رامين كريمي
آنچه پيش روي شماست حاوي يك روش برنامه ريزي براي مطالعه و بويژه آمادگي براي كنكور است. اين روش ممكن است با آنچه در ذهن شماست و يا روشهاي ابتدايي مرسوم برنامه ريزي فردي تفاوتهاي زيادي داشته باشد، اما پس از مطالعه آن درمي يابيد كه كاملاً عملي و مفيد بوده و تمام جوانب يك يادگيري مطلوب را داراست. در اين روش با استفاده از دقيق ترين دستاوردهاي روانشناسي يادگيري مي توانيد به بهترين شكل از توان و استعداد خود بهره بگيريد.
اصول اساسي
۱ _ اين روش بيشتر به گذشته توجه دارد. چون ابتدا بايد امكانات خود را بشناسيد و براي اين كار هم بايد به گذشته توجه كنيد. بدون شناخت دقيق توانايي هايتان نمي توانيد الگو و برنامه واقع بينانه اي براي آينده تدوين نماييد.
اغلب برنامه هاي آموزشي از پيش تعيين شده كه شما و يا حتي افراد با تجربه تر براي روزها و هفته هاي بعد تنظيم مي كنيد، هرگز اجرا نمي شود. زيرا اين برنامه ها همگي يك اشكال اساسي دارند آنها برمبناي تواناييها و امكانات واقعي شما استوار نشده اند. معمولاً اين برنامه ها خوش بينانه و بلندپروازانه تنظيم مي شوند. ما نمي توانيم برنامه مطالعه و زندگي خود را فقط براساس آرزوها و تمايلات خودمان تنظيم كنيم. متأسفانه در ۹۹ درصد موارد حدس شما از تواناييهاي خودتان خوش بينانه است. به همين دليل معمولاً ارزيابي شخصي دو برابر واقعيت است.
۲ _ برنامه هر كس مخصوص خود او و با ديگري متفاوت است. هر كس در زمينه بهره هوشي، پايه درسي، نقاط قوت و ضعف درس، اهداف آموزشي، عادات و روشهاي مطالعه، محيط و شرايط زندگي و تحصيل و ميزان اعتماد به نفس با ديگران متفاوت است و براي هر فرد بايد برنامه اي متناسب با ويژگيهاي خاص خود تنظيم گردد. الگوبرداري از كارهاي دوستاني كه موفق بوده اند نيز چندان مفيد نيست. چه بسا كاري كه براي كسي بسيار مفيد و مؤثر است براي ديگران كاملاً مضر باشد.
۳ _ واحد زماني اين برنامه يك هفته است. يكي از عواملي كه باعث اجرا نشدن برنامه هاي درسي مي شود تنظيم برنامه به صورت ساعت به ساعت يا روز به روز است. در حالي كه در زندگي واقعي ما عوامل بسياري وجود دارند كه موجب مي شوند ما نتوانيم هر روز در ساعت معين همان كاري را كه مي خواهيم انجام دهيم، ولي مي توانيم اين ضعف را در روزهاي بعد جبران كنيم. به همين دليل يك هفته واحد زماني مناسبتري براي برنامه ريزي است.
اگر ما در طول يك هفته رفتار خود را بررسي كنيم بهتر مي توانيم به عدم تعادلهاي كار خود پي ببريم و افراط و تفريطها را در كار خود بشناسيم هنگامي كه ساعات مطالعه دروس مختلف را در طول يك هفته جمع مي كنيم متوجه مي شويم كه درسي را بيشتر يا كمتر از اندازه لازم مطالعه كرده ايم.
هر كس اگر به حال خود گذاشته شود كاري را انجام مي دهد كه بيشتر به آن علاقه دارد، همچنين هنگام درس خواندن بيشتر به مطالعه دروسي مي پردازد كه در آن موفق تر بوده و نمره كمتري كسب كرده است. بايد هر درس را به اندازه اهميت همان درس و به طور متعادل مطالعه نماييم، و با توجه به قدرت و ضعف مان در آن درس ساعات مطالعه آن را تنظيم نماييم.
