نيلوفر قديري
از زمان سقوط حكومت صدام حسين در عراق تاكنون دو انتخابات در اين كشور برگزار شده است، اما انتخابات ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) كه سومين اين انتخابات هاست مهم ترين و تعيين كننده ترين است.
اولين انتخابات عراق بعد از سقوط صدام در۳۰ ژانويه گذشته برگزار شد. در اين رأي گيري كه اولين انتخابات چندحزبي در ۵۰ سال گذشته در عراق بود، ميليون ها عراقي براي انتخاب پارلمان موقت اين كشور به پاي صندوق هاي رأي رفتند. اين انتخابات حساسيت زيادي داشت چرا كه هم اولين رأي گيري از زمان سقوط صدام بود و هم در ميان تهديدات خشونت آميز گسترده بعثي هاي سابق و گروه زرقاوي برگزار مي شد.
انتخابات بعدي در ۱۵ اكتبر گذشته برگزار شد كه همه پرسي درباره قانون اساسي عراق بود. اين رأي گيري هم از آن جهت كه راه آينده حكومت عراق را تعيين مي كرد با اهميت و قابل توجه بود.
اما انتخابات اين هفته مهمترين رأي گيري عراق از زمان سقوط حكومت صدام است؛ چرا كه در اين انتخابات براي اولين بار مردم عراق تركيب ثابت دولت آينده خود را رقم مي زنند؛ دولتي كه اين بار ديگر موقت و با عمري چندماهه نيست بلكه قرار است چهار سال در قدرت باقي بماند.
در اين انتخابات عراقي ها با رأي خود تركيب ۲۷۵ نفره مجلس را انتخاب مي كنند. بيش از ۳۰۷ حزب و گروه سياسي و ۱۹ ائتلاف در اين انتخابات با يكديگر به رقابت مي پردازند. نمايندگان پارلمان كه براي يك دوره چهارساله انتخاب مي شوند، تركيب دولت آينده را تعيين مي كنند.
اين انتخابات از جهت ديگري هم مهم و قابل توجه است و آن اين كه آخرين مرحله از «روند سياسي و ثبات بخشي عراق» به رهبري و هدايت آمريكاست. به همين دليل اين انتخابات علاوه بر عراق اين روزها در آمريكا هم بحث هاي زيادي را دامن زده و تنش و كشمكش فراوان به همراه داشته است.
نظام انتخاباتي در اين رأي گيري با رأي گيري هاي قبلي متفاوت است. اين بار هريك از ۱۸ استان عراق به نسبت جمعيت خود تعدادي مشخص كرسي در پارلمان خواهد داشت كه بدون توجه به ميزان مشاركت رأي دهندگان اين تعداد كرسي را به دست مي آورد.
اين شيوه به نفع عرب هاي سني است كه در پارلمان كنوني حضور چنداني ندارند اما به نظر مي رسد در پارلمان جديد تعداد بيشتري نماينده داشته باشند. هنگام تدوين قانون اساسي بحث هايي درباره اختصاص تعدادي از كرسي هاي پارلمان به اقليت ها مطرح شد اما چون درباره تعريف گروه هاي اقليت نظرات مختلف و متناقضي وجود داشت، تصميم گيري در اين باره به بعد موكول شد.
به هر حال افزايش تعداد نمايندگان سني در پارلمان آينده قطعي به نظر مي رسد چون طبق قوانين جديد تعدادي مشخص از كرسي هاي پارلمان به سه استان سني نشين صلاح الدين، انبار و نينوا اختصاص مي يابد و بنابراين دست كم ۴۰ تا۵۰ كرسي به سني ها تعلق خواهد گرفت.
