رويا ملكي
ماليات بر فروش سيگار در بودجه سال 85 كشور 211 ميليارد و 111 ميليون ريال براي دولت درآمد ايجاد خواهد كرد؛ رقمي كه در مقايسه با جوانب فروش اين محصول نه تنها درآمد محسوب نمي شود كه هزينه سنگيني بر دولت تحميل مي كند، در حالي كه دولت به جد در صدد توسعه صنعت دخانيات كشور است و مسئولان شركت دخانيات ايران، توسعه اين صنعت را با توجه به نياز كشور الزاماً به مفهوم افزايش مصرف سيگار نمي دانند. معضلات جانبي اين صنعت نسبتاً داخلي گاه گريبانگير مصرف كنندگان و بازار مصرفي اين صنعت مي شود. مشكلاتي همچون نوسان قيمت سيگارهاي داخلي و خارجي، تجارت سياه اين محصول، عرضه كوتاه مدت و مقطعي و نبود عرضه متداول برخي سيگارهاي راه يافته به بازار، تقلبي بودن هولوگرام هاي برخي از سيگارهاي وارداتي و... كه در نگاهي ديگر نه تنها از فروش اين محصول درآمدي حاصل دولت نمي كند بلكه با ايجاد هزينه هاي متقابل سود سرشار از فروش را خرج بي برنامگي اين صنعت مي كند.
قاچاق نخ هاي سفيد
دو سوم سيگارهاي مصرفي در ايران، قاچاق هستند. سالانه 24 ميليارد نخ سيگار قاچاق وارد ايران مي شود و خبرهاي كوتاه و گزنده ديگري كه جسته و گريخته گاهي چاپ مي شوند و گاه نمي شوند حاكي است تا قبل از سال 81 محدوديت هاي واردات سيگار درصد بالايي از اين كالا را از مبادي غيررسمي وارد كشور مي كرد. شاهراه هاي كوچكي كه محموله هاي بزرگ را عبور مي داد. پارتي هاي سيگارهاي خارجي كه گاهي با لو رفتن مسير ورودي در ايران كمياب مي شد. ولي از سال 82 ، ميزان حقوق ورودي براي واردات سيگار، 4 درصد ارزش اين كالا به علاوه 35 ريال سود بازرگاني براي هر نخ سيگار تعيين شد كه موجب انتقال واردات سيگار از مبادي غيررسمي به مسيرهاي رسمي شد. ولي اين امر به معني توقف قاچاق سيگار نيست.
گرچه ايجاد شبكه هاي مويرگي توزيع محصولات دخاني در راه مبارزه با قاچاق سيگار در دستور كار شركت دخانيات ايران قرار گرفت ولي هرگز شبكه هاي مويرگي توزيع نتوانستند و نمي توانند شبكه هاي باريك قاچاق نخ هاي سفيد را تحت تأثير قرار دهند.
به نظر مي رسد ايجاد مزيت نسبي و رقابتي در شرايط كنوني بازار، مستلزم توليد محصولات مرغوب و كاهش هزينه هاي توليد به طور همزمان است. افزون بر مشكلات توليد، نبود شناخت كافي از بازار و توجه نكردن به تغيير ذائقه مشتريان از مهم ترين عوامل نزول سهم سيگارهاي داخلي از بازار مصرفي طي سال هاي دهه 70 بوده است گرچه مسئولين شركت دخانيات ايران معتقدند با طراحي و توليد سيگارهاي جديد هارد و لايت نظير كاسپين، مارليك، تيرلايت و فروردين توانسته اند تا 25 درصد سهم بازار مصرفي داخلي را افزايش دهند و نيز با مطالعات مستمر بازار و نتايج حاصله و توليد محصولات جديد در رده هاي قديمي و خريداري ماشين آلات مدرن اين سهم را تا 35 درصد بالا ببرند. ولي رقم هاي ورودي سيگار به ايران و ميزان قاچاق به كشور و سيگارهايي كه روي دكه ها خودنمايي مي كنند حرف ديگري مي زنند.
دودهاي اجنبي
برابر تمام سيگارها دود از سرت بلند مي شود وقتي در يك خبر كوتاه مي شنوي، نمودارها از رشد 95 درصدي واردات سيگار خبر مي دهند. مشروح خبر را كه مي خواني باورت نمي شود، 423 ميليون و 168 هزار دلار سيگار در نه ماهه اول سال 84 وارد ايران شده است كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته حدود 95 درصد رشد نشان مي دهد، اين رقم در نه ماهه سال گذشته 216 ميليون و 290 هزار دلار بوده است.
بيش از 50 نوع سيگار در بازار مصرفي داخل ايران وجود دارد كه از اين ميزان 10 نوع سيگار داخلي و مابقي وارداتي يا به صورت توليد مشترك ايران و يك شركت خارجي است. يعني 25 درصد سيگارهاي موجود در بازار توليد داخلي و 75 درصد توليد خارجي است. يا به عبارتي تنها 25 درصد از حدود 50 ميليارد نخ سيگار مصرفي ايرانيان در سال توليد داخلي است.
