عكس: عطا طاهركناره
مرضيه سبزعليان
روزي ما يك جزيره داشتيم در دل همين پايتخت؛ از كوچه هاي قديمي تهران پارس كه رد مي شدي، مي رسيدي به خاك سفيد كه يك گوشه همين محله، شهر ممنوعه اي بود براي غريبه هايي كه اهل جنس ناجور نبودند.
اسفند 1379 بود كه فقط چند روز طول كشيد تا در يك عمليات پاكسازي ضربتي چيزي از جزيره نماند و بعد از آن، يك جايي ديگ آش بار گذاشتند و نام خاك سفيد را با محله گلشن عوض كردند.
شك نداريم كه امروز هيچ خبري از جزيره نيست و حتي روي تلي از خرابه جزيره، خانه مهارت هاي زندگي ساخته شده است و وجود فرهنگسراي بزرگ طبيعت و مجتمع فرهنگي - هنري انديشه در محله گلشن توانسته است تغيير و تحول عمده اي در پيشبرد فرهنگ اهالي ايفا كند، اما با همه اين تفاسير، رئيس ستاد شهر سالم تهران معتقد است: پس از بررسي و تقسيم بندي مناطق مختلف تهران از نظر وضعيت فرهنگي- اجتماعي در سال 1372 دو محله خاك سفيد و شميران نو جزو پنج محله ويژه و آسيب پذير اين كلانشهر شناخته شده اند.
پاكسازي ضربتي مانند برداشتن يك تومور بدخيم بدون قطع ريشه هايش عمل كرده است و اكنون بعد از گذشت 4سال محله خاك سفيد خيلي كمتر و محله شميران نو در حد وسيع تر هنوز هم جزو مناطق ويژه محسوب مي شوند .
دكتر عباس تقي زاده رئيس ستاد شهر سالم- در تعريف مناطق ويژه گفت: مناطقي كه به لحاظ شاخص هاي تعريف شده زندگي شهري نسبت به ديگر مناطق، سطح پايين تري داشته باشند جزو مناطق ويژه محسوب مي شوند و اين عدم هماهنگي با شاخص هاي شناخته شده عبارت است از بافت ناهمگون اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و واقع شدن چنين محله هايي در مناطق حاشيه نشين شهر كه با پديده مهاجرپذيري روبه رو هستند. تمام اين عوامل موجب مي شود در چنين مناطق ويژه اي آسيب هاي اجتماعي و اخلاقي ظهور بيشتري داشته باشند. ما معتقد هستيم اين مناطق همواره نيازمند نگاه ويژه مديريتي در حوزه سلامت هستند و منطقه 4 يكي از مناطقي است كه در آن بافت هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و... وجود دارد. اين تفاوت از شمال و غرب (پاسداران و لويزان) تا شرق و جنوب (خاك سفيد و شميران نو) بسيار چشمگير است. ما شاهد هستيم كه در اين منطقه گاهي آنقدر اختلاف طبقاتي در دل يكديگر نهفته است كه نمي توان براي آن مرزبندي مشخصي ايجاد كرد. گاهي اين سو و آن سوي خيابان يك محله دچار اختلاف ساختاري فاحش هستند. چنين وضعي در يك محله، شرايط را براي اجراي پروژه ستاد شهر سالم، سخت و پيچيده مي كند.
دكتر تقي زاده در پاسخ به اين سؤال كه بعد از آمارگيري سال 1372 و پاكسازي ضربتي محله خاك سفيد از اشرار، كار تحقيقاتي تازه اي انجام شده و هنوز دو محله خاك سفيد و شميران نو جزو مناطق ويژه محسوب مي شوند يا خير؟ گفت: در سال هاي اخير پژوهش هاي گوناگوني توسط ارگان هاي مختلف مثل نيروي انتظامي انجام شده و علاوه بر آن دو پژوهش توسط NGOها صورت گرفته است و تمام اطلاعات كسب شده در ستاد شهر سالم وجود دارد. براساس بررسي ها، شاهد تحولات مثبتي در اين دو محله (خاك سفيد و شميران نو) بوده ايم، اما معتقديم با پاكسازي ضربتي خاك سفيد يا هر محله ديگر نمي توان  آسيب ها را از بين برد. در واقع اينگونه برخوردها مانند عمل جراحي و برداشت يك تومور بدخيم بدون قطع ريشه هايش است. اما درباره محله شميران نو مهمترين مسئله، آن اقدامات شهري است كه موجب شده است اين محله تبديل به يك بن بست شود و از شمال و غرب به دو بزرگراه (شهيد زين الدين و دارآباد) و جنگل هاي لويزان محدود و مانع از تردد و رفت و آمد مردم ديگر مناطق به اين محله شود.