۴ _ نقش فعال و خلاق در برنامه ريزي متعلق به شماست. هيچ كس به اندازه شما دلسوز و نگران سرنوشت شما نيست و هيچ كس به اندازه شما از جزئيات كار شما آگاه نيست. در اين روش شما مي توانيد ابتكارات و خلاقيتهاي خود را ابراز نماييد. اين خود شما هستيد كه فعالترين نقش را در برنامه ريزي آموزشي تان داريد. مهم برخورد خلاقانه شما با برنامه ريزي است كه خودتان انجام مي دهيد.
۵ _ رقيب اصلي شما خودتان هستيد. رقيب شما ديگران نيستند، شما در طول سال جاري بايد با خودتان مسابقه بدهيد. بايد هر روزتان از روز قبل و هر هفته تان از هفته قبل بهتر و موفق تر باشد.
سال گذشته از چند درصد توانايي خود
استفاده كرده ايد؟
متأسفانه بخش قابل توجهي از توانايي هاي ما به هدر مي رود و ما بدون آن كه به اين موضوع توجه كنيم، در پي رقابت و مسابقه با ديگران هستيم سالم ترين، صحيح ترين و موثرترين نوع رقابت، رقابت انسان با خود است. ما بايد دائماً تلاش كنيم قابليتها و تواناييهاي خود را بيشتر و بيشتر متحقق نماييم. براي ارزيابي صحيح از كار خود بايد دائماً با خود رقابت كنيد و ركوردهاي كمي و كيفي به دست آمده را ثبت كنيد. اگر شما بدانيد اين هفته چقدر مطالعه كرده ايد حتماً در هفته آينده تلاش خواهيد كرد ساعات بيشتري درس بخوانيد.
روش اجرايي برنامه ريزي آمادگي كنكور
دفتر برنامه ريزي و رسم جدول مطالعات
يك دفتر صد برگ تهيه كنيد. دو سه برگ اول آن را سفيد بگذاريد. سپس هر دو صفحه مقابل هم را به يك هفته اختصاص دهيد. در سمت راست آن جدولي به شرح زير رسم كنيد و سمت چپ آن را كه صفحه ارزيابي و تصميم نام دارد سفيد بگذاريد تا نكات ويژه اي را كه بعداً اشاره خواهد شد در آن بنويسيد.
در صورتي كه در طول سال برنامه آموزشي يا فوق برنامه اي علاوه بر مطالعه درسي و كنكور داريد، در پايان ستون ذكر كنيد. (مانند: كلاس، كامپيوتر، زبان، فعاليت ورزشي يا هنري)
اغلب توصيه بر اين است كه در سال جاري فعاليت هاي فوق برنامه خود را به حداقل برسانيد يا كاملاً قطع كنيد. فعاليتهاي ورزشي و هنري در سال جاري، تا حدي كه سبب شادابي جسم و روح شما شود مفيد و لازم است. شروع هر هفته را روز شنبه در نظر بگيريد و پايان هفته را روز جمعه، تكميل جدول را بايد از همين امروز شروع كنيد و حتي يك روز را هم نبايد از دست بدهيد. مثلاً اگر امروز دوشنبه است، جدول را از ستون دوشنبه به بعد تكميل كنيد و شروع كار را به تعويق نيندازيد لازم نيست تمام خانه هاي مربوط به دروس مختلف هر روز پر شود زيرا شما نمي توانيد تمام دروس را در يك مطالعه كنيد. ساعات شروع و پايان مطالعه را لازم نيست بنويسيد. زمان مطالعه هر درس از لحظه اي شروع مي شود كه شما كتاب را باز مي كنيد و زماني خاتمه مي يابد كه كتاب را مي بنديد. كارهاي متفرقه اي كه در بين مطالعه انجام مي دهيد جزو ساعات مطالعه محاسبه نمي گردد و بايد از آن كسر شود.
