عكس: عطا طاهركناره
هديه ترقي
آب در كره زمين به طور مدام به صورت باران و تبخير در جريان بوده و از يك چرخه بسته تبعيت مي كند و هر مرحله اين چرخه نيز قادر به خارج شدن از آن نيست. مقدار آب از ابتداي تشكيل كره زمين تاكنون همواره ثابت بوده است و جهان با كمبود آب آشاميدني روبه روست كه البته دلايل آن فراوان است.
طبق تحقيقات انجام شده معلوم شده است كه هر 20 سال مصرف سالانه آب دو برابر شده و اين ميزان نيز معادل دو برابر نرخ رشد جمعيت جهان است. فن آوري و استفاده شير به ويژه در جوامع پيشرفته از سيستم هاي بهداشتي سبب شده تا ميزان مصرف سرانه آب در اين كشورها بيشتر از ساير ممالك جهان باشد. از سوي ديگر در حدود 20 تا 25 درصد آب قابل استفاده، در بخش صنعت به كار برده شده و هر روز بر مقدار مصرف آن افزوده مي شود. صنايع روبه رشد جهان نياز فزاينده اي به آب دارند. به عنوان مثال در ايالات متحده در آينده اي نزديك تنها در بخش يارانه، مصرف آب از مرز 396 ميليارد گالن (هر گالن معادل 87/3 ليتر است) پا فراتر خواهد گذاشت.
در بخش كشاورزي به ويژه غيرسنتي و مكانيزه آن، استفاده از آب همواره در حال افزايش بوده و از تاثيرات آن نبايد غافل بود. به علاوه در بسياري از كشاورزي ها شاهد يارانه هايي از سوي دولت ها هستيم كه اين خود در مصرف بي رويه آب و عدم مصرف بهينه آن در بين كشاورزان تاثيرگذار بوده است. همچنين رشد بي رويه جمعيت و به تبع آن افزايش مصرف سرانه آب، همواره با عوامل ديگري از قبيل گرم شدن كره زمين و ذوب يخ هاي قطبي، نفوذ كودها و ساير آلاينده ها به منابع آب و زمين هاي حاصلخيز و مرطوب و... همگي زنگ خطري جدي براي منابع آب كره زمين محسوب مي شوند.
به هر حال آب شرب جهان روبه كاهش است. تا سال 2025 به جمعيت جهان 6/2 ميليارد نفر ديگر افزوده خواهد شد و از اين مقدار حدود دو سوم اين جمعيت مشكلات جدي كمبود آب را احساس كرده و يك سوم باقيمانده كمبود واقعي آب را تجربه خواهند كرد. انسان ها از آب آشاميدني استفاده مي كنند، يعني آبي كه كيفيت آن مناسب سوخت وساز بدن باشد و از آنجا كه با رشد جمعيت، منابع آب طبيعي تمام خواهند شد، اين مسئله سبب نگراني بسياري از دولت ها در سراسر دنيا شده كه گاهي به دليل مشكلات كمبود آب، اين ماده را جيره بندي مي كنند تا مصرف آن را تعديل كنند.
آب در زندگي روزانه
وجود هرگونه حيات متكي به وجود آب است. آب در بيشتر فرآيندهاي متابوليسي بدن نقش حياتي دارد. هنگام گوارش غذا، مقادير قابل توجهي آب مورد استفاده قرار مي گيرد. تقريبا 70 درصد وزن بدن را آب تشكيل مي دهد. براي عملكرد درست، بدن روزانه به يك تا۷ ليتر آب نياز دارد، البته اين ميزان آب به مقدار فعاليت بدن، دماي هوا، رطوبت و ديگر عوامل بستگي دارد.
مصرف آشكار و نهان آب
تحقيقات آماري در بسياري از كشورها نشان مي دهد كه ميانگين مصرف روزانه آب براي هر نفر، حدود 300 ليتر است، در حالي كه مصرف نهان آب براي هر نفر حدود 6 هزار ليتر شامل آبياري كشتزارها و تهيه و توليد موادغذايي 2 هزار و 600 ليتر، تامين انرژي 2 هزار و 400 ليتر، صنايع و معادن 700 ليتر، امور بازرگاني و خدمات 34 ليتر است.