از طرفي به علت آنكه اغلب ساكنان شميران نو را مهاجران تشكيل مي دهند، ما در اين محله شاهد بافت ناهمگون قومي و فرهنگي هستيم. اما از لحاظ ساختار شهري، عمده اين مناطق ويژه براساس مهندسي شهري و استانداردها شكل نگرفته اند. اين امر مي تواند در زمان بروز حوادث غيرمترقبه به ويژه زلزله بسيار مشكل زا باشد.
همه ارگان ها در يك تيم
دكتر تقي زاده در مورد نحوه عملكرد پروژه ستاد شهر سالم گفت: براي اجراي اين پروژه تيمي در منطقه تشكيل مي شود كه در آن از تمامي ارگان هايي كه در حوزه سلامت فعال هستند يك نفر حضور دارد؛ ارگان هايي مانندبهزيستي، وزارت رفاه، كار و اموراجتماعي، آموزش و پرورش، حفاظت از محيط زيست، بسيج منطقه، شهرداري و... . تيم تشكيل شده در منطقه مستقر مي شود و اولين كار اين گروه نياز سنجي مشكلات محله، شناسايي خواست هاي اهالي و تعيين اولويت كاري توسط خود مردم است. سپس تامين منابع براي اجراي پروژه به كمك مردم و در نهايت اجرا و كنترل و ارزشيابي طرح كه با همراهي خود مردم منطقه است. براي اجراي اين پروژه شورايي از تمامي ارگان ها تشكيل و اين شورا تبديل به يك اتاق فكر مي شود كه تنها براي يك محله خاص فكر و براي  آن برنامه ريزي مي كند. اما از آنجا كه در اجراي اين پروژه حضور اهالي بسيار ملموس است تاثيرات مثبت طرح تا سال ها ماندگار خواهد ماند. مصداق مدعاي بالا، آثار اجراي پروژه در محله سيزده آبان منطقه 22 است كه بعد از گذشت 6 سال هنوز تاثيرات مثبت آن را شاهديم.
مديران را قانع كنيد
رئيس ستاد شهر سالم عمده ترين وظيفه اين ستاد را ارتقاي سطح سلامت جسمي و رواني جامعه، توانمندسازي افراد در پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي - بهداشتي و اجراي طرح هاي زيربنايي و بسترسازي براي حل معضلات در حوزه سلامت شهر تهران بيان كرد.
او در مورد عدم اجراي پروژه شهر سالم در منطقه۴ گفت: به نظر مي رسد مديران شهري هنوز به قدر كافي از عملكرد و نتايج مثبت پروژه شهر سالم اطلاع ندارند؛ به همين دليل عزم جدي براي اجراي طرح در منطقه وجود ندارد. نكته دوم اينكه متاسفانه ما هنوز به مديريت مدرن براي كلانشهري مثل تهران دست نيافته ايم.