منظور از ساعات مطالعه فقط ساعاتي است كه به تنهايي مطالعه مي كنيد. ساعات مطالعه با معلم خصوصي و يا رفتن به كلاسهاي مختلف جزو ساعات مطالعه محسوب نمي گردد. ساعاتي را كه در هفته براي هر درس به كلاس كنكور رفته ايد يا معلم خصوصي داشته ايد در ستون آخر ثبت نماييد. اين كار را يكبار و در پايان هفته انجام دهيد.
جمع ساعات مطالعه را در پايان هر روز محاسبه و ثبت كنيد، در غير اين صورت ارزش كارتان از بين مي رود، زيرا شما بايد بدانيد هر روز به نسبت روز قبل چه ميزان مطالعه كرده ايد تا در روز بعد كميت و كيفيت كارتان را بالاتر ببريد. اگر روزي اصلاً درس نخوانديد، در خانه جمع همان ستون با خودكار قرمز يك صفر بزرگ بگذاريد. حتي الامكان هر شب براي روز بعد برنامه اي تنظيم كنيد و معلوم كنيد كه فردا قصد داريد چه دروسي را مطالعه كنيد. در رديف ما قبل آخر ستون جمع، مجموعه ساعات مطالعه هر هفته را ثبت كنيد. اين عدد براي شما اهميت زيادي دارد و بايد آن را براي هفته بعد به خاطر داشته باشيد تا بهتر كار كنيد. همچنين ميانگين ساعات روزهاي هفته نيز براي شما اهميت زيادي دارد. براي به دست آوردن آن مجموعه ساعات مطالعه هفته را بر هفت تقسيم كنيد. از اين طريق سعي كنيد تا ميزان مطالعه هر روز را از ميانگين هفته قبل بالاتر ببريد.
صفحه ارزيابي و تصميم
پس از تكميل جدول روزانه لازم است به نقد و ارزيابي كارهايتان بپردازيد تا اشكالات كارتان را تشخيص داده و براي رفع آن در آينده بكوشيد. اين ارزيابي را در سه مرحله انجام دهيد:
۱ _ پايان هر روز
۲ _ پايان هر هفته
۳ _ پايان هر ماه
نتيجه بررسي ها و همچنين تصميماتي را كه براي فردا، هفته بعد يا ماه بعد مي گيريد در صفحه ارزيابي و تصميم يادداشت كنيد.
عوامل و موارد بررسي شده در صفحه ارزيابي و تصميم عبارتند از:
۱ _ چقدر مطالعه كرده ايد؟
۲ _ آيا مطالعه دروس مختلف متناسب و متعادل بوده است يا خير؟
۳ _ آيا از بازده كار راضي هستيد يا خير؟
۴ _ اشكال در كجاست؟
به عبارت ديگر ما در بررسي كار مطالعاتي خود به ترتيب به اين موضوع توجه مي كنيم.
۱ _ كميت و مقدار كار: در طول روز چند ساعت خوانده ايد؟ به جز درس خواندن چه كارهاي ديگري انجام داده ايد؟ كارهاي ديگر تا چه حد ضروري و مفيد بوده اند؟ چند ساعت از وقت خود را صرف فعاليت غيردرسي كرده ايد؟ چند ساعت از روزتان را هدر داده ايد؟
اينها را فقط خودتان مي توانيد تشخيص دهيد. با تشخيص آن سعي كنيد فردايتان بهتر از امروز باشد. شما بايد خودتان قاضي خود باشيد.
۲ _ تناسب و تعادل در كار: براي موفقيت لازم است تعادل و تناسب را در مطالعه دروس مختلف رعايت كرد. يكي از عوامل مهم بررسي جدول روزانه مطالعه، توجه به تناسب مطالعه دروس مختلف است. اين كار را بايد در پايان هفته، كه ساعات مطالعه دروس مختلف جمع مي گردد انجام داد، كه آيا متعادل كار كرده ايد يا اينكه در مطالعه تان افراط و تفريط داشته ايد و بعضي دروس را كمتر يا بيشتر خوانده ايد البته بايد در نظر داشت كه وجود اتفاقات و استثنائات غير منتظره در زندگي اغلب باعث عدم اجراي دقيق برنامه مي گردد و اغلب بدون اينكه متوجه باشيد عملاً دروسي را بيشتر مطالعه مي كنيد كه تمايل بيشتري به آنها داريد.