در 7 ماه نخست سال 2005 ميلادي بيش از 9/1 ميليارد نخ سيگار به ارزش 23 ميليون دلار از آمريكا به ايران صادر شد و ايران ركورددار چهارم مقصد صادراتي سيگار از آمريكا شناخته شد. البته اين در حالي است كه با توجه به روابط تجاري ايران و آمريكا، به نظر مي رسد اين واردات بيشتر به صورت قاچاق به كشور راه يافته است.
به هرحال يك قرن و سي سال و 4 ماه از روزي كه آلبرت اچ هاك چرخ ماشين توليد سيگار را اختراع كرد مي گذرد؛ 7 نوامبر 1867 ميلادي كه دود اولين سيگار به آسمان رفت و از آن پس تبليغات بر رشد 50 درصدي مصرف آن دامن زد.
چين به عنوان نخستين كشور توليد كننده دخانيات در جهان شناخته شد و سالانه به توليد 1900 ميليارد نخ سيگار رسيد و آمار يك سوم سيگاري هاي جهان را به خود اختصاص داد.
در ايران هر 10 دقيقه يك مورد مرگ ناشي از مصرف دخانيات برآورده شده و چنانچه اقدامي در جهت كنترل اين معضل صورت نپذيرد. در 10 سال آينده اين ميزان به يك نفر در هر 5/2 دقيقه خواهد رسيد. همچنين زيان مالي ناشي از استعمال دخانيات و عوارض آن در كشور سالانه حدود 6 هزار ميليارد تومان برآورد شده است؛ زياني كه بدنه لرزان اقتصاد ايراني را مي تواند بلرزاند.
دودهايي كه هرگز صادر نمي شوند
در حالي كه مسئولين شركت دخانيات از توليد 31 ميليارد نخ سيگار در سال خبر مي دهند و معتقدند 90 درصد اهداف مورد نظر در طرح جامع مبارزه با قاچاق سيگار به تحقق رسيده و امكان صادرات سيگار به كشورهاي همسايه فراهم شده است. آمارها از دودشدن سالانه 54 ميليارد نخ سيگار توسط 12 درصد سيگاري حكايت مي كند؛ 12درصد معتاد به سيگار كه روزانه 13 تا 15 و ماهانه معادل 450 نخ سيگار مصرف مي كنند. اختلافي معادل 23 ميليارد نخ بين توليد و تقاضا كه نه تنها صادرات را محقق نمي كند بلكه واردات سيگار و قاچاق از مرزهاي مختلف را جدي تر مي كند.
سالانه 3 تا 4 ميليارد تومان صرف خريد و هزينه هاي درماني ناشي از سيگار مي شود، يك ميليارد تومان صرف خريد و تقريباً دو برابر آن صرف هزينه هاي درماني بيماري هاي ناشي از مصرف سيگار.
هزينه دخانيات والدين فقير 10 برابر هزينه تحصيلي كودكان اين والدين سيگاري است و دخل ها با خرج ها هم پايي نمي كند.
كارشناسان معتقدند اگر تنها يك درصد سيگاري هاي ايران يعني جمعيت 12درصد سيگاري ها به 11 درصد برسند و۷۰۰ هزار سيگاري كم شوند، به ازاي اين صرفه جويي 18 هزار شغل جديد در كشور مي توان ايجاد كرد؛ شغل هايي كه مي تواند چندين برابر صادرات به اقتصاد كشور كمك كند. به هرحال ايران به دليل شرايط اقليمي خاص و مناسب از ديرباز به عنوان يكي از مناطق مستعد جهت كشت انواع توتون، سيگارت، تنباكو، توتون، چپق و نينكوب محسوب مي شود.
تنباكوهاي اصيل ايراني شهرتي جهاني داشته و سالانه مقدار مشابهي از اين محصول به كشورهاي مختلف دنيا ارسال مي شود. كشورهاي خليج فارس، لبنان، سوريه، عراق و... از جمله مصرف كنندگان عمده اين محصول هستند.
توتون هاي مرغوب كشت شده در ايران شامل انواع توتون هاي تيپ شرقي نظير باسما، تيكلاك، توتون هاي نيمه شرقي نظير ترابوزان و توتون هاي تيپ غربي نظير ويرجنيا و بارلي است كه سالانه مقدار انبوهي از انواع اين توتون ها به مناطق و كشورهاي مختلف دنيا شامل آسياي ميانه، اروپا و... ارسال مي شود؛ صادراتي كه هرگز نمي تواند جاي خالي نخ هاي پاكت نشين سيگاري هاي ايران را پر كند.