اين مهم در تمام سياست هاي شهري و مديريتي تهران تاثير خود را بروز داده است. علاوه بر همه اينها ستاد شهر سالم، چنان كه از نامش پيداست، تنها يك ستاد عملياتي است كه وظيفه هماهنگي و ساماندهي ميان ارگان ها را براي اجراي طرح برعهده دارد. براي اجراي پروژه شهر سالم يك ارگان بايد متولي اصلي طرح شود و از آنجا كه فعاليت هر نهاد و ارگاني در يك منطقه شهري بايد زير نظر و با همكاري شهرداري صورت گيرد، به نظر مي رسد متولي اصلي اين طرح شهرداري مركز منطقه 4 است. هرچند ما تاكنون مذاكراتي با شهرداري داشته ايم و حتي سال گذشته با همكاري بسيج منطقه شهرداري ، تحقيقاتي در اين دو محله ويژه منطقه 4 انجام داده ايم و چندين  بازديد از منطقه داشته ايم و گزارش از وضع ويژه و آسيب پذير در محله خاك سفيد و شميران نو به شهرداري مركز ارائه كرديم، اما متاسفانه درخواست ها براي اجراي پروژه شهر سالم همزمان شد با تغيير و تحولات در سيستم مديريتي شهرداري و همين امر موجب شد طرح مسكوت بماند.
درخواست از شهردار تهران
دكتر تقي زاده با اشاره به اينكه اجراي طرح پروژه شهر سالم در منطقه 22 توسط سازمان جهاني بهداشت (WHO) به عنوان يكي از هفت پروژه موفق شهر سالم در دنيا شناخته شده است، گفت: توقع و خواسته من به عنوان يك مسئول شهري از دكتر قاليباف اين است كه به مناطق ويژه و آسيب پذير تهران توجه خاص داشته باشد و رسيدگي به امور آنها را در اولويت كاري خود و شهرداري ها قرار دهد.
علاوه بر اين، شهرداري به لحاظ مالي، اجرايي و محتوايي، پروژه ستاد شهر سالم را حمايت كند كه در اين صورت ما مي توانيم اين طرح را در ديگر مناطق ويژه تهران اجرا كنيم و حرف آخر اينكه احساس مي كنم حل مشكلات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و... كلانشهري چون تهران تنها از طريق اجراي پروژه شهر سالم انجام پذير است.

همچنان متولي
براي اجراي پروژه شهر سالم يك ارگان بايد متولي اصلي طرح شود و از آنجا كه فعاليت هر نهاد و ارگاني در يك منطقه شهري بايد زيرنظر و با همكاري شهرداري صورت گيرد، به نظر مي رسد متولي اصلي اين طرح، شهرداري مركز و منطقه 4 است.

اميد سليماني فاخر- گسترش فعاليت هاي فرهنگي و اجتماعي در نهادهايي كه ارتباط زنده و مستمري با مردم دارند، پيوند محكم تري ميان اين اقشار و پديده هاي فرهنگي اجتماعي ايجاد مي كند. سازمان فرهنگي هنري شهرداري نيز به عنوان يكي از اين نهادها كه از طريق فرهنگسراها با تمامي مناطق تهران در ارتباط است، سعي دارد تا بستر مناسبي براي مشاركت و حضور مردم در برنامه هاي مختلف با رويكردهاي اجتماعي و فرهنگي به وجود بياورد. اين فعاليت ها از جشن رونمايي كتاب گرفته تا عيادت هاي سازمان يافته از كودكان بيمار را شامل مي شود. چندي پيش موسسه اي با عنوان مهر و ماه وابسته به سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران، با دعوت از 50 زوج عضو در اين موسسه با هدف احياي سنت عيادت از بيماران با حضور رئيس اين سازمان، (دكتر علي عسگري) به عيادت و بازديد از مركز طبي كودكان بيمارستان امام خميني رفتند. در اين ديدار زوج ها با هدف دلجويي از كودكان به آنها هدايايي همراه با شاخه گل اهدا مي كردند. دكتر مدني - فوق تخصص و مسئول بخش دياليز كودكان - در اين ديدار از رئيس سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران كه اين ديدار در حيطه مسئوليتش نيست، برخي از درخواست هاي خود را مطرح مي كند. مدني وجود معلم در اين فضا را براي ايجاد امكان تحصيل كودكان بيمار ضروري دانست. او همچنين كمبود نيروي انساني (پرستار) و اعتبار را جزو عواملي اعلام كرد كه مانع از ارائه خدمات مناسب به كودكان است. مواجهه با وضعيت كودكان بيمار و آشنايي با مشكلات آنها به عنوان بخش كوچكي از شهر مي تواند زمينه هاي مشاركت مردم در حل و رفع برخي از اين مشكلات را فراهم كند. در كنار چنين فعاليت هايي ساير برنامه هاي فرهنگي در سازمان فرهنگي هنري شهرداري، سياست هاي اين سازمان را براي حيات فرهنگي شهر تداوم مي بخشد. چهاردهمين جشن رونمايي كتاب سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران در فرهنگسراي قانون با معرفي كتاب تحقيق در رسانه هاي جمعي نيز يكي از همين فعاليت هاست. اين كتاب تاليف راجر ويمر و جوزف دومينيگ است كه توسط دكتر كاووس سيدامامي ترجمه شده است.