اگر درسي را در يك هفته بيش از اندازه خوانديد در هفته بعد ميزان آن را كم كنيد و دروسي را كه در هفته قبل كم خوانده ايد بيشتر بخوانيد. نتيجه اين بررسي ها و همچنين تصميماتي را كه براي هفته بعد گرفته ايد در صفحه ارزيابي و تصميم بنويسيد.
وضعيت مطلوب كدام است؟
به طور ميانگين براي دانش آموزان سال آخر حدود ۵ ساعت مطالعه در روز مطلوب است. البته ممكن است اين ميزان براساس شرايط آن روز كمتر يا بيشتر شود.
اگر در دوران تحصيل خود به تنبلي عادت كرده ايد، نمي توانيد يكباره ساعات مطالعه خود را افزايش دهيد.
سعي كنيد براي خود هدفهاي غيرواقعي و دور از دسترس تعيين نكنيد و به تدريج بر كميت كار خود بيافزاييد.
حالت متعادل و متناسب درس خواندن براي كنكور چيست؟
علاوه بر افزايش تدريجي ساعات مطالعه بايد سعي كنيد به طور متعال دروس مختلف را مطالعه كنيد. حالت متعادل اين است كه هر روز حدوداً سه درس را مطالعه كنيد. هر درس را مي توانيد در حدود ۲ ساعت مطالعه كنيد. براي مطالعه دروس پايه اي و فهميدني مثل رياضي، فيزيك، فلسفه و منطق مدت بيشتري را در نظر بگيريد. دروس حفظ كردني و عمومي را در مدت زمان كوتاهتري مطالعه كنيد.
در طول هفته شما بايد تمام دروس را بخوانيد، البته در طول يك سال و با توجه به نقاط قوت و ضعفتان بايد روي بعضي دروس تأكيد بيشتري كنيد. آنچه مهم است اينكه بايد در ابتداي سال روي دروس پايه اي، فهميدني و دروسي كه در آنها ضعيف تر هستيد بيشتر كار كنيد. از ميان دروس عمومي، زبان و عربي را در ابتداي سال بيشتر بخوانيد. به تدريج كه به پايان سال نزديك مي شويد بايد به دروسي كه در آنها قويتر هستيد بيشتر بپردازيد. در هفته هاي آخر به هيچ وجه مطالبي را كه ياد گرفتن شان براي شما مشكل است نخوانيد و فقط به مرور دروس و مباحثي بپردازيد كه در آنها تسلط بيشتري داريد.
شيوه صحيح مطالعه
اين شيوه داراي پنج مرحله است كه در هر يك از اين مراحل هدف خاصي دنبال مي شود. در واقع اين اصل يكي از ويژگيهاي مهم اين روش محسوب مي شود، زيرا ضمن اينكه انرژي رواني و قواي ذهني فرد در هر مرحله معطوف به يك هدف است و در نتيجه قدرت تمركز و توجه فرد را بيشتر مي كند، همچنين از پراكندگي ذهني جلوگيري مي كند و مانع هدر رفتن نيرو و بروز خستگي مي شود.
۱- خواندن اجمالي
در اين مرحله مبحث مورد نظر را يك بار و بدون هدف يادگيري صرف بخوانيد. هدف اين مرحله فقط آشنايي با موضوع كلي مورد بحث است.
۲ _ سازماندهي
در اين مرحله يك بار ديگر اقدام به خواندن مبحث مورد نظر كنيد با اين هدف كه نكات اصلي و اطلاعات جزئي را از يكديگر جدا كنيد. نيازي نيست كه به تمام مطالب به طور يكسان اهميت داده شود، بلكه سطوح مختلف متن، از جمله تز اصلي، نكات اصلي و اطلاعات جزيي داراي سطوح اهميت متفاوتي هستند. توجه به اين تفاوتها موجب درك كامل و نگهداري كامل مطلب و حافظه و نيز همچنين موجب ايجاد يك چهارچوب فكري جهت يادگيري مثبت مراحل بعد مي گردد.
