مريم سعادت ثاني آبادي
زنان در محيط منزل و محل كار مرتباً در حال فعاليت مي باشند. زنان فعال در تمام سطوح ورزشي به عنوان بخش حياتي از زندگي خود مي نگرند. سالها باور مردم بر اين بود كه نيازهاي تندرستي زنان از سوي مرداني كه بر حرفه طبابت تسلط داشته اند مورد توجه قرار نگرفته است. اخيراً در پزشكي پژوهش هاي بيشتري درباره موضوعات مربوط به نيازهاي سلاتي زنان همراه بوده است. مقالات گوناگوني درباره مسائلي چون سلامتي زنان، زنان و طب ورزشي به طور روزافزون مكرراً چاپ مي گردد. كتابهاي خودآموز و راهنماي تندرستي زنان به سهولت در دسترس مي باشند. منابع آگاهي دهنده بسيار سودمندي درباره سلامتي زنان در اينترنت يافت مي گردد كه همگي با توجه به اهميت سلامتي و تندرستي بانوان بسيار حائز اهميت و قابل توجه است.
آسيبهاي اسكلتي- عضلاني در زنان
اگرچه آسيبهاي بسياري هم براي زنان و هم مردان روي مي دهد، اما برخي از آنها در يكي از اين دو جنس رايج تر مي باشد. در مورد صدماتي كه براي هر دو جنس روي مي دهد در بخش هاي ديگر به تفصيل بحث شده است.
يكي از تفاوتهاي به سهولت مشخص ميان زنان و مردان پهني لگن در زنان مي باشد كه اين منجر به بروز ناهنجاري شديد زانو شده و حتي ممكن است زاويه عضله چهار سر را افزايش دهد و اين نيز مي تواند منجر به سندرم دردهاي استخوان كشكك گردد.
تصور شده تفاوتهاي هورموني يكي از عواملي است كه هم در زمينه بروز احتمالي سستي رباطي و هم آسيبهاي معيني در زنان تأثير دارد. هرچند كه اين موضوع تاكنون از طريق پژوهش سنديت دقيق و جامعي پيدا نكرده است. هرچند آشكار است تغييراتي كه در دوران حاملگي روي مي دهد مطمئناً منجر به تغييرات بسياري در بدن زنان چه به صورت موقت يا دائم مي گردد. مسلماً سستي رباطي در طول حاملگي تا زمان فرارسيدن دوره زايمان افزايش مي يابد.
ورم پا و قوزك موجب سنگيني بيشتر در يك ناحيه غيرعادي بدن مي گردد و امكان دارد كه قسمتهاي مختلف ساختمان مكانيكي بدن را تحت تأثير قرار دهد. كمر يكي از آن قسمتهايي است كه همواره تحت تأثير قرار دارد. كمردرد مسأله اي رايج است كه هميشه در طول بارداري روي مي دهد. يك زن با پيش زمينه اسكوليوزيز(خميدگي ستون مهره ها) غالباً در هر حاملگي دچار افزايش انحناي كمر خواهد شد.
شايد قالب مخصوص پاي زن با برداشت سازندگان كفشهاي زنانه با حد معمول پاي زن مطابقت ندارد. ممكن است كه اين مستلزم توجه به كفش مردانه براي مردي با شست پاي پهن باشد. اگر اين از عواقب پاشنه بسيار پهن باشد، شايد جورابي ضخيم تر يا كفشي با پاشنه نرم لايه تر از بي دوامي كه در پاشنه مي تواند به وجود بيايد جلوگيري كند. كفشها همچنين مي توانند مشكلات از پيش موجود در پاها را تشديد نموده و در آنهايي كه زمينه بروز برخي مسائل را دارند مشكلات مضاعفي به وجود بياورند. كفشهاي پاشنه بلند مي توانند جريان شكل گيري قوز شست پا و كوبيدگي انگشت را تسريع بخشند. يك قالب تنگ غيرعادي پنجه مي تواند انگشتان شما را بفشارد و موجب به وجود آمدن ميخچه و وخامت ناخنهاي درون رست(درون گوشت) شود. يكي از بهترين روشها براي مشاهده اين كه كفش شما تا چه اندازه متناسب پايتان مي باشد اين است كه بر روي صفحه كاغذ دور پاي خود خطي كشيده سپس كفش خود را روي آن بگذاريد. احتمالاً شگفت زده خواهيد شد وقتي مي بينيد براي دو انگشت آخر پايتان جايي وجود ندارد. شيوه اي كه مي توانيد از طريق آن دريابيد كه آيا انگشتان شما مي توانند سالها حركت داشته باشند اين است كه مدادهاي كوتاهي در حاشيه تويي و بيروني كفش خود قرار دهيد. اگر آنها به سمت يكديگر نشانه روند معنايش آن است كه شايد انگشتان شما نيز روزي چنين شوند.