نظام جديد همچنين به افزايش تعداد نمايندگان مستقل و كانديداهاي ائتلاف هاي سياسي كوچكتر در پارلمان منجر خواهد شد. نكته ديگر اين است كه نمايندگان اين پارلمان ديگر كانديداهاي حزبي نيستند بلكه بيشتر، نمايندگان استاني و محلي به حساب مي آيند. فهرست كانديداها به دلايل امنيتي و از بيم حملات مرگبار و ترورهاي خونين، تا بعد از انتخابات محرمانه باقي مي ماند، بنابراين نمي توان ارزيابي دقيقي از دسته بندي گروه هاي سياسي شركت كننده در اين انتخابات ارائه كرد.
اما بازيگران اصلي اين انتخابات ائتلاف متحد عراق متشكل از احزاب شيعه، ائتلاف كردها، اياد علاوي، احمد چلبي و گروه هاي سني هستند. ائتلاف شيعيان اين بار هم در انتخابات آراي بالايي به دست آورد اما نه به اندازه انتخابات گذشته. دلايل اين تغيير وضعيت، يكي عدم حمايت و حتي اظهار نظر آيت الله سيستاني در اين انتخابات و ديگري عملكرد دولت كنوني ابراهيم جعفري و بالاخره نظام جديد انتخاباتي است كه همان طور كه گفته شد به افزايش حضور نمايندگان سني در پارلمان خواهد انجاميد.
برخي گزارش ها حاكي از آن است كه مقامات وزارت خارجه آمريكا و انگليس و همچنين افسران سيا بر سر اياد علاوي شيعه سكولاري كه تا بهار گذشته نخست وزير موقت عراق بود، به عنوان كانديداي مورد نظرشان به توافق رسيده اند. باور آنها اين است كه علاوي مي تواند در انتخابات آراي كافي به دست آورد و نخست وزير شود.
تحليلگران واشنگتن معتقدند علاوي وزنه مناسبي درساختار قدرت عراق است .به اعتقاد آنها با عقب نشيني نيروهاي آمريكا از عراق، دست علاوي بازتر خواهد شد. گفته مي شود بلر گروه كوچكي از مشاوران تشكيل داده تا به علاوي كمك سياسي بدهند. همچنين در محافل آمريكايي گفته مي شود كه از احمد چلبي خواسته شده به ائتلاف با علاوي بپيوندد و يك ائتلاف تشكيل دهد.
چلبي كه اكنون يكي از معاونان نخست وزير عراق است در دوران تبعيد در حكومت صدام از رقباي سرسخت علاوي بود. اين در حالي است كه ديپلمات هاي سازمان ملل از اميدواري فوق العاده آمريكا و انگليس به علاوي ابراز تعجب كرده و عملكرد او را موجب نااميدي و دلسردي مي دانند.
به اعتقاد اين ديپلمات ها علاوي نمي تواند ائتلاف نيرومندي تشكيل دهد و در انتخابات نتايج خوبي به دست آورد.
اما آمريكايي ها (هم پنتاگون و هم وزارت خارجه) علاوي را رهبري ميانه رو، شهري و تحصيلكرده مي دانند كه با باقي ماندن بخشي از نيروهاي ويژه آمريكا مخالفتي نخواهد داشت.
در روزهاي اخير جنگ لفظي ميان اياد علاوي و ديگر كانديداهاي پيشروي اين انتخابات به طور مشهودي شدت گرفته است.
هفته گذشته روحانيون شيعه در نشست تبليغاتي علاوي در شهر نجف با سنگ و لنگه كفش به سوي او حمله ور شده و شعار «لعنت بر بعثي ها» را سردادند. علاوي كه از اعضاي سابق حزب بعث است با انتقاد شديد از اين واقعه آن را اقدام به ترور خواند و وعده داد در صورت پيروزي در انتخابات كشور را از وجود چنين «شورش هايي» پاك كند. به نظر مي رسد رقابت اصلي در اين انتخابات ميان ائتلاف متحد عراق (ائتلاف شيعيان) و علاوي باشد.
