عكس: گلناز بهشتي
علي اناري
مرور تاريخچه عمليات بيمه  اي در ايران، ما را به سال  هاي آغازين قرن بيستم مي  برد كه با فعاليت دو موسسه روسي به نام ناديژا و قفقاز مركوري شروع شد. در سال 1310 خورشيدي با تصويب قانون ثبت شركت  ها در ايران، شركت  هاي بيمه انگليسي، آلماني، اتريشي، سوئيسي و ... در ايران به ايجاد شعبه و نمايندگي اقدام كرده و به فعاليت بيمه  اي پرداختند. در سال 1316 قانون بيمه به تصويب رسيد و در سال 1329 نخستين شركت بيمه خصوصي در ايران تاسيس شد و تا سال 1343 هفت شركت بيمه خصوصي ديگر تاسيس شده و به فعاليت پرداختند. در سال 1347 قانون بيمه اجباري مسئوليت مدني دارندگان وسايل نقليه موتوري در قبال شخص ثالث كه به بيمه شخص ثالث اتومبيل معروف است، به تصويب رسيد. بعد از پيروزي انقلاب، 12 شركت خصوصي، ملي اعلام شده و 10 شركت ديگر در هم ادغام شدند. تا سال 1373 چهار شركت بيمه مشغول فعاليت بودند كه شركت بيمه تخصصي به نام بيمه صادرات و سرمايه  گذاري با سرمايه بانك  ها و بيمه  ها تاسيس شد و در سال 1381 قانون تاسيس شركت بيمه غيردولتي به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد و در همان سال و سال بعد، 10 شركت بيمه  اي خصوصي تاسيس شدند. مقصود از آوردن اين تاريخچه آن بود كه بدانيم صنعت بيمه در اين كشور چه راهي را گذرانده تا به اينجا رسيده است. اكنون ديگر بيمه به عنوان يك ضرورت در زندگي مردم خود را شناسانده است. انواع بيمه  هاي درماني و حادثه  اي در كشور به خدمات  دهي مي  پردازند و به دليل طيف گسترده اين خدمات، انواع متقاضيان خود را جوابگو هستند، اما در اين مقال با توجه به گستردگي اين مبحث، تنها به يك شاخه آن يعني بيمه اتومبيل مي  پردازيم و البته براي اين انتخاب، دلايل خوبي داريم كه يكي از آنها، حجم بالاي آمار تصادفات رانندگي در كشور است، تا جايي كه اين موضوع ما را جزو ركوردداران اين عرصه در جهان معرفي كرده است.
با اينكه بيمه  نامه عمر و پس  انداز در سراسر دنيا از پرفروش  ترين بيمه  نامه  ها به حساب مي  آيد (در جهان حدود 57 درصد و در آسياي جنوب شرقي حدود 70درصد تقاضانامه  هاي بيمه  اي)، اين ميزان در كشور ما كمتر از 5 درصد است. عجيب نيست كه در كشور ما اكثر مردم بيمه را تنها با بيمه  هاي اتومبيل مي  شناسند، زيرا به طور مستقيم با اين مسئله و مشكلاتش مواجه هستند. براساس آخرين آمار اعلام شده، 37 درصد از بازار بيمه كشور متعلق به بيمه اتومبيل بوده و 59 درصد از خسارت  هاي پرداختي شركت  هاي بيمه مربوط به بيمه شخص ثالث است كه به اين ترتيب بايد گفت اتومبيل از اصلي  ترين نقاط تماس مردم با شركت  هاي بيمه است. در رابطه با بيمه اتومبيل  ها ما با دو نوع بيمه اصلي روبه  رو هستيم؛ بيمه شخص ثالث و بيمه بدنه اتومبيل كه به اختصار در مورد هركدام از اين بيمه  ها و تسهيلاتي كه ارائه مي  كنند، توضيحاتي مي  دهيم.
بيمه شخص ثالث در مورد جبران خسارت  هاي جاني و مالي تا حد ديه  اي كه به اشخاص ثالث تعلق مي  گيرد، است كه در سال 1347 خورشيدي قانون آن تدوين شد و از سال 1348 به صورت اجباري در كشور به اجرا درآمد. بيمه  نامه شخص ثالث، تضميني ست جهت جبران خسارت وارده از سوي دارندگان وسايل نقليه موتوري به افراد ثالث كه در صورت ايجاد حادثه و خسارت مالي يا جاني توسط اتومبيل بيمه  شده خسارت وارده از محل بيمه  نامه طبق ضوابط و براساس مدارك مقام  هاي انتظامي پزشكي و قضائي جبران مي  شود. در بيمه شخص ثالث علاوه بر خسارت ناشي از وسيله نقليه، خسارت ناشي از محمولات اين وسايل به اشخاص ثالث نيز قابل جبران است. تعهدات بيمه شخص ثالث در دو مبحث خسارات مالي و خسارات جاني قابل بررسي ست.
