محمد باريكاني
كماندوهاي سبزپوش به فرمان ژنرال هاي ارتش و به دستور دولت مركزي جاده هاي منتهي به نقاط كوهستاني شرق و جنوب شرق تركيه را تحت كنترل شديد قرار داده اند و نفربرهاي نظامي كماندوهاي مسلح را به نقاط استراتژيك كوهستاني منتقل مي كنند.
علاوه بر اين خودروهاي زرهي مجهز به تيربارهاي نيمه سنگين، گشت هاي كماندويي مناطق كوهستاني را زير پوشش امنيتي قرار داده اند تا در صورت بروز درگيري مسلحانه ميان نيروهاي دولتي و چريك هاي كرد مخالف دولت وارد عمل شوند.
مردي كه خود را ژنرال «تونجا» معرفي مي كند، فرمانده نيروهاي ارتش تركيه در «ايغدير» - شهري در بخش شرقي تركيه با روستاهاي كردنشين _ است. «تونجا» در حالي كه به همراه درجه داران خود در مقر نيروهاي ارتش تلاش مي كند كه من را از رفتن به نقاط كوهستاني به منظور برقراري ارتباط با چريك هاي ناراضي كرد و تهيه گزارش از بحران هاي مسلحانه تركيه برحذر دارد، مي گويد: «تروريست ها همه جا هستند و در حال حاضر ما سعي داريم خشونت ها را مهار كنيم.» تونجا دو دست خود را مانند زماني كه سلاح در دست دارد تا ناراضيان را هدف گلوله قرار دهد رو به من بالا مي آورد و مي گويد: «متأسفانه اوضاع فعلي در اين بخش چندان رضايت بخش نيست و پيشنهاد من به شما اين است كه حتماً شب را به يك هتل در شهر برويد. به نظر من ممكن است در صورت رفتن به كوهستان، آنها شما را با نيروهاي دولتي اشتباه بگيرند و هدف قرار بگيريد.»
مقر نيروهاي ارتش در «ايغدير» خالي از خودروهاي سنگين و نيمه سنگين نظامي است.
سرباز نگهبان مقر مي گويد كه نيروهاي ارتش به مناطق كوهستاني منتقل شده اند تا گشت هاي كمين را عليه ناراضيان كرد، مستقر كنند.
مقر ژنرال «تونجا» برخلاف آنچه كه در مقر نيروهاي ارتش در «دوبايزيد» - شهري كه در آن اكثريت با كردهاي تركيه است _ مشاهده مي شود در بخش پاياني شهر قرار گرفته است با اين تفاوت كه در «دوبايزيد» ژنرال هاي ارتش تجهيزات سنگين نظامي را درست پشت سيم هاي توري پادگان قرار داده اند تا رهگذران با ديدن تجهيزات سنگين ارتش حساب خود را از چريك هاي ناراضي كوهستان كه سال هاست تمرين هاي نظامي خود را در ارتفاعات تركيه ادامه مي دهند، جدا كنند.
تدابير امنيتي دولت مركزي پس از آن شديدتر شده است كه سخنگوي ارتش تركيه از كشته شدن ۱۴ چريك كرد هوادار «پ.ك.ك» در يك درگيري مسلحانه در منطقه كوهستاني «ماس» در جنوب شرق اين كشور خبر داد.
پس از آن بود كه گروه جدايي طلب «شاهين هاي آزادي كردستان» در تداوم فعاليت هاي مسلحانه خود عليه حكومت مركزي تركيه از كردهاي شرق و جنوب شرق اين كشور خواست تا جشن هاي نوروزي را تبديل به قيام عليه حكومت كنند.
اين فراخوان البته پس از آن صورت گرفت كه جسد ۱۴شورشي كرد در شهر «ديار بكر» واقع در جنوب شرقي اين كشور به خاك سپرده شد.
اين نخستين بار پس از دستگيري «عبدالله اوجالان» رهبر گروه غيرقانوني «پ.ك.ك» (حزب كارگران كردستان) در سال ۱۹۹۹ در كنيا و توسط نيروهاي اطلاعاتي تركيه با همكاري سازمان اطلاعاتي اسرائيل (موساد) است كه دولت تركيه گسترده ترين شورش كردها در اين كشور را به نظاره نشست.
***
درگيري هاي خشونت بار به جايي رسيد كه رسانه هاي جهاني معتبر آن را «تكان دهنده ترين اعتراض بي سابقه» پس از سال ها آرامش نسبي طي هفت سال گذشته در تركيه ناميدند.
«ديار بكر» كردنشين ترين شهر تركيه، كانون شكل گيري اين اعتراض بي سابقه بود كه اپيدمي شورش را به شهرهاي ديگر از جمله «بتمن» ، «دوبايزيد» و حتي «استانبول» كشاند.
اوج اعتراض خشونت بار ساكنان شهرهاي كردنشين و همچنين تقابل آتش ميان نيروهاي دولتي و چريك هاي مخالف دولت مركزي سه روز متوالي پس از به خاك سپردن «۱۴ مظنون شورشي كرد» كه در يك جنگ چريكي محدود و در كوهستان هاي شرق تركيه از سوي نيروهاي ارتش هدف قرار گرفتند، با راهپيمايي هاي گسترده و تهديد مسلحانه نيروهاي زيرزميني مخالف دولت ادامه يافت.
