يلدا جشن شبانه ايرانيان
|
|
شب آخر فصل پاييز تنها شبي است كه با تاريك شدن هوا نه تنها دلها گرفته نمي شود بلكه تبديل به خاطره انگيزترين شب سال مي شود. نشستن كنار بزرگان، جمع شدن همه اعضاي خانواده، شنيدن قصه هايي كه شايد در طول سال هيچ يك از بزرگان حال و حوصله گفتن آن را ندارند. همه اين ها باعث مي شود تا احساس كني تازه متولد شده اي. شب يلدا سرماي هوا را دل گرماي محبت گم مي كند و تو، به خاطر اين يادگار با ارزش، گذشتگان را تحسين مي كني. اگر اهل تنقلات باشي اين شب برايت ديگر باور نكردني مي شود. هر چند گراني باعث شده تا مردم كمتر سراغ ميوه و خوردني ها بروند، اما شب يلدا ديگر تورم نمي شناسد و همگان را به سوي ميوه ها و خوردني ها مي كشاند.
خانم خانه داري كه در خارج زندگي مي كند مي گويد: من در اين شب همراه با خانواده ام به منزل خاله پدرم مي رويم تا همراه با عده زيادي كنار بزرگترين عضو فاميل در سرما و برف شديد اولين شب زمستان سوئد كنار هم بخنديم و شاد باشيم. رسم هاي شيريني و آجيل خوران و ميوه هاي خوشمزه انار و خرمالو و هندوانه هم چاشني سفره است كه يادآور روزهاي به ياد ماندني ايران عزيز است. يك شهروند تهراني مي گويد: من از مراسم شال اندازه خاطره دارم كه در اواخر آذر انجام مي شود و افراد مخصوصاً بچه ها و نامزدها شالي را از روزن بام به داخل خانه مي انداختند و صاحبخانه با حدس زدن صاحب شال خوراكي و يا جوراب و دستكش به شال مي بستند.
در سنت هاي ايراني شب يلدا شب اول خلقت و آغاز آفرينش است و اين موضوع احتمالاً از آن جا ناشي مي شود كه مردمان دوران هاي باستان از ابتداي زمستان، تغيير طبيعت و طولاني شدن روز و غلبه نور بر تاريكي را به چشم خود مشاهده مي كردند و لابد پس از سال ها ممارست كشف آن شب و آن روز براي آنها ميسر شده است. اما گذشته از همه اين ها شب يلدا از معدود جشن هاي شبانه ايرانيان است كه زنده و پا برجا مانده است، جشن هاي ديگري چون سده و تيرگان از همين دست و از جشن هاي شبانه بوده اند، اما آن جشن ها جز در پاره اي از نقاط ايران فراموش شده اند. تنها جشن شبانه اي كه به شكل سراسري باقي مانده همين جشن شب يلدا است.
شب يلدا در روزگار ما بيشتر به شب چله معروف است كه همان شب اول زمستان است. اين جشن آيين هاي خود را دارد، تمامي اعضاي فاميل در خانه بزرگان خانواده جمع مي شوند و تا دير هنگام به شادماني و گپ و گفت و خوردن آجيل و ميوه شيريني مي پردازند. قنادي ها به همين مناسبت از يك هفته پيش آجيل مهيا مي كنند و ميوه فروشي ها، ميوه هاي شب چله مانند انار و به ويژه هندوانه را كه از ملزومات شب يلدا است در معرض فروش قرار مي دهند. در روزگار ما در همه شهرهاي ايران علاوه بر ميوه فروشي ها، دستفروشان هندوانه را با وانت ها بار مي كنند و در سراسر شهرها و روستاها به معرض فروش مي گذارند. اين كار به نوبه خود بر رونق شب چله در دهه هاي اخير افزوده است چرا كه هندوانه هاي زيبا تلنبار شده بر وانت ها در خيابان هاي شهرها و جاده هاي روستايي از فرا رسيدن شب چله خبر مي دهد. از مهم ترين آيين هاي شب چله در سده هاي اخير گرفتن فال از ديوان حافظ است كه به آن شكل فرهنگي مي دهد و در طولاني ترين شب سال هر كس را به ياد آينده اي مي اندازد كه پيش رو دارد.
در نقاط مختلف جهان مراسم متفاوتي در بلندترين شب سال برگزار مي شود. اطلاع دقيق از اين كه چه زماني نام بلندترين شب سال در ايران يلدا شد و مراسمي خاص براي آن در نظر گرفته شد در دست نيست.
يلداي آنها، يلداي ما
آنهايي كه ۳ نسل باقي مانده اند و مثل ميراث فرهنگي با ارزش هستند از شب يلدا خاطرات شيريني دارند حرف هاي آنها را ما نمي فهميم. شكوهي كه آنها از يلدا در ذهنمان ساخته اند برايمان جذاب است، جالب است كه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها هم با حسرت از يلداي ۳ نسل پيش از خودشان حرف مي زنند. يلداي ما مدرن است گذشته اش را به خاطر نمي آورد همه مي خواهند به روز باشند و اين هم رسمي است!