آب به عنوان يك كالا
كاهش توليدات آب شرب و افزايش تقاضا موجب شده تا شركت هاي تجاري بزرگ جهان به آب، به عنوان يك كالاي سودآور بنگرند. صنعت آب از ديدگاه بانك جهاني، صنعتي با صرفه اقتصادي است. به طوري كه در قرن 21 از آب به عنوان طلاي آبي ياد مي شود. حركت خصوصي سازي آب مقارن با ظهور فلسفه حاكم اقتصادي جهان موسوم به آزادي تجارت و سرمايه گذاري بوده و براساس آن مديريت منابع و طرح هاي اجتماعي به بخش خصوصي واگذار مي شود. اين فلسفه درست نقطه مقابل مالكيت سنتي آب است و موافقتنامه هاي تجارت جهاني مهمترين ابزار براي شركت هاي تجاري و متحدانشان كه در زمينه تجارت آب فعاليت دارند، شده است، چرا كه از نقطه نظر چنين سازمان هايي، آب يك كالاي اقتصادي محسوب مي شود و در نتيجه قوانين و مقرراتي كه بر كالاهايي همچون نفت و گاز حاكم است بر آب نيز حاكم خواهد بود. تحت چنين مقرراتي هيچ كشوري اجازه محدود كردن يا تحريم صادرات آب بدون مجوز سازمان تجارت جهاني (WTO) را نخواهد داشت و به تبع آن، كشورهاي ديگر با محدوديت هايي در عدم پذيرش واردات آب از ساير كشورها مواجه خواهند شد. به تعبير (NAFA) توافقنامه تجارت آزاد آمريكاي شمالي، اگر كشوري خط لوله صادرات آب خود را باز كند ديگر قادر به بستن آن تا زمان اتمام منابع آبي خود نخواهد بود.
و لازم به ذكر است كه تلاش براي خصوصي سازي منابع آب كشورهاي جهان سوم موجبات اعتراض جوامع اروپايي را فراهم ساخته است.
بحران آب
با تمام اين اوصاف و گفته ها و نيز با وجود اينكه كشور ايران با يك دوره 5ساله خشكسالي مواجه است و در سال هاي 74، 75، 80 نيز با كمبود آب دچار و مجبور به جيره بندي آب شده است در سال 85 نيز با مشكل كم آبي مواجه خواهد بود زيرا سال آبي كه از يك پاييز تا پاييز سال ديگر در نظرگرفته مي شود بسيار كاهش يافته است و از آنجا كه بايد در پاييز باران باشد و در زمستان نيز برف، تاكنون با بارش جدي در اين ماه ها روبه رو نشده است ولي جالب اينجاست كه الگوي مصرف مشخصي نيز براي افراد تعريف نشده و همان طوري كه مي دانيم تنها صرفه جويي در تابستان توصيه مي شود ولي بايد ديد باوجود مصرف آب در استخرهاي آب گرم در زمستان نيز نيازي به وجود الگوي مصرف در زمستان وجود ندارد و اينكه مصرف آب در زمستان كمتر از تابستان است يا خير؟
در همين رابطه معاون نظارت بر بهره برداري شركت آب و فاضلاب تهران در مورد الگوي مصرف آب در زمستان مي گويد: الگوي مصرف آب براي تابستان و زمستان تفكيك نشده است ولي همان طور كه مشخص است طبيعتا درتابستان مصرف آب بيشتر است و در زمستان حذف اين الگو راحت تر زيرا در زمستان آبياري فضاي سبز نداشته و به علت سرد بودن هوا لباس هاي كمتري نيز شسته مي شود. همچنين به دليل اينكه تعرق در اين فصل كمتر است حمام كردن افراد نيز كاهش خواهد يافت كه اين عوامل موجب مي شود تا مصرف آب در زمستان كاهش يابد ولي اينها همه شامل صرفه جويي آب در مصارف شخصي است و حدود يك پنجم مصرف تهران را كاهش مي دهد. مهندس عباس حاج حريري با اشاره به مصرف آب در استخرهاي آب گرم سرپوشيده مي افزايد: اين تعداد استخرها در سطح تهران در برابر 9هزارمشتركي كه در تهران داريم بسيار ناچيز است همچنين استخرها مجهز به سيستم تصفيه هستند و لازم نيست كه آب خود را مرتب تخليه كنند. به همين دليل اين تعداد در مقابل مصرف كننده ها قابل مقايسه نيستند.
وي با اشاره به خشكسالي در سال 85 مي گويد: بر پايه مديريت تقاضا و مصرف در حال برنامه ريزي هستيم تا بتوانيم در سيستم ها هم آمادگي لازم را ايجاد كنيم كه اميد داريم در اين راستا مردم نيز با همكاري خود به ما كمك كرده تا مشكل حادي پيش نيايد، زيرا جيره بندي آب آخرين راهكاري است كه ما ممكن است انجام دهيم، پس با برنامه ريزي اميدواريم به آن مرحله نرسيم.