از سوي ديگر ميان مقامات آمريكا و رهبران شيعه حاكم در عراق اختلافاتي بروز كرده است؛ به همين دليل به نظر مي رسد آمريكايي ها به دنبال گزينه ديگري باشند. از جمله اين موارد اختلاف اختصاص يارانه به انرژي و دستيابي به توافق با سني هاست. واشنگتن مجبور است در دور جديد حكومت در عراق وزنه سياسي سني ها را سنگين تر كند. نارضايتي همسايگان سني عراق يكي از دلايل اين اجبار است.
در آمريكا فشارهاي داخلي براي عقب نشيني نيروهاي نظامي اين كشور از عراق شدت يافته است. با افزايش اين فشارها كه از چارچوب رسانه اي فراتر رفته و به كنگره و حتي درون حزب جمهوري خواه كشيده شده است، جورج بوش در سخنراني، استراتژي دولت آمريكا براي آينده عراق را با اين عنوان اعلام كرد كه «هيچ چيزي كمتر از پيروزي كامل در عراق را نخواهد پذيرفت.»
او هرگونه اعلام جدول زماني براي عقب نشيني از عراق را رد كرد. او در سخنانش كه رسانه هاي جهان آن را با عنوان «سخنان رئيس جمهوري گرفتار دردسري شديد» مخابره كردند گفت، خشونت در عراق تا چند سال ديگر ادامه مي يابد اما نيروهاي آمريكا فقط وقتي مي توانند عقب نشيني كنند كه نيروهاي محلي توانايي دفاع از خود را داشته باشند.
ساعاتي پيش از سخنراني بوش سندي به نام «استراتژي ملي براي پيروزي» از سوي كاخ سفيد به عنوان راهبرد آينده در عراق منتشر شد كه در آن سه گروه به عنوان دشمن اصلي در عراق نام برده شده اند: گروههاي اغلب سني كه در دوران حكومت صدام شرايط خوبي داشتند اما اكنون نفوذ و اقتدار خود را از دست داده اند، آمريكا معتقد است مقاومت اين گروه بعد از روي كار آمدن يك دولت دمكراتيك كم رنگ مي شود؛ صداميون كه اعضاي سابق رژيم بعث هستند و آمريكا اميدوار است قدرت آنها چنان تحليل برود كه نيروهاي امنيتي عراق بتوانند آنها را شكست دهند؛ تروريست هاي القاعده كه به دنبال استقرار يك امپراطوري هستند و از نظر واشنگتن يا بايد ريشه كن شده يا دستگير شوند.
اكنون بيش از ۱۵۰ هزار نيروي نظامي آمريكا در عراق مستقر است و كاخ سفيد ابراز اميدواري كرده كه شرايط به زودي براي كاهش شمار اين نيروها فراهم شود. آمريكا براي حفظ نيروهايش در عراق هر ماه شش ميليارد دلار هزينه مي كند. اين در حالي است كه تاكنون ۲۱۰۰ نظامي آمريكايي در عراق كشته شده اند.
طبق برنامه پنتاگون از سال آينده بخشي از مسئوليت عمليات نظاميان آمريكايي در عراق به خود عراقي ها واگذار مي شود.
استراتژي دولت بوش كه به نوشته رسانه هاي آمريكا نتيجه مذاكرات طولاني زلماي خليل زاد سفير آمريكا در عراق و ژنرال «جورج كيسي» فرمانده نيروهاي چندمليتي در بغداد است، دو بخش نظامي و سياسي دارد. در بخش نظامي برنامه اين است كه همزمان با آموزش و آماده كردن نيروهاي عراقي، پاكسازي منطقه به منطقه صورت گيرد و بعد از نابودي يا دستگيري عوامل ناآرامي ها، منطقه پاكسازي شده به نيروهاي عراق تحويل داده شود. در بخش سياسي، هدف اين است كه حمايت رهبران سني جلب شود و با ارائه مشوق هايي به آنها، جلوي حمايتشان از عوامل ناآرامي ها گرفته شود.