كتاب تحقيق در رسانه هاي جمعي يكي از جديدترين، عميق ترين و كامل ترين آثار در حوزه علوم اجتماعي و ارتباطات است و از جمله منابع بسيار معتبر در روش هاي تحقيق در آمريكا به شمار مي رود كه هشت بار تجديد چاپ شده و سال هاست در دانشگاه هاي آمريكا و انگليس تدريس مي شود. اين كتاب با نگاهي به تحقيق در جوامع توده اي و اخلاق تحقيق آغاز و سپس انواع رهيافت ها درخصوص پژوهش و تحقيق شامل تحليل محتوا، پژوهش هاي آماري، آزمايشي و كيفي را دربرمي گيرد. تحقيق در رسانه هاي جمعي علاوه بر آنكه منبعي بسيار مهم در زمينه علوم ارتباطات به شمار مي آيد، روش تحقيق به طور عام را نيز آموزش مي دهد. در اين مراسم حسام الدين آشنا - معاون پژوهشي دانشگاه امام صادق (ع) - پيرامون معرفي كتاب و مترجمش (سيدامامي) گفت: كتاب تحقيق در رسانه هاي جمعي براي نخستين بار در كشور به زبان انگليسي از سوي سيدامامي در دانشگاه امام صادق(ع) تدريس مي شد و اين در حالي است كه تلاش جدي و قابل تاملي در روش تحقيق در رسانه هاي جمعي به چشم نمي خورد. همچنين مهندس پويا، رئيس مركز مطالعات و سنجش رسانه هاي صداوسيما پس از تقدير از شوراي نشر سازمان گفت: اهميت اين كتاب و اين ترجمه آن است كه براي نخستين بار به زبان فارسي انجام پذيرفته. دقت و گستردگي بحث كه از حجم زياد كتاب و از خلال مثال هاي متعدد، تحليل هاي موردي فراوان، ارجاعات متنوع و زياد و جداول دقيق و مفيد به چشم مي خورد، در ترجمه فارسي نيز آشكار است. همچنين فريدالدين حداد عادل(دبير سلسله همايش هاي رونمايي كتاب سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران) ضمن قرائت بيانيه شوراي نشر گفت: اين واژه نامه ارزشمند را فهرست اعلام و فهرست موضوعي دقيق و جامع كتاب كامل كرده است و بي ترديد ترجمه و انتشار اينگونه كتاب ها جايگاه رفيعي در ميان آثار مربوط به علوم اجتماعي در زبان فارسي خواهد داشت. رضي - مدير شبكه العالم - نيز در اين مراسم با انتقاد از اينكه در حوزه تحقيق در رسانه هاي جمعي منابع زيادي دريافت مي شود، گفت: اما ضعف عمده آنان، ظاهر تاليفي و باطني نامشخص از ترجمه هاي كتاب هاي گوناگون است. در اين مراسم كاووس سيدامامي به همراه جمالزاده (عضو هيات علمي دانشكده علوم سياسي)، رضي (مدير شبكه العالم)، فريدالدين حداد عادل (دبير جشن هاي رونمايي سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران)، قرني (از اعضاي مركز تحقيقات و سنجش رسانه هاي صدا و سيما) و حسام الدين پويا (رئيس مركز تحقيقات مطالعات و سنجش برنامه هاي صداوسيما) از كتاب تحقيق در رسانه هاي جمعي رونمايي كردند.