الگوي مصرف در زمستان و تابستان تفاوت ندارد
به نظر مي رسد كه الگوي مصرف در زمستان و تابستان فرق چنداني نداشته باشد و شايد بتوان گفت كه اين فرق 5 تا 10 درصد خواهد بود كه بيشتر آن نيز به تبخير و تعرق بدن برمي گردد كه بايد گفت كه منظور از الگوي مصرف، مصارف فردي است كه مي تواند بر اين ميزان تاثيرگذار باشد.
در همين رابطه نيز معاون آبرساني و بهره برداري آب و فاضلاب تهران مي گويد: همان طور كه مي دانيد نوع مصرف افراد در زمستان و تابستان با يكديگر فرق نمي كند. مثلا حمام رفتن افراد كه كم نمي شود و پخت و پز داخل خانه كه در زمستان كم نمي شود، ولي باتوجه به سيستم هاي توزيع آب از نظر گرمايشي در زمستان و خنك كن در تابستان كه استاندارد نيستند اين تفاوت محسوس خواهد بود، يعني اين تفاوت به شكلي است كه مصرف ما در تابستان هرچه باشد در زمستان 20درصد تفاوت مصرف وجود خواهد داشت.
مهندس علي قاسمي اضافه مي كند: يكي از دلايل اين مصرف در تابستان كولرها هستند كه بايد با جانمايي كولرها و استانداردسازي و الگوسازي در طراحي ساختماني، سيستم جديدي ايجاد شود تا مصرف به طور محسوس كاهش يابد و از آنجا كه متاسفانه سيستم هاي تامين آب گرم نيز استاندارد و اصولي نيستند، مثلا براي رسيدن آب گرم به طبقه هشت بايد حجم زيادي آب سرد هدر رود تا آب گرم به طبقه هشت برسد. به همين منظور نيز سيستم توزيع آب گرم در زمستان بايد تغيير كند.
وي خاطرنشان مي كند: عدد مصرف سرانه هر نفر در تهران حدود 200 ليتر است كه اين عدد بايد به 130 تا 150 ليتر برسد كه البته بستگي به الگوي تعريفي نيز دارد كه بايد به همين منظور و به خاطر اين كاهش، استاندارد جديدي براي خنك كردن، گرم كردن، دستشويي و طراحي تاسيسات ساختماني به نام مديريت مصرف تعريف شود و با همكاري بخش ساختماني وزارت مسكن و شهرسازي، مهندسي ساختمان اصلاح شود تا از هدرروي آب سرانه مصرف هر نفر مقداري جلوگيري شود.
مهندس علي قاسمي مي افزايد: البته باتوجه به پيشرفت تكنولوژي مصرف آب در ساختمان و با استفاده از لوله هاي نسل جديد به جاي لوله هاي فعلي و استفاده از ابزار كاهنده در تاسيسات ساختماني به كمك وزارت مسكن و شهرسازي، در يكي - دو سال اخير توانستيم چهار آيتم مربوط به تاسيسات خانگي كه شامل دو مبحث 16 مقررات ملي ساختمان مي شد كه شامل سرشير كاهنده روشويي ها، سرشير كاهنده حمام و توالت و فلاش تانك است را اصلاح كنيم و در ادامه نيز بايد مقررات جديدي را در استانداردسازي روشويي ها و لگن ها و لوله هاي نسل جديد و موتورخانه ها ايجاد كنيم تا دورريز آب سرد براي رسيدن به آب گرم اصلاح شود.
صرفه جويي اقتصادي در قبال استفاده درست از الگوي مصرف
شايد احساس افراد مختلف از بيان صرفه جويي آب اين باشد كه سازمان آب و فاضلاب همواره مشغول نهي كردن مردم از استفاده بي رويه از آب باشد، ولي آنچه كه به نظر مي رسد اين است كه در برابر استفاده از اين الگوي مصرف نكته خوبي نيز نهفته شده است كه تا حد محدودي هم به اقتصاد خانواده كمك مي كند، زيرا وقتي ميزان آب بهاي مصرفي هر خانوار در پايين ترين ميزان قرار گيرد، حدود 70 درصد يارانه به اين افراد تعلق خواهد گرفت كه اين عامل خود موجب خواهد شد تا جدا از تاثيرات ديگر، بعد اقتصادي اين مسئله نمود داشته باشد، ولي بايد در نظر داشت كه در سالي كه در پيش داريم با خشكسالي روبه رو خواهيم شد كه بهتر است با رعايت الگوي مصرف درست هم به اقتصاد خود كمك كنيم و هم جلوي خشكسالي و در نهايت جيره بندي آب را بگيرم تا در نهايت دچار بحران آب نشويم.