دولت تركيه از همان روز نخست ناآرامي ها به ارتش اين كشور فرمان برخورد جدي داد تا جايي كه در روز دوم تداوم شورش ها، سه كودك سه، هفت و نه ساله به ضرب گلوله پليس به همراه چهار معترض از پاي درآمدند.
«رجب طيب اردوغان» نخست وزير اسلام گراي تركيه در روزهاي نخست درگيري به والدين هشدار داده بود كه اجازه دخالت كودكانشان در درگيري هاي خياباني را ندهند. او اين را هم گفته بود كه در صورت بي توجهي به اين هشدار، نيروي امنيتي تركيه عليه زنان و كودكان اقدام جدي خواهد داشت.
در ميان درگيري هاي خياباني كه كردهاي جوان و عمدتاً نوجوانان پرهيجان با فشار ماشين هاي آبپاش پليس رانده مي شدند و يا گاهي با شليك مستقيم گلوله از پاي مي افتادند، گروه هاي تندروتر و غيرقانوني اقدام به بمب گذاري هاي پراكنده اي مي كنند كه به جاي نيروهاي دولتي، راهپيمايان معترض كرد را هدف قرار مي دهد.
اتحاديه اروپا ،دبير كل سازمان ملل و گزارشگر ويژه حقوق بشر اين سازمان از روزهاي نخست شروع ناآرامي هاي خشونت بار در تركيه با صدور اطلاعيه هايي از دولت تركيه خواستند تا در برخورد با اعتراض ساكنان مناطق كردنشين و نيروهاي مخالف دولت خويشتنداري بيشتري نشان دهد.
دولت مركزي در نخستين اقدام خود ايستگاه هاي راديو تلويزيوني به زبان كردي راه اندازي كرده است تا شورشيان عليه دولت را كه سال ها براي داشتن برنامه هاي كردي با كيفيت بالا در رسانه هاي ديداري، شنيداري تركيه درخواست هاي اعتراض آميزي را به دولت ارائه كرده بودند،  آرام سازد. اين ايستگاه ها موظف هستند روزانه ۴۵ دقيقه برنامه به زبان كردي در راديو پخش كنند و به همين ميزان در شبكه هاي جديد تلويزيوني برنامه كردي ولي با زيرنويس لاتين به زبان تركي پخش كنند. آنها ولي اجازه پخش كارتون هاي تلويزيوني براي كودكان به زبان كردي را ندارند. با وجود اين عقب نشيني رسمي دولت مركزي، ولي كردها همچنان دولت تركيه را به نقض حقوق اين بخش از جامعه تركيه متهم مي كنند.
***
خبر  ناآرامي ها بلافاصله به شهرهاي «ايغدير» ، «دوبايزيد» و حتي روستاهاي اطراف شهرهاي كردنشين رسيد و آنها حالا مي دانند كه اعتراض ها از سوي دولت مركزي تا حدودي مهار شده است ولي با اين وجود رشته كوه هاي شرق تركيه و دشت هاي كوهستاني اين مناطق، نيروهاي امنيتي را به تكاپو واداشته است.
گشت هاي كمين همچنان مستقر مي شوند و خودروهاي زرهي با سلاح هاي نيمه سنگين آنها را تحت پوشش قرار مي دهند و مردم شهر در گفت وگوهاي داخل قهوه خانه ها در خصوص ناآرامي ها، اعتراض ها و حقوق كردها با يكديگر به بحث مي نشينند.
«ممو» مرد جواني است كه همسر و فرزندش را براي صرف شام به يك رستوران در ارتفاعات شهر دوبايزيد آورده است. اين ميهماني شام درست يك هفته پس از فروكش كردن آتش اعتراض هاي خشونت بار در مناطق كردنشين كه با بمب گذاري چريك هاي مخالف دولت مركزي و جدايي طلبان كرد همچنين آتش مستقيم نيروهاي ارتش و پليس به سوي معترضان موجب كشته شدن ۱۵۰ نفر از نيروهاي نظامي و چريك هاي شورشي هوادار «اوجالان» و زخمي شدن تعداد زيادي از مردان، زنان و كودكان شد، براي خانواده «ممو» و پسر دوساله  او برپا مي شود.
«ممو» يك راننده مسافربر ناراضي كرد است كه برادر ۱۷ ساله خود را هم به اين ميهماني آورده است. برادر كوچكتر «ممو» نوازنده يك گروه موسيقي در شهر «آنتاليا» است كه آن شب مي بايست هزينه ميز خانواده برادرش را پرداخت كند، چون «ممو» روزهاي اعتراض را مانند ديگران در خيابان ها و در اعتراض به دولت مركزي گذرانده است. او به من مي گويد: «متأسفانه دولت مركزي با كردهاي تركيه رفتار ناخوشايندي داشته است. زماني كه به شهرهاي ترك نشين مي رويم، پليس با برخوردهاي غيرانساني به بازجويي از ما  پرداخته و وقتي متوجه مي شود كه كرد هستيم، بهانه هاي بي مورد مي آورد و به آزار ما مي پردازد.»