۳ _ علامت گذاري و حاشيه نويسي
در اين مرحله سعي كنيد سطوح اهميت را توسط علامت هايي از هم متمايز كنيد. براي اين كار مي توانيد از علائمي مانند پرانتز، ضربدر، خط كشي، و يا رنگ كردن استفاده كنيد. هدف اين كار سرعت بخشيدن به امر مرور و يافتن نكات اصلي و مهم متن است. همچنين در حاشيه سمت راست هر پاراگراف با استفاده از يك يا دو عبارت كوتاه، موضوع اصلي مورد بحث در آن پاراگراف را مشخص كنيد.
۴ _ خلاصه نويسي
در اين مرحله سعي كنيد با استفاده از قسمتهاي علامت گذاري شده و حاشيه ها، خلاصه اي از آنچه كه تا آن مرحله به ذهن سپرده ايد به روي كاغذ بياوريد. ضرورتي ندارد كه مطالب خلاصه شده عيناً به ترتيب مطالب كتاب باشد. نكته بسيار مهم اينكه هر كس فقط مي تواند از خلاصه اي كه خود تهيه كرده استفاده كند و اين خلاصه نويسي هرگز براي فرد ديگري مفيد نخواهد بود، چرا كه هر شخصي براساس تواناييهاي هوشي و استعداد يادگيري خاص خود اين كار را انجام مي دهد.
۵ _ مطابقت
در اين مرحله به متن اصلي برگرديد و كنترل كنيد كه چيزي را از قلم نينداخته باشيد. همچنين ساختمان خلاصه تهيه شده را مورد بررسي قرار دهيد و در صورت نياز نسبت به تصحيح و تكميل آن اقدام كنيد.
موانع تمركز حواس
حواس پرتي غالبا به دو دسته كلي تقسيم مي شود:
۱ _ دروني: معمولاً به دلايلي از قبيل بيماري، ضعف، خستگي، گرسنگي، بي خوابي و مانند آن ايجاد مي گردد.
۲ _ بيروني: معمولاً به دلايلي از قبيل مشكلات روحي و عقلي، مشكلات خانوادگي، عدم وجود علاقه، دل زدگي، مشغله ذهني، تخيلات، شرايط نامساعد جوي، سر و صدا، و مانند آن ايجاد مي گردد.
موارد مذكور ، همگي سبب كاهش تمركز حواس مي شوند. تمركز حواس، كليد كارآمدي در امر مطالعه به شمار مي رود. كليد اساسي تمركز حواس، كاربرد فنوني است كه خواننده را در عمل مطالعه فعال مي سازد و سبب ايجاد واكنش در حين مطالعه مي شود.
اين فنون عبارتند از:
۱ _ سؤال كردن: خواننده را به سمت نويسنده هدايت مي كند.
۲ _ استنباط كردن: نتيجه بررسي هايي است كه خواننده از موارد مطالعه شده و نتيجه اي كه از آن مي گيرد انجام مي دهد.
۳ _ تجسم كردن: كاربرد حواس خواننده و جان دادن به كلمات نويسنده است.
۴ _ علامت گذاري و حاشيه نويسي: خواننده را وامي دارد تا درباره ساختمان مطلب مورد مطالعه تصميم گيري كند.
۵ _ ربط دادن: خواننده، مطلب و انديشه هاي نويسنده را با ساير اطلاعات خود ربط مي دهد.
نكات اساسي در مطالعه
۱ _ برنامه مطالعه خود را با ديدي واقع بينانه طرح ريزي كنيد و مقدار زيادي از كار را براي يك مدت محدود نگذاريد.
۲ _ گاهي كارهاي غيرمنتظره و پيش بيني نشده ممكن است برنامه مطالعاتي شما را به هم بزند، بنابراين براي اين كارها وقت لازم را پيش بيني كنيد.