تنش بي اختياري
تنش بي اختياري ادراري مكرراً در بيماران سالخورده روي مي دهد. البته اين پديده در زنان پرجنب و جوش جوان تر هم يافت مي گردد. بر اساس مطالعات صورت گرفته ۴۷% از زنان فعال احتمالاً اين مسأله را برخي اوقات تجربه مي نمايند. بي اختياري ادراري عبارت است از ترشح ادرار در حين فعاليتهاي جسمي پرتنش. اين فعاليتها مي تواند شامل سرفه كردن، بلندكردن چيزي، دويدن، خنده و عطسه كردن هم باشد.
اگر شما به اين مشكل دچار هستيد بايد به متخصص داخلي يا پزشك زنان مراجعه نماييد، كه پزشك مي تواند از طريق ارزيابي عضلات لگني به بررسي عفونت مثانه اي و عصبهاي بيروني بپردازد و بررسي نمايد كه آيا كمبود استروژن در دوره ماقبل يائسگي زنان مي تواند به اين پديده كمك نمايد يا خير.
دقت اوليه پزشك همچنين مي تواند به سنجش ديگر عوامل ممكن بپردازد و چنانچه ضروري باشد شما را به يك اورژينيكولوژيست ( پزشك مجاري ادرار) هم معرفي نمايد. علاوه بر ضعف عضلاني و ديگر عوامل مذكور، علل ديگري مثل بارداري، زايمانهاي طبيعي، اختلالات عصبي، چاقي و جراحي هاي زنانه نيز مي تواند دخيل باشد.
كاركرد غيرعادي عضلات كمك كننده لگن يك عامل مستمر در اين وضعيت مي باشد. ساختارهاي مهم در اين ناحيه شمال اسفنكتر( عضله تنگ كننده) مجراي ادرار، مثانه و عضلات و رباطهاي مختلف مي باشد.
براي زني بدون ديگر عوامل سببي هم تمرينات كيگل مي تواند سودمند باشد. اين تمرينات عضله مثانه را عادي نموده و حالت ساختمان عضلاني بيروني مجراي ادرار را بهبود مي بخشد. بهترين شيوه براي آن كه تجربه نماييم كه اين تمرين را به خوبي احساس كنيم آن است كه به هنگام ادرار خروج آن را متوقف كنيم. كه اين عمل عضلاتي را كه بايد مورد تمرين قرار گيرند منقبض مي نمايد. اگرچه توصيه شده كه اين تمرين در زمان ديگري غير از زمان تخليه انجام شود تا از تغيير نمونه هاي تخليه شده اجتناب گردد. دكتر پتي كولپا در مقاله ورزشي- پزشكي به سال ۱۹۹۶ توصيه مي نمايد كه اين تمرينات ابتدا به شكل ده انقباض عضلاني به مدت سه بار در روز انجام شود. هر انقباض پنج ثانيه برسد. او توصيه مي كند كه شمار دفعات اين تمرين هر روز به بيست تمرين به صورت ده بار در روز افزايش يابد. امكان دارد كه شما در سطح پنج تمرين به صورت ده بار در روز به بهبودي قابل ملاحظه اي دست يابيد.
