عكس:هادي مختاريان
آزاده بهشتي
دغدغه هاي زندگي شهري به طور نهفته، بيش از آنكه گير افتادن در ترافيك و دست و پنجه نرم كردن با مشكلاتي از اين دست باشد، افزايش حجم اتفاقاتي است كه كاستي هاي روحي و رواني افراد ساكن در شهرها را شدت مي بخشد.
كار و گرفتاري هاي آن، انواع آلودگي هاي صوتي، هوا و بصري به همراه دغدغه هاي نيازهاي مادي كه رفع آنها نياز به فعاليت دو چندان دارد، واژه آرامش را هر روز بيشتر از روز قبل از ساكنان شهر تهران دور كرده است و در اين بين تنها يك گردش كوتاه چند ساعته با عنوان تفريح وسيله اي است براي فراغت از اين مشكلات و پرداختن به مسائلي كه اين روزها شهرنشينان به آن كمتر توجه دارند.
ساخت و سازهاي بي شمار و سختي هاي تأمين معيشت دو عامل مهم و مرتبط با اين موضوع است. در تاريخ شهرسازي، شهرها قبل از انقلاب صنعتي به دليل وسعت كم و ارتباط نزديك با طبيعت و فضاهاي تفريح، نياز به مكان هاي اينچنيني را احساس نمي كردند. در آن زمان ها بيشتر باغ ها به صورت خصوصي در اختيار افراد ثروتمند شهرنشين بود. البته مردم نيز نياز زيادي به مكان هاي تفريحي يا چيزي شبيه به آن نداشتند، اما اين روزها اوضاع فرق كرده است.
تفريح و تفرج مردم ارتباط تنگاتنگي با فرهنگ، اقتصاد و آداب و رسوم آنها دارد . محسن خراساني زاده، معمار و طراح منظر، به اين موضوع تأكيد دارد و مي گويد: افراد ساكن در شهرها يك زمان فراغت دارند كه از آن براي استراحت كردن و دور شدن از محيط كار و دغدغه هاي آن استفاده مي كنند و نبايد نسبت به آن بي تفاوت بود.
هر چند مشكلات و سختي هاي معيشت باعث شده تا مردم در زمان فراغت نيز براي كمك به هزينه هاي زندگي كار كنند، با اين وجود خراساني زاده معتقد است: گرفتاري ها باعث شده تا كمتر به اين موضوع توجه شود، اما طبق اصول شهرنشيني نمي توان به اين ضرورت مهم زندگي بي تفاوت بود و بايد ديد نياز مردم به اين موضوع چقدر است و طبق آن نياز، برخورد كرد.
با افزايش فشارهاي زندگي شهري بايد محيط هاي بيشتري به عنوان تفريحگاه و تفرجگاه در داخل و خارج از شهر در نظر گرفته شود تا مردم زمان محدود خود را بتوانند در اين مكان ها سپري كنند.به گفته خراساني زاده به نظر مي رسد اين مكان ها در داخل و خارج از تهران به وفور يافت مي شود، اما از استانداردهاي لازم برخوردار نيست.
رستوران، پارك، باغ وحش
يكي از تأثيرات مهاجرت بر شهرها، اثر آن روي فضاهاي تفريحي است. از آنجايي كه آدم هايي كه وارد شهر مي شوند نياز به مكاني براي سكونت دارند، در بيشتر مواقع اين فضاها را با تخريب بخش عمده اي از فضاهاي تفريحي و تفرجگاه ها به دست مي آورند.
محسن خراساني زاده مي گويد: جمعيت 10، 12 ميليوني تهران و حومه در تمام طول هفته يا ماه با مشكلات ترافيكي، حمل و نقل و زندگي شهرنشيني درگير هستند و در اين ميان چند ساعت تفريح به عنوان فراغت از اين مشكلات وجود دارد، از اين رو بايد سرانه فضاهاي تفريحي بالاتر برود. با توجه به فشار حاصل از زندگي شهري كه بر مردم وارد است، به مقدار بيشتري فضاي سبز نياز داريم. اين معمار منظر در ادامه اين موضوع مي گويد: با حضور اين فضاهاي سبز در قسمت هاي مختلف تهران مي توان آنها را به وسايل و تجهيزاتي مجهز كرد كه كاركردي بيشتر از يك فضاي سبز يا پارك داشته باشد .