۳ _ از بهترين ساعات خود براي مطالعه استفاده كنيد و درسهاي سنگين تر را براي ساعاتي كه بهتر مي توانيد كار كنيد قرار دهيد يعني زماني كه آمادگي ذهني شما بيشتر است.
۴ _ مطالب مشابه را با هم نخوانيد، زيرا با هم اشتباه مي شوند و در كار شما مزاحمت ايجاد مي كنند.
۵ _ به آنچه كه ياد مي گيريد فرصت دهيد تا جا بيافتد، يعني تحكيم پيدا كند تا بيشتر در حافظه باقي بماند و زود از بين نرود.
۶ _ با فاصله زماني مطالعه كنيد تا يادگيريهاي بعدي در يادگيريهاي قبلي تداخلي نكنند.
۷ _ سعي كنيد آنچه را كه آموخته ايد مورد استفاده قرار دهيد و به كار بنديد و حتي الامكان به آنها فكر كنيد.
۸ _ سعي كنيد كل مطلب را در نظر بگيريد و روابط بين اجزا را درك كنيد.
۹ _ براي مطالعه يك فصل ابتدا عناوين درشت را بخوانيد و سپس يك نگاه كلي به فصل بيندازيد و اگر خلاصه فصل وجود داشت آن را بخوانيد و سپس جزء به جزء مطالب را بخوانيد.
۱۰ _ از مطالب مهم يادداشت برداريد.
۱۱ _ روي يك فصل از كتاب زياد معطل نشويد. درك كامل يك فصل زماني حاصل مي شود كه كل كتاب يا لااقل نصف آن را بخوانيد بنابراين ابتدا با سرعت پيش برويد، بعد دوباره به اول كتاب برگرديد و مطالعه دقيق مطالب را از سر بگيريد.
۱۲ _ اگر در زمان مطالعه افكار مزاحم و فكر كارهاي روزمره در يادگيريهاي شما اخلال ايجاد مي كند، سعي كنيد كه از آنها يادداشت برداريد و هر چه سريعتر آن را از حافظه خود دور كنيد.
۱۳ _ مجموعه ساعات خود را در هفته بر حسب اولويتي كه به درس خاص مي دهيد بين دروس مختلف تقسيم كنيد. اولويت بندي درسها بر حسب ضعف شما در آن درس يا اهميت درس و يا ضريب آن درس معين مي شود.
۱۴ _ درسهاي سخت را در يك روز يا يك هفته متمركز نكنيد.
۱۵ _ سعي كنيد پس از هر يك ساعت درس خواندن، پانزده دقيقه به خود استراحت دهيد و در اين مدت هيچ گونه مطالعه (حتي غير درسي) نداشته باشيد.
۱۶ _ اوقات درس خواندن خود را از كم به زياد برنامه ريزي كنيد. يعني ابتدا با ساعات كمتر شروع كنيد و سپس به مرور تعداد ساعات فعاليت درسي خود را افزايش دهيد.
۱۷ _ سعي كنيد در خلال برنامه تان به فعاليت هاي اجتماعي دلخواه و يا سرگرمي و ورزش مورد علاقه تان بپردازيد و يا در جمع دوستان و اقوام قرار گيريد.
۱۸ _ حتي الامكان در سكوت و فضاي بسته و خلوت مطالعه كنيد.
۱۹ _ مكان مطالعه شما بايد داراي تهويه مناسب و نور كافي باشد.
۲۰ _ معمولا يادگيري در ساعات اوليه روز بسيار بهتر از ساعات انتهاي شب صورت مي گيرد.
۲۱ _ داشتن تفكر مثبت و خريد خوش بينانه نسبت به نتيجه امتحان، بهترين تأمين رواني براي استفاده از حداكثر تواناييهاست.
۲۲ _ با قطعه قطعه كردن مطلب هر كتاب و اختصاص دادن هر دوره زماني به يك قطعه خاص، استرس ناشي از حجم درسها را به حداقل برسانيد.