ما عوض شده ايم
دست خودمان نيست هنوز هم يلدا را دوست داريم، اما فرصت عاشقي نداريم مي خواهيم ابزار جشن را فراهم كنيم آجيل و هندوانه و يك ظرف پر از ميوه حداقل مواد لازم براي برپايي جشن هستند. به جيبمان كه نگاه مي كنيم به همان زنده نگه داشتن شب رضايت مي دهيم. مي خواهيم بلند ترين شب سال را بيدار باشيم به ساعت نگاه مي كنيم ساعت ۷ بايد كارت بزنم بهتر است اين شب طولاني را هم در خواب باشيم يلدا تمام شد.
شب سر بريدن هندوانه
تا بوده همين بوده، هميشه هر جشني بايد قرباني داشته باشد البته در مقايسه با مراسمي كه جان گوسفند، گاو و يا شتر پايشان قرباني مي شود .اين شايد راحت ترين جشن جهان باشد قرباني شب يلدا هندوانه است. فلسفه خوردن هندوانه در بلند ترين شب سال هم عجيب است به نظر مي رسد آب هندوانه در اين سرما به بيداري تا صبح و در نتيجه زنده ماندن شب يلدا كمك مي كند و تلقي ديگر اين است كه مردم با خوردن هندوانه در شب يلدا در طول زمستان خود را در مقابل عطش بيمه مي كنند.
يلدا ميلاد روشني
بنابه باور گذشتگان در پايان اين درازشب است كه اهريمني و تاريكي از روشنايي و پاكي شكست مي خورد و خورشيد زاده مي شود و روزها رو به بلندي مي گذارند. همان طور كه دهخدا اشاره مي كند يلدا لغت سرياني است به معناي ميلاد.
يلدا اول زمستان و شب آخر پاييز است كه درازترين شب هاي سال است و در آن شب آفتاب جاي خود را به برج جدي تحويل مي دهد و قدما آن را سخت شوم و نامبارك مي انگاشتند. در بيشتر نقاط ايران در اين شب مراسم خاص انجام مي شود و از شعرهاي برخي از شاعران مانند سنايي، معزي، خاقاني، رابطه بين ميلاد مسيح و يلدا درك مي شود به طوري كه سنايي مي گويد به صاحب دولتي پيوند، اگر نامي هم جويي كه از پيوند با عيسي چنان معروف شد يلدا.
يلدا آيين كشاورزي
در مورد انگيزه هاي برگزاري مراسم شب يلدا نظرات متفاوتي وجود دارد، عده اي همزماني پايان فصل پرداخت محصول را در دوره كشاورزي علت برگزاري اين آيين مي دانند. شب يلدا پايين برداشت محصول كشاورزي و آغاز فصل استراحت براي كشاورزان است به همين دليل در گذشته كه زندگي كشاورزي بوده است در اين شب فاميل دور هم جمع مي شدند و آغاز اين فصل را گرامي مي داشتند از خوراكي هاي مختلفي را كه برداشت كرده بودند در اين مراسم به خانه مي آوردند و تا پاسي از شب به ميهماني مي پرداختند.
يلدا آييني خانوادگي
همان طور كه اشاره شد آن چه يلدا را تا امروز در ميان آيين هاي مختلف ايران باستان زنده نگه داشته نزديكي ريشه هاي اعتقادي اين آيين با اعتقادات اسلامي است .گردهمايي خانواده ها و حفظ روابط خويشاوندي را شايد بتوان يكي از اين نزديكي دانست. يلدا را فرصتي براي صله رحم مي دانند. در اسلام به صله رحم سفارش زيادي شده و شب يلدا هم وقت خوبي است كه به اين سفارش عمل شود. در اين شب كوچكترها به خانه بزرگترها مي روند، نوه ها دور پدر بزرگ و مادر بزرگ جمع مي شوند و بزرگترها هم از خاطرات شيرين گذشته تعريف مي كنند، البته قديم ها همه دور يك كرسي جمع مي شدند و پير و بزرگ خانواده شاهنامه مي خواند و براي افراد خانواده فال حافظ مي گرفت، حال هم كه زندگي ماشيني شده بايد بيشتر به اين مراسم توجه كنيم و تا آن جا كه ممكن است فرهنگ ايراني را به بچه هايمان منتقل كنيم.
خوراكي يلدا
در تمام جشن ها و آيين هاي باستاني و حتي امروزي خوراك بخشي از مشغوليت ها و سرگرمي هاي جمع را تشكيل مي داده و مي دهد آيين شب يلدا هم از اين قاعده مستثني نيست هر سال نزديك شب يلدا بازار فروش ميوه و آجيل گرم است با اين حال خوراك شب يلدا بستگي به وضعيت اقتصادي خانواده ها دارد. اما وجود ميوه هاي تابستاني در ميان خوراكي هاي شب يلدا از ضروريات اين خوراكي هاست. يك فروشنده ميوه كه از چند روز قبل خوراكي هاي شب يلدا را براي عرضه آورده است در مورد خوراكي هاي اين شب مي گويد آجيل شب چله، انگور، انار، هندوانه، خربزه و خيار بسته به بضاعت هر خانواده براي اين شب استفاده مي شود. مردم بعد از صرف شام براي شب نشيني در اين شب به خانه هم مي روند و دور هم اين خوراكي ها را مي خورند و تا ديروقت بيدار مي مانند و گفت وگو مي كنند. به راستي شما شب يلدا را چگونه سپري مي كنيد؟! اميدواريم هميشه در زندگي تان روزگاري به گرمي يلدا داشته باشيد.
ناهيد دالايي
|