جدا از سينماها، رستوران، باغ وحش، شهربازي و مجموعه هاي ورزشي يا فرهنگي، تفريحگاه هايي محسوب مي شوند كه مي توان آنها را درون پارك ها يا در كنار آنها قرار داد تا اين امكان را فراهم كند تا هر يك از افراد به نسبت و نيازهاي روحي و رواني خود از آنها استفاده كند.
خراساني زاده مي گويد: قرار گرفتن تجهيزات در فضاهاي سبز و پارك ها علاوه بر بالا بردن كاركرد آنها مي تواند رفتارهاي گردشي و تفريحي افراد مختلف را تغذيه كند. ايمن نبودن وسايل، بهداشتي نبودن محيط و مناسب نبودن برخي از وسايل نصب در پارك ها از جمله عواملي محسوب مي شود كه پارك ها را تنها به يك فضاي سبز غيرقابل استفاده تبديل كرده است.
اين معمار منظر معتقد است: كاركردها بايد براي سنين متفاوت از خردسالي تا ميانسالي تعريف شود كه اين كار نيز با قرار گرفتن وسايل بازي، كانون جوانان، آبنماها و قفس هاي حيوانات امكان پذير است .
علاوه بر اين، پيش بيني  گوشه هايي براي نشستن بزرگ ترها، فضاهاي تفريحي متفاوت براي سليقه هاي گوناگون است. در اين بين شهربازي ها با برخورداري از فضاهاي متفاوت، مكان مناسب تري به حساب مي آيد، اما متأسفانه تهران تنها داراي چند شهربازي است كه يا وسايل آن ناامن يا مسير آنها بسيار دور است كه امكان رفت و آمد به آن به راحتي فراهم نيست.
مهندس علي محمد مختاري، مدير عامل سازمان پارك ها و فضاي سبز شهرداري تهران در اين مورد به احداث شهربازي هاي جديد در مناطق مختلف شهر با مشاركت بخش خصوصي براي پركردن خلاء محيط هاي تفريحي امن در آينده نزديك خبر داده و مي گويد: در حال حاضر فقط تأمين امنيت وسايل بازي پارك هاي شهر تهران بر عهده سازمان پارك ها بوده و شهربازي هاي تهران تحت مديريت شهرداري نيست .
طبق ماده 84 قانون شهرداري ها در شهرهاي بزرگ كشور از جمله تهران، مشهد و اصفهان، تشكيلاتي تحت عنوان سازمان پارك ها و فضاي سبز به وجود آمده كه ايجاد، نگهداري و اداره امور همه پارك ها، فضاهاي سبز، ميدان ها، وسايل تفريحي، انجام هرگونه پژوهش هاي علمي و كشاورزي درباره مسائل فضاي سبز و طرح و برنامه ريزي براي گسترش اين امور و ارائه خط مشي هاي اساسي و بنيادي بر عهده آنهاست.
دور از استانداردهاي جهاني
استاندارد سرانه فضاي سبز- جدا از استانداردهاي فضاهاي تفريحي- در دنيا براي هر فرد 25 متر مربع است و در ايران براي هر فرد 9 مترمربع؛ در حالي كه در حال حاضر تنها 4/6 متر مربع از اين فضا در تهران تأمين شده است كه پراكندگي اين 4/6 متر نيز از توازن درستي برخوردار نيست. با اين وجود مهندس علي محمد مختاري، مديرعامل سازمان پارك ها و فضاي سبز تهران معتقد است: ميزان فضاهاي تفريحي و پارك ها خيلي بيشتر از نياز جامعه و استانداردهاي جهاني است و در اين زمينه نه تنها با كمبودي روبه رو نيستيم كه از اضافه فضا هم برخوردار هستيم .