ورزشكار سه گانه مؤنث
ورزشكار سه گانه مؤنث تلفيقي است از اختلال خوراك همراه با كاهش وزن، آمنوره (= فقدان قاعدگي) و استئوپروز (پوكي استخوان). اين سه تا ممكن است منجر به كاهش غيرقابل برگشت استخوان، كاسته شدن سطوح سرم استروژن، اختلالات رواني و حتي مرگ شود. اختلال غذايي ممكن است شامل تعادل در خوردن، زياده روي هر از چندگاه تا بي اشتهايي عصبي و پرخوري عصبي منظم باشد. تخمين زده شده كه ورزشكاران زن از اختلال خوراكي با گستره اي مابين ۱۵ تا ۶۲ درصد برخوردار مي باشند، (طب ورزشي و پزشكي، ج ۲۴ ، ،۱۹۹۶ ص ۶۷-۸۶). افرادي كه به كم اشتهايي عصبي همچنين شمال فقدان سه يا چند قاعدگي متوالي و از ريخت افتادن ظاهر بدن مي باشند. بيماري پرخوري شامل زياده روي و تسهيل در تخليه منظم دست كم دوبار در هفته براي سه ماه يا بيشتر مي باشد. اين بيماري شايد با استفراغ يا استفاده از مسهل ها مربوط باشد.
آمنوره عبارت است از فقدان قاعدگي. فقدان قاعدگي مقدماتي به رويدادي اطلاق مي گردد كه بر اساس آن يك جنس مؤنث در سن شانزده سالگي به رشد قاعدگي نرسيده باشد يا يك مؤنث دو سال پس از تكميل دومين مرحله رشد جنسيتي اش به قاعدگي نرسيده باشد. اين پديده اغلب به سطوح پايين سرم استروژن ربط داده مي شود. استروژن پايين منجر به كاهش توده استخوان شده و احتمال خطر بيماري قلبي را مي افزايد. اين امر به دليل اهميت نقشي كه استروژن در نگهداري توده استخوان و كاهش بيماري قلبي ايفا مي نمايد، روي مي دهد. احتمال نازايي در ميان زناني كه به اين اختلال در سيستم تناسلي دچار مي باشند بسيار زياد است.
همواره بايد به ياد داشت كه با اطمينان نمي توان گفت كه فقدان قاعدگي به معني نازايي مي باشد. هنگامي كه تخمك گذاري ازسر گرفته مي شود اين پديده قبل از اولين دوره روي مي دهد. شايد يك زن ورزشكار تلاش نمايد علائم اين اختلال را پنهان نمايد. برخي از اين نشانه ها شامل توجه به غذا و وزن، نگراني از بابت اضافه وزن، تنها غذاخوردن مداوم، به توالت رفتن بلافاصله پس از صرف غذا يا در حين آن مي باشد. برخي ديگر از نشانه ها و علائم عبارتند از:
۱. خستگي
۲.كم خوني
۳. افسردگي
۴. كاهش تمركز
۵. يبوست
۶. خشكي پوست
۷. افزايش غدد پاروتيد
۸- هيپوترمي يا عدم تحمل سرما
۹- شكستگي هاي پرتنش
استئوپروز (پوكي استخوان) و يائسگي
پوكي استخوان مسأله اي است كه غالباً در زنان يائسه و به طور كل افراد مسن روي مي دهد كه خود عامل اوليه شكستگي ها در دوران كهولت مي باشد. توده استخوان كاسته شده و موجب شكننده تر شدن استخوا ن ها مي شود. فعاليت هايي كه به يك فرد عادي صدمه وارد نمي كند در افراد مبتلا به پوكي استخوان مي تواند موجب شكستگي شود. لغزيدن و افتادن يا ضربه اي كه براي يك فرد معمولي خطري ندارد به راحتي مي تواند موجب صدمه ديدن مبتلايان به پوكي استخوان گردد.
اغلب تصور مي شود كه تمرين ورزشي به عنوان يك عامل ياري دهنده مي تواند پوكي استخوان را به تأخير بياندازد. در حالي كه پاره اي موارد در يك ورزشكار نخبه تمرينات مازاد همراه با كاهش وزن ممكن است نتيجه اي عكس داشته باشد و منجر به پوكي استخوان شود. در بيمار يائسه مبتلا به پوكي استخوان استفاده مناسب از داروهايي مثل كلسيم، ويتامين دي، استروژن ها، فلورايد و ديگر داروهاي جديد مثل آلن درانيت، كه مانع جذب مجدد استخوان مي شود، منتهي به تلاش هاي پژوهشي بيشتر، پاسخ هاي اندك و مباحث فراوان شده است. اخيراً مقاله اي در نشريه پزشكي نيوانگلند درباره اين دارو (= آلن درانيت) به چاپ رسيده است، (تأثير آلن درانيت خوراكي بر تراكم معدني استخوان و بروز شكستگي ها در زنان يائسه، ليبرمن، نشريه پزشكي نيوانگلند، ش ۳۰ ، ،۱۹۹۵ ج ،۳۳۳ ص ۱۴۳۷).