چنانچه در اثر حوادث رانندگي خسارت مالي به اشخاص ثالث وارد شود، بيمه  گر آن را جبران مي  كند. حداقل تعهد بيمه  گر در اين زمينه 2 ميليون ريال و حداكثر آن مبلغ مندرج در كارت بيمه شخص ثالث است. بيمه گذار هنگام دريافت كارت ثالث مي  تواند با پرداخت حق بيمه  هاي مختلف، تعهدات مختلف را اخذ كند.
در خسارات جاني اين غرامت  ها شامل هزينه  هاي پزشكي، نقص عضو و فوت است كه حداقل تعهد بيمه  گر براي ديه كامل، مبلغ 80 ميليون ريال براي هر نفر در هر حادثه است كه بيمه  گذار مي  تواند با پرداخت حق بيمه اضافي اين مبلغ را افزايش دهد كه البته عقل هم حكم مي  كند، اين انتخاب باتوجه به نرخ ديه رسمي در كشور كه هرسال توسط قوه قضائيه اعلام مي  شود، صورت بگيرد و حتي با در نظر گرفتن احتمال تصادف در ماه  هاي حرام كه شامل رجب، ذيقعده، ذيحجه و محرم است، تعهدات جاني به ميزاني انتخاب و خريداري شود كه هنگام وقوع حادثه در اين ماه  ها، بيمه  گذار بتواند اضافه مبلغ ديه را از محل تعهدات بيمه  نامه جبران كرده و شخصا متضرر نشود. در اين نوع بيمه، هزينه  هاي پزشكي فرد خسارت  ديده نيز از سوي بيمه پرداخت مي  شود. مدت پرداخت ديه و تسويه خسارت از تاريخ حادثه تا مدت دو سال بوده و پس از گذشت مدت مذكور هيچ  گونه ادعايي عليه شركت بيمه مذكور پذيرفته نمي  شود. لازم به ذكر است كساني كه در هنگام وقوع حادثه بدون گواهينامه مبادرت به رانندگي كرده و مصدوم شده  اند از شمول اين قانون خارج بوده و حتي در صورت داشتن بيمه  نامه معتبر، هيچ  گونه غرامتي به آنها پرداخت نمي  شود. در زمينه خسارت  هاي مالي نيز خسارت در صورتي پرداخت مي  شود كه هر دو وسيله نقليه در هنگام تصادف داراي بيمه  نامه معتبر باشند و خسارت  هاي معادل 500 هزار ريال يا كمتر بدون نياز به گزارش افسر تنظيم  كننده كروكي، پس از بازديد كارشناسان بيمه قابل دريافت است.
مهلت اعلام خسارت مالي زيان  ديدگان به شركت بيمه پس از هر حادثه حداكثر 10 روز است، مگر اينكه زيان  ديده دليل موجهي همراه با مدارك كافي جهت تاخير داشته باشد. در هنگام تجديد بيمه  نامه با تحويل برگ بيمه  نامه منقضي اگر چهار كوپن تحويل شود، به اين معني ست كه فرد بيمه  گذار در سال گذشته تصادف منجر به خسارت نداشته است، در اين صورت به ازاي هر سال 5درصد و حداكثر تا 15 درصد از تخفيف استفاده خواهد كرد. اما با كسر يك كوپن از تخفيف محروم و با كسر دو كوپن مشمول 20 درصد حق بيمه اضافي سالانه و به ترتيب سه كوپن 40 درصد و چهار كوپن 60 درصد جريمه خواهد شد. با اينكه بيمه  نامه شخص ثالث اجباري ست و دارندگان خودرو بايد آن را خريداري كنند، باز با اين حال فقط حدود 45 تا 50 درصد دارندگان خودرو از اين بيمه  نامه استفاده مي  كنند و بقيه زماني كه دچار خسارت شديد مي  شوند، مجبورند مبلغ خسارت را از جيب خود بدهند يا ناچارا به زندان بروند. براساس آمار وارده،
90 درصد زندانيان بدهكار ديه، كساني هستند كه خودرو آنها به هنگام تصادف فاقد بيمه  نامه بوده است. باتوجه به اين موضوع كه بيمه شخص ثالث اجباري ست، انتظار مي  رود اهرم  هايي جهت اجراي دقيق اين قانون به كار گرفته شوند تا هر دو طرف ماجرا ،يعني شركت  هاي بيمه و بيمه  گذاران از مزاياي آن منتفع شوند.
