ما نشريه فقيري هستيم. اين به بنيه مالي ضعيف كيهان و كيهان بچه ها برمي گردد.»
كيهان بچه ها، از نظر ظاهري همان كيهان بچه هايي است كه بچه هاي دو يا سه دهه قبل مي خواندند. نوع كاغذ، طراحي صفحات و... تغيير چشمگيري پيدا نكرده، ولي مشكلات و محدوديت هايي هست كه اجازه به روز شدن اين نشريه را نمي دهد. امير حسين فردي نام اين مسايل را فقط مشكلات فني نظير چاپ مي گذارد.
او به خوبي اين مساله را درك كرده كه بچه ها عوض شده اند. بچه هاي دهه ۶۰ و ۷۰ نيستند. چنانچه دغدغه هاي ديگري دارند. نوع حرف زدن و نگاهشان و برخوردشان با بزرگترها عوض شده است و از برخورد مخاطبانش هم راضي نيست. مدارس زيادي دانش آموزان را به بازديد تحريريه كيهان بچه ها مي آورند. فردي از آموزش و پرورش گله مند است. چرا كه دانش آموزان بازديد كننده، ذهنيت درستي از نشريه ندارند و بدون فراهم شدن پيش زمينه نمي توانند به قول خودش سؤال هاي درست و حسابي در باره كيهان بچه ها بپرسند. استقبال مخاطبان كيهان بچه ها هم مثل كتاب و ساير نشريات كم شده و او براي بچه هايي كار مي كند كه هنگام ورود به تحريريه روزنامه از او مي پرسند جوك هم داريد؟ يا با هنرپيشه ها مصاحبه مي كنيد؟
فردي مي گويد: «نه تنها ما، هيچ نشريه ديگري هم نمي تواند خود را با عالم فناوري وفق دهد. شايد اصلاً اين شدني هم نباشد. ما بايد جايگاه جديد خود را تعريف كنيم. من تعريفي از ذائقه جديد بچه ها ندارم. جامعه و خانواده و مسئولان تعليم و تربيت هم بايد دغدغه اين كار را داشته باشند.»
كيهان بچه ها در طول ۵۰ سال بي وقفه منتشر شده و حتي سه شنبه هايي كه با تعطيلي رسمي مصادف شده، اين نشريه يك روز قبل در اختيار بچه ها قرار مي گرفته است. تنها دوره توقف نشريه، دو سه شماره در برهه تغيير و تحولات انقلاب بوده است. كيهان بچه ها شعاري دارد كه مي گويد: « تنها سه شنبه اي كه چهارشنبه نمي شود سه شنبه اي است كه كيهان بچه ها چاپ مي شود.» و فردي ادامه مي دهد: «هيچ وقت يك روز هم تأخير نداشتيم. حتي زماني كه موشك باران و بمباران بود هميشه خوش قولي مان را حفظ كرديم.»
از سردبير يك نشريه ۵۰ سال مي توان اين سؤال را پرسيد كه جواني نشريه زيباتر و موفقيت آميزتر است يا پيري آن؟ ولي او براي كيهان بچه ها جواني يا پيري قائل نيست. مي گويد: «پيري شامل حال انسان و موجودات زنده مي شود. كيهان بچه ها مي تواند اولين شماره اش هفته گذشته منتشر شده باشد. اما تجربه اين كهنسالي را بايد حفظ كنيم. يك مجله ۵۰ ساله قطعاً بايد با يك مجله ۵ ساله فرق كند. در هر حال فكر مي كنم كه كيهان بچه ها به ميراث ملي تبديل شده است.»
او در شرايطي كه خيلي ها معتقدند بخشي از ادبيات كودك ما سياسي است و سعي مي شود از اين طريق ديدگاه هاي خاصي به بچه ها منتقل شود، عملكرد سياسي اين نشريه قديمي بچه ها را قبول ندارد.
ما به هيچ وجه سياسي نيستيم. خط مشي خاصي را نيز دنبال نمي كنيم. يك خط از مجله را پيدا كنند كه سياسي باشد. فكر مي كنند چون اين مجله در كيهان چاپ مي شود و اسم كيهان را روي خود دارد سياسي است. ما وارد كردن بچه ها را به سياست غلط و ظلم به آنان مي دانيم.
فردي، ميراث ملي را ورق مي زند و به صفحه سرگرمي مي رسد. انگار يكي از نقاط ضعف نشريات كودك و نوجوان به يادش آمده كه مي گويد: «ما طراح سرگرمي نداريم. طراحان ايراني را به طراحي سرگرمي براي بچه ها تشويق مي كنيم. اگرچه اگر از يك كتاب خارجي برداريم از نظر اقتصادي برايمان به صرفه تر است. سرگرمي هاي بهتري هم هستند. ولي آدم احساس مي كند كه خودش را گول مي زند.»
وقتي با امير حسين فردي مصاحبه مي كنيم، دو روز به آغاز هفتمين جشنواره مطبوعات كودك و نوجوان مانده است. او جلسه اي در باره برنامه هاي غرفه كيهان بچه ها در اين جشنواره و نمايشگاه داشت كه از گفت وگوهاي آن استنباط كرده اكنون شرايط بحراني است. وي مي گويد: «دوستي كه مسئول اين كار بود صراحتاً مي گفت كه شما هيچ نويسنده و شاعري را براي حضور در غرفه دعوت نكنيد. چون بچه ها آنها را نمي شناسند. هنرپيشه سريال يا فوتباليست بياوريد!»
البته كيهان بچه ها هم مي تواند به روزتر باشد. مثلاً حداقل كار اين است كه عكس نويسنده را كنار مطلب چاپ كند تا بچه ها نويسندگان و شاعران خود را بشناسند. فردي هم با اين نظر موافق هست و هم نيست. چون مي گويد: «جذابيت هاي تلويزيون و سطح فرهنگ خانواده را نبايد از ياد برد. وقتي حتي خانواده هاي تحصيلكرده كتاب نمي خوانند يا كتابخانه اي در خانه ندارند چه انتظاري از بچه ها مي رود؟ ولي من بدبين نيستم. اين دوراني است كه مي گذرد. به هرحال ما خودمان را پيدا مي كنيم. موجي است كه آمده و كمي دست و پاي خودمان را گم كرديم.»
«كاش مي توانستيم بهتر از اين باشيم» اين جمله اي است كه فردي بارها آن را تكرار مي كند تا وقتي مصاحبه را به پايان مي بريم، مي دانيم كه خودش هم مي داند كيهان بچه ها از دوران كيهان بچه هايي اش دور افتاده است!