براساس بيانيه كنفرانس موسسه ملي گسترش سلامتي همگاني (۴-۲ آوريل ۱۹۸۴) حجم استخوان قشري در حدود ۳۵ سالگي به اوج خود مي رسد.
استخوان ترابكولار زودتر به حد اعلاي حجم استخوان مي رسد. عوامل گوناگوني بر مقدار زمان و كيفيت حد اعلاي حجم استخوان تأثير دارند. جنسيت، سرعت، وضع تغذيه، تمرين ورزشي و فراتر از همه اينها بهداشت در به اوج رسيدن حجم استخوان موثرند. حجم استخوان در مردان حدود سي درصد بيشتر از زنان است. حجم استخوان سياه پوستان تقريباً ده درصد بيشتر از سفيدپوستان است. از نقطه اوج حجم استخوان متعاقبا در طول زندگي انسان كاسته مي شود. بلافاصله پس از شروع يائسگي حجم استخوان در فاصله ۳ تا ۷ سال سريعاً كاهش مي يابد. استخوان ماهيتي پويا دارد. برخلاف نظر افراد غيرمتخصص استخوان ايستا نمي باشد. استخوان به طور مستمر در حال تغيير است. استفاده، عدم استفاده و استفاده مفرط هر كدام بر تراكم استخوان و مواد معدني آن تأثير مي گذارد. اتسئوكلاستها سلول هاي آن استخوان هستند. پس از شكستگي يا ديگر آسيب هاي استخواني نخست اين سلول ها هستند كه فعال مي شوند. اتسئوكلاست سلولي است كه استخوان تازه به وجود مي آورد، در يك استخوان معمولي رابطه نزديك و متوازني ميان جذب مجدد استخوان و ساختمان آن وجود دارد. فشارهاي مكانيكي، هورمون ها و ساير عواملي كه بر سيستم هاي تنظيم كننده موضعي نفوذ دارند در بازسازي استخوان تأثير گذارند.
براساس گزارش هاي شوراي ملي پژوهش (NRC) مطالعات حاكي از آن است كه براي زنان يائسه و تحت درمان استروژن روزانه حدود هزار ميلي گرم كلسيم نياز مي باشد. زنان يائسه اي كه با استروژن مداوا نمي شوند براي توازن نيازمند هزار و پانصد ميلي گرم كلسيم در روز مي باشند. از اين رو تصور شده كه ميزان توصيه شده كلسيم بسيار كم مي باشد. آنها به اين نتيجه دست يافتند كه «به نظر محتمل مي رسد كه افزايش كلسيم خوراكي از هزار به هزار و پانصد ميلي گرم در روز قبل از دوران يائسگي در كاهش پديده پوكي استخوان در زنان يائسه سودمند باشد. افزايش ميزان كلسيم خوراكي شايد در ارتباط با جلوگيري از كاهش حجم استخوان مردان نيز مفيد باشد.»
يك منبع به آساني در دسترس كلسيم در ايالات متحده شير و فرآورده هاي لبني مي باشد. يك ليوان هشت اونسي (۲۴۰ ميلي) شير حاوي ۳۰۰- ۲۷۵ ميلي گرم كلسيم مي باشد. شير كم چرب يا بدون چربي از كلسيم بيشتري برخوردار بوده و منبعي بيشتر مي باشد. مكمل هاي كلسيم نيز براي آنهايي كه از طريق رژيم غذايي قادر به جذب هزار تا هزار و پانصد ميلي گرم كلسيم نمي باشند توصيه شده است. ويتامين دي در جذب طبيعي كلسيم اهميت دارد. نور خورشيد نيز به دليل توليد طبيعي ويتامين دي مهم مي باشد. اگرچه جذب ويتامين دي امكان پذير است اما جذب آن در مقياس زياد زهرناك مي باشد.
براساس بيانيه كالج طب ورزشي آمريكا مدركي وجود ندارد كه ثابت كند تنها ورزش يا ورزش همراه با افزايش كلسيم مي تواند در سال ها پس از يائسگي از كاهش سريع حجم استخوان جلوگيري نمايد. هر چند كه براي اين گروه سني زنان ورزش به عنوان يك فعاليت جسماني سودمند مي باشد.