در مورد بيمه ديگري كه مربوط به اتومبيل مي  شود، يعني بيمه بدنه بايد گفت درست است كه بيمه  نامه شخص ثالث تعهد جبران خسارت  هاي مالي را هم برعهده مي  گيرد، اما اين تعهد تنها در قبال طرف خسارت  ديده و بي  تقصير حادثه مصداق دارد و فرد مقصر اگر هم خسارتي به وسيله نقليه  اش وارد شده باشد، هيچ  گونه غرامتي نمي  گيرد. در اين مواقع بيمه بدنه اتومبيل به كار مي  آيد و براي جبران خسارت مي  توان از آن استفاده كرد. براساس شرايط اين بيمه  نامه، دارنده يا مالك وسيله نقليه، اتومبيل خود را در برابر خطرات بيمه مي  كند تا در صورت بروز حادثه و ايجاد خسارت به وسيله نقليه، شركت بيمه خسارت وارد را براساس شرايط بيمه  نامه جبران كند. منظور از خطرات مورد تعهد بيمه  گر، حوادثي ست كه در صورت واقع شدن باعث نابودي يا آسيب  ديدگي اتومبيل شود. اين حوادث عبارتند از: 1 - حوادثي كه منجر به ورود خسارت به وسيله نقليه مورد بيمه شود؛ مانند تصادم دو اتومبيل، برخورد وسيله نقليه با اجسام ثابت يا متحرك، برگشتن يا سقوط اتومبيل
2 - آتش  سوزي، صاعقه و انفجار وسيله نقليه
۳ سرقت كلي 4 خسارت وارد به لوازم يدكي اتومبيل 5 پرداخت تمامي هزينه  هاي حمل و نقل وسيله به تعميرگاه يا محل امن 6 خسارتي كه در جريان حمل و نقل توسط جرثقيل خط آهن يا ساير وسايل نقليه به اتومبيل وارد شود. در صورت وقوع هركدام از اين حوادث ابتدا بايد مقام  هاي انتظامي در جريان امر قرار بگيرند و در اولين فرصت مراتب به بيمه  گر اعلام شود. حداكثر مهلت اطلاع به شركت بيمه مطابق مقررات 10 روز است. براي تشويق آن دسته از بيمه  گذاراني كه در طول مدت اعتبار بيمه  نامه بدنه هيچ  گونه حادثه  اي نداشته باشند، تخفيف عدم خسارت درنظر گرفته مي  شود. تخفيف مذكور هنگام تجديد بيمه  نامه سال بعد از مبلغ حق بيمه قابل پرداخت آنان كسر خواهد شد. در اين نوع بيمه، خساراتي كه توسط خطرهاي خارج از تعهد بيمه  گر وارد شده باشند، مشمول جبران خسارت نخواهند شد و بيمه  گر متعهد به جبران خساراتي ست كه در بيمه  نامه مورد توافق دوطرف قرار گرفته باشد.
اما رابطه شركت  هاي بيمه  اي و استفاده  كنندگان از خدمات اين شركت  ها، رابطه دوطرفه  اي ست كه اغلب با نارضايتي همراه است.
مسئولان شركت  هاي بيمه  اي معتقدند مردم از نحوه تعيين خسارت و پولي كه بايد از شركت  هاي بيمه مطالبه كنند، اطلاعي ندارند و معمولا انتظار دارند مبلغ خسارت بيش از آنچه به دستشان مي  رسد، باشد.
از طرفي كيفيت پايين خودروها و بالا بودن آمار تصادفات و از طرفي فريبكاري بعضي مردم باعث شده سودآوري شركت  هاي بيمه خودرو پايين بيايد و اين در حالي ست كه شركت  هاي بيمه، بنگاه اقتصادي هستند كه براي كسب درآمد و سود فعاليت مي  كنند.
اما رانندگان نيز از ميزان حق بيمه  ها و نحوه تعيين و پرداخت خسارت ناراضي هستند و مي  گويند بعد از كلي پيگيري و مراجعه، دست آخر بيمه پول بسيار كمي بابت خسارت تصادف پرداخت مي  كند.

غفلت جايز نيست
جمله حادثه خبر نمي كند ديگر تكراري و كليشه اي شده، اما واقعيتي گريزناپذير است كه هر از گاهي از ذهن ما پاك مي شود.تصادف و حادثه ها را مي بينيم، اما يادمان مي رود كه احتمال بروز وقايع ناگوار به همان اندازه اي كه براي ديگران وجود دارد، ما و اطرافيانمان را نيز تهديد مي كند. بالا بودن آمار تصادفات در كشور ما باعث تعجب همگان شده، اما همين آمار ظاهرا هيچ گاه براي خودمان زنگ خطري را به صدا درنياورده است.پيشگيري از حادثه خوب است، اما بايد به فكر راه هاي جبران خسارات آن نيز بود. در مورد سوانح جاده اي، راهكار همان است كه همه مي دانيم: بيمه خودرو .در اين بين برقراري رابطه بين بيمه گر و بيمه شونده هر چند همراه با نارضايتي، اما گريزناپذير است. از قديم گفته اند يك لحظه غفلت باعث يك عمر پشيماني مي شود ، مراقب باشيد در مورد بيمه خودرو شما اين اتفاق نيفتد.راستي، چند وقت ديگر موعد بيمه اتومبيل شما سر مي رسد؟