اين استراتژي يك بخش داخلي هم دارد و آن تلاش براي فرونشاندن مخالفت گروهي از واشنگتني ها است كه براي عقب كشيدن نيروها از عراق فشار مي آورند.
خليل زاد درباره اين استراتژي به نيوزويك گفت: «همه فكر مي كنند برنامه اي وجود ندارد اما ما برنامه داريم. در چهار ماه گذشته تلاش زيادي براي تهيه اين طرح انجام داديم. اكنون مشغول بررسي بهترين راه براي برقراري ارتباط با كنگره هستيم.»
با اين حال به نظر مي رسد تنها راه پيش روي دولت بوش كاهش پنجاه درصدي تعداد نيروها در عراق بدون عقب نشيني كامل است. از سوي ديگر به نظر مي رسد استراتژي آمريكايي ها برقراري ارتباط با رهبران سني عراق نتايجي به همراه داشته است.
همان طور كه گفته شد رقابت اصلي در اين انتخابات ميان علاوي و ائتلاف شيعيان خواهد بود. شعار علاوي در انتخابات «عراق براي همه عراقي» هاست. او در فهرست انتخاباتي خود نام چند هم پيمان سني همچون «هاشم الحسني» رئيس پارلمان و قاضي ياور رئيس جمهور سابق را نيز گنجانده و با محكوم كردن وضعيت كنوني حقوق بشر و عملكرد دولت فعلي و حتي مقايسه آن با دوران صدام حسين، حمايت سني ها را به دست آورده است.
در انتخابات گذشته (ماه ژانويه) علاوي ۱۴ درصد آراء را به دست آورد، اما اكنون اميدوار است با جلب حمايت سني ها و بعضي سكولارهاي شيعه، خانواده هاي نظاميان و ديگر مخالفان ائتلاف شيعيان، در اين انتخابات نتايج بهتري به دست آورد.
ابزار تبليغاتي ائتلاف شيعيان عليه علاوي انتقاد از ناكامي هاي اقتصادي دوران حكومت علاوي در عراق است.
آنها همچنين از نفرت عراقي ها از حكومت صدام و بعثي ها استفاده كرده و علاوي را صدام بدون سبيل مي نامند. سني ها هنوز با برگزاري انتخابات در عراق تحت اشغال مخالف هستند، اما هزينه تحريم انتخابات را در چند ماه گذشته كاملاً با پوست و گوشت خود چشيده اند. كردها كه يك پنجم جمعيت عراق را تشكيل مي دهند در كنار عرب هاي شيعه كه ۶۰ درصد و سني ها كه ۲۰ درصد از جمعيت اين كشور را تشكيل مي دهند به ائتلاف شيعيان و كردها رأي خواهند داد كه قدرت را در سه استان شمالي اين كشور به انحصار خود درآورد.
بعد از اعلام نتايج انتخابات حزب سياسي كه بيشتري رأي را به دست آورده نخست وزير را انتخاب كرده و كابينه را تشكيل مي دهد. مجلس ۳۱ دسامبر تشكيل مي شود.
پارلمان علاوه بر تشكيل دولت دو كار و مأموريت فوري ديگر هم دارد: تشكيل دادگاه قانون اساسي و اصلاح و ترميم اين قانون. « ري تكه» از تحليلگران شوراي روابط خارجي آمريكا چندي پيش در مقاله اي درباره شرايط كنوني و آينده عراق نوشت؛ آيا عراق مي تواند تحت اشغال خارجي به دمكراسي برسد؟ او خود به اين پرسش اين طور جواب داد كه، ادامه اشغال آمريكا در عراق با خشونت ها و ناآرامي هايي كه هر روز به دنبال دارد فقط تندروها را در عراق تقويت مي كند و اين كشور را به جاي دمكراسي به سوي جنگ داخلي سوق مي دهد.