ايران در حالي مدعي صادرات توتون به دنياست كه در سال 2004 پانزدهمين وارد كننده انواع محصولات توتون، تنباكو و سيگارت بوده است و در راستاي برنامه هاي دولت از شركت هاي خارجي براي مشاركت در توليد توتون مرغوب براي صادرات و بهبود كيفيت توتون و سيگار و توليد سيگارهاي خارجي جهت تامين نياز بازار درخواست كمك دارد و عقد قراردادهاي همكاري مشترك براي كشت و عمل آوري توتون هاي مرغوب ايراني جهت استفاده در محصولات توليدي كمپاني هاي معتبر دنيا را سرلوحه اقدامات شركت دخانيات ايران قرارداده است.
قراردادهايي در جهت مبارزه با پديده  قاچاق سيگار و به صورت همزمان بازسازي صنعت دخانيات كشور، كه در ابتداي دهه 80 در وضعيتي بحراني، رو به زوال مي رفت و نه تنها براي دولت درآمدي ايجاد نمي كرد بلكه صنعت دخانيات ايران را در آستانه ورشكستگي مي برد.

افزايش ميزان ارائه خدمات بانكي از طريق رايانه و كمك براي به كارگيري ساير امكانات جانبي ازجمله اينترنت، امكان ادامه تحصيل در علوم مختلف از طريق اينترنت، همچنين به وجود آمدن دانشگاه ها و مدارس مجازي، نمونه هاي بارزي از پيشرفت در به كار گيري رايانه است. در اين بين هرروزه امكانات و قابليت هاي جديدتري نيز به اين كالا افزوده مي شود و رونق بازار آن  را دوچندان مي كند. نمونه اي از پيشرفت در حوزه رايانه را مي توان ساخت نوت بوك (Note Book) دانست؛ نسل جديدي از رايانه ها كه نام رايانه كيفي يا قابل حمل را به خود گرفته است. نزديك بودن قيمت نوت بوك با همتاي خانگي، حضور توليدكنندگان معتبر در اين عرصه و استفاده از نرم افزارهاي اصلي (اورژينال) در ساخت آنها، داشتن كيفيت برتر در صفحه نمايش، كوچك و كم حجم بودن و از همه مهم تر قابل حمل بودن اين نوع رايانه، باعث شده است تا به خوبي و با سرعت چشم گير بتواند در بين مراجعه كنندگان به بازار رايانه، جا بازكند.
باتوجه به اين شرايط، بسياري از مصرف كنندگان بازار رايانه ترجيح مي دهند در كنار به روزكردن و ارتقاء دادن سيستم رايانه خانگي، امكان استفاده از يك دستگاه نوت بوك را نيز به دست آورند. بازار رايانه هاي كيفي طي 10 ماهه سال جاري شاهد تحولات بسياري بوده و در اين مدت، بارها بازار آن به ركود كشيده شد. در بازار رايانه اگرچه همان طور كه عنوان شد فاكتورهاي زيادي بر روند رو به رشد رونق در آن به صورت آهسته آهسته، تدريجي و طبيعي تأثير مثبت مي گذارند اما عوامل ديگري نيز وجود دارند كه گاه با قدرت بيشتري روند رو به رشد معاملات را متوقف كرده يا حتي باعث عقب گرد آن مي شوند.
وقوع انفجارهاي تروريستي لندن در اواسط مرداد ماه گذشته ازجمله عوامل ياد شده بود كه يكباره آسيب هاي شديدي را به بازار رايانه تهران وارد كرد. اگرچه پس ازچند هفته با ازسرگيري معاملات تأثيرگذار، بازار دوباره روال عادي خود را در پيش گرفت، به گفته يكي از فعالان بازار، وضعيت معاملات نوت بوك توانست از خلال ركود معاملات رايانه، بدون آسيب ديدگي عبور كند. سازمان ها و ادارات دولتي از خريداران عمده بازار به حساب آمده و نقش چشمگيري در حجم معاملات بازار دارند؛ به ويژه ميل و رغبت فراوان دولت در چند سال گذشته براي مكانيزه كردن فعاليت ها، باعث افزايش تقاضا براي خريد قطعات رايانه شده و سرعت رشد مناسبي را نصيب بازار كرده است. برخي آگاهان بازار رايانه مي گويند: طي بخشنامه اي كه در ماه پاياني فصل بهار سال جاري به شركت هاي دولتي ابلاغ شده، آنان از آن زمان به بعد بايد تصميم براي خريد رايانه هاي مورد نياز خود را به اطلاع وزارت ارتباطات و فن آوري اطلاعات رسانده و در صورت صدور تأييديه، آن  را عملي كنند. پيش از اين، شركت هاي دولتي مي توانستند بدون لزوم دريافت تأييديه، به صورت مستقيم ملزومات مورد نياز خود را از بازار رايانه تهران تهيه كنند.