پويا مهرآيين- دست هايشان را روي شانه هاي هم گذاشته اند و كنار پياده رو ايستاده اند؛ يكي سبز و ديگري آبي. روي سكويي سيماني كه با رنگ زردش جلب توجه مي كند. روي صورت آن يكي كه به رنگ آبي است نوشته شده خشك و روي صورت آن ديگري كه به رنگ سبز است، كلمه تر حك شده است؛ به همين راحتي من و شما هم مي توانيم بفهميم كه هركدام از آنها عهده دار چه وظيفه اي هستند و چه انتظاراتي مي توانيم از آنها داشته باشيم. مسلما وقتي آنها تنها بودند، نمي توانستند وظيفه شان را به اين خوبي انجام دهند ولي حالا ديگر همه چيز سرجاي خودش قرار دارد، اگرچه مي شد تعداد آنها بيشتر باشد تا باز هم وظايف مشخص تر و دقيق تري به عهده آنها گذاشته شود.شايد تعداد اين رنگ ها مي توانست به چهارتا هم برسد.
تفكيك زباله در سطل هايي كه در معابر شهري قرار دارند، علاوه بر اينكه باعث مي شود سلامت بيشتري در انتظار شهروندان باشد، نقش مهم تري نيز به عهده دارد، نقشي كه پيش از اين هم به آن اشاره شد؛ آموزش شهروندي.
بي ترديد هنگامي كه يك شهروند شرايط آساني را براي عمل كردن به يك هنجار اجتماعي فراهم ببيند، دليلي وجود ندارد كه از آن روي بگرداند و سر باز بزند و در اين بين دستاوردي كه ارزش بيشتري خواهد داشت، نهادينه شدن يك فرهنگ شخصي و اجتماعي است كه به مرور به فراهم شدن شرايط بهتر زندگي مي انجامد. اگر يادتان باشد حدود دو- سه ماه پيش از اين نياز سخن به ميان آورديم و اشاره كرديم كه اگر شهروندي مثلا يك تكه كاغذ اضافه داشته باشد، بايد آن را تا رسيدن به يك سطل زباله شهري با خود حمل كند و چون در بعضي معابر چنين امكاني براي شهروندان در فاصله هاي بايسته فراهم نشده، باعث مي شود
كم حوصلگي بر آنها غلبه كند و متاسفانه از باغچه ها يا جوي هاي آب به عنوان سطل زباله استفاده شود، اما حالا ديگر بهانه اي براي مراعات نكردن اصول اوليه اخلاق شهروندي و بهداشت شهري وجود ندارد. كافي است تنها حدود صدقدم حوصله داشته باشيد تا بتوانيد شيء اضافه خود را به دست يكي از اين دوقلوها بسپاريد؛ البته شايد تذكر اين نكته نيز ديگر لازم نباشد كه
رعايت نكردن جداسازي زباله هاي خشك و تر، حالا ديگر نوعي ناشكري و ناسپاسي است. لازم است ديگر سري به خودمان بزنيم و دليل اين همه تنبلي (كه متاسفانه بيشتر، نوعي تنبلي ذهني و فكري است) را از خودمان جويا شويم. نكته قابل ذكر ديگر اين است كه طراحي اين سطل ها به گونه اي صورت گرفته كه مسئولان مربوطه به راحتي بتوانند آنها را تخليه كنند،  به طوري كه سطل ها هم در ارتفاع قابل قبولي قرار دارند و هم به راحتي از محل اهرم خود كج مي شوند تا بتوان آنها را تخليه كرد. تنها يك نكته باقي مي ماند؛ آن هم اينكه اين سهولت به زباله گردها هم كمك مي كند كه پياده روها را راحت تر آلوده كنند. خيلي راحت مي شود جواب اين مسئله تازه را هم پيدا كرد؛شايد بتوان اين سطل ها را قفل كرد و كليدها را به دست ماموران تخليه زباله سپرد تا هركسي نتواند آنها را وارونه كند. به هر حال به مسئولان مربوطه خسته نباشيد مي گوييم.