استاد دانشگاه شهيد بهشتي تهران اما معتقد است: ممكن است در نگاه اول سرانه در حد استاندارد به نظر برسد، اما در واقع بايد به اين نكته توجه داشت كه بستر تفريحگاه و تفرجگاه ها كه همان پارك ها باشند وجود دارد، اما اين پارك ها، كاركرد تفريحي نداشته و تنها فضاي سبز هستند . مختاري پيش از اين نيز رسيدن سرانه فضاي سبز تهران به حد استاندارد را چهار سال ديگر عنوان كرده بود، با اين وجود بعد از گذشت يك ماه از اعلام اين موضوع او معتقد است كه با وجود يكهزار و 357 پارك در تهران با مشكل كمبود پارك و فضاي سبز يا تفريحگاه روبه رو نيستيم.
مدير عامل سازمان پارك ها و فضاي سبز شهر تهران پيش از اين گفته بود حداقل استاندارد سرانه فضاي سبز درون شهر 9 متر و بيرون شهر 25 متر است كه در بخش درون شهري اين ميزان 5/6 متر است و اميدواريم تا 4 سال آينده به ميزان استاندارد برسيم، اما براساس اظهار نظر اخير مهندس مختاري بعد از گذشت يك ماه اين سرانه كه قرار بود در
۴ سال تأمين شود، به حد استاندارد رسيده است. به هر حال تهراني ها با گذشت هر روز يك گام بيشتر به سمت نااميدي و افسردگي ناشي از فشارهاي زندگي شهري پيش مي روند كه برخورداري از فضاهاي تفريحي مناسب مي تواند اين نزول روحي و رواني را تعديل كند.

محروميت هاي پايتخت
وضعيت تفريحگاه هاي تهران در 30 سال پيش عكس وضعيت امروز است. سينماهاي شهر در آن سال ها در محلاتي نظير لاله زار، جمهوري، انقلاب و ولي عصر متمركز بود. در نقاطي كه به نوعي محلات فرهنگي محسوب مي شدند. از طرفي رفت و آمد به اين محلات به دليل وسعت كمتر شهر و ترافيك سبك تر و راحت تر بود و از طرف ديگر اين نقاط هنوز به طور كامل به بخش هاي تجاري شهر تبديل نشده بودند. سالن هاي تئاتر و موسيقي هم در همين نقاط متمركز بود و در كنار آن كافه ها و رستوران هاي معروف شعر فرصت پركردن اوقات فراغت را تكميل مي كرد. از اينها گذشته نقاط ييلاقي اطراف شهر هم هنوز اسير ساخت و سازهاي گسترده نشده بود و از اين نظر امكان گذراندن اوقات فراغت در آن نقاط بيشتر از امروز فراهم بود.
اما امروز بجز دو سه پارك وسط شهر، ديگر پارك ها چندان براي گذران اوقات فراغت و تفريح به كار نمي آيند. همان پارك ها هم البته از امكانات تفريحي محروم هستند. نقاط ييلاقي به دليل قرار گرفتن در معرض ساخت و ساز و هجوم شهروندان در روزهاي تعطيل جذابيت خود را از دست داده اند. سينماها، به دليل قرار گرفتن در محلات تجاري و نقاطي دور از بافت مسكوني، كمتر مورد توجه اند و سالن هاي موسيقي، مراكز ورزشي و مراكز بازي تقريباً نيازهاي يك دهم جمعيت فعلي را پاسخگو هستند. از مجموعه هاي فرهنگي تفريحي هم اگر نگوييم بهتر است. در تهران كمتر مجموعه اي كه بتوان امكانات فرهنگي (كتابخانه، سالن سينما، تئاتر، مركز موسيقي و گالري)، ورزشي و تفريحي را در كنار هم يافت و ساعاتي را به همراه خانواده در آنجا به خوشي سپري كرد وجود دارد.