راننده اي كه توريست ها و مسافران بين شهري را با يك دستگاه خودرو كاروان جابجا مي كند، بارها مورد تهديد نيروهاي نظامي و حتي برخي ترك هاي متعصب قرار گرفته است.
او حالا در آرامش نسبي پس از دو هفته شورش خشونت بار فرصت يافته است كه خانواده اش را به تفريح بياورد، در حالي كه از خشونت هاي متقابل خسته است.
«ما همه انسانيم. چه تفاوتي است بين كرد، ترك، ايراني يا هر مليت ديگر؟ مهم اين است كه ما انسانيم و حق داريم مانند شهروندان ديگر در آرامش، صلح و نبود تبعيض يا نگاه تحقيرآميز زندگي كنيم.»
«ممو» از اين رو در اعتراض هاي ضد دولتي خشونت بار شركت كرده است كه به دولت اعلام كند «سال هاست كه اجحاف هاي زيادي در حق كردهاي تركيه صورت گرفته است و دولت بايد به جاي دستور شليك به كودكان يا زنان، فكري به حال مسائل اقتصادي و فرهنگي در ميان كردهاي ساكن تركيه كند.»
***
در شهرهايي كه اكثريت با هواداران دولت است، حوزه عمومي چهره متفاوت تري دارد. اين تفاوت از سخنان يك معلم انگليسي در دبيرستان هاي آنكارا و استانبول پيداست.
«سردار تونا» مرد ميانسالي است كه سال ها به تدريس زبان انگليسي در دبيرستان هاي تركيه پرداخته است. او سعي دارد مرا از زاويه نگاه خود در جريان خبرهاي مربوط به احزاب سياسي تركيه و همچنين بي سابقه ترين بحران تركيه پس از دستگيري رهبر «پ.ك.ك» قرار دهد.
«تونا» در حالي كه پشت يك دستگاه كامپيوتر در دفتر كار يك مهندس آرشيتكت كه از دوستان صميمي اش است نشسته، با باز كردن صفحه خبرگزاري دولتي تركيه و با فشار دادن يك دكمه، روي جملاتي را تيره مي كند تا به من بگويد: «حزب دموكرات تركيه كه به صورت قانوني فعاليت مي كند، هوادار تروريست هاست. معلوم نيست حزبي كه از تروريست هايي كه در كوهستان ها زندگي مي كنند حمايت مي كند، چگونه نام خود را دموكرات گذاشته است؟»
«سردار» روي خبر ديگري مي ايستد و خطوط لاتين را تيره مي كند.
«اينها تروريست هستند؛ هواداران پ.ك.ك كه چريك هاي كرد مخالف دولت را دربر مي گيرند. آنها به راحتي بمب گذاري مي كنند و زنان و كودكان را از بين مي برند و اين طبيعي است كه خودشان هم كشته  شوند.»
***
مسئول بخش سياسي يك روزنامه محلي در دوبايزيد كه ۵۰ سال سابقه انتشار دارد، معتقد است: «مسئله كردها در تركيه مسئله اي ريشه دار است كه دولت بايد هر چه سريعتر فكري براي حل اين موضوع كند. كردها در شرايط اقتصادي بدي بسر مي برند كه به نظر من مهمترين مسئله در حل اين مشكل، رسيدگي به وضعيت اقتصادي اين بخش از ساكنان تركيه است.»
وضعيت بهداشتي و اقتصادي ساكنان شرق و جنوب شرق تركيه آن قدر ضعيف هست كه حتي اگر نويسندگان ستون هاي روزنامه هاي محلي هم به آن اشاره اي نداشته باشند. صاحب يك كارگاه توليد مصالح ساختماني درست يك كوچه پايين تر از هتلي چهار ستاره كه محل مراجعه بسياري از توريست هاي تازه وارد است، هنگامي كه از يك كودك كرد مي خواهد تا قوطي حلبي را زير پايش بگذارد و شروع كند به واكس زدن كفش هاي تيره به من  بگويد:
«كار اين كودكان واكس زدن كفش ها، فروختن بليت هاي بخت آزمايي و دزدي هاي كوچك است. البته ما مي دانيم كه آنها شرايط مالي خوبي ندارند ولي اين دليل خوبي نيست كه ساكنان حاشيه شهر به خيابان ها بريزند، شورش كنند و دولت را تحت فشار قرار دهند.»
تداوم بحران تركيه به جايي رسيده است كه روشنفكران ترك و نخبگان كرد، در بيانيه اي مشترك خواستار پايان بخشيدن به فعاليت هاي مسلحانه «پ.ك.ك» و بمب گذاري ها كه طي دو ماه گذشته به كشته شدن ۱۵۰نفر از نيروهاي دو طرف و زخمي شدن ده ها نفر انجاميد، شدند.
«رجب طيب اردوغان» نخست وزير تركيه در جمع امضاكنندگان اين بيانيه مي گويد: «واقعيت وجود مسئله كرد در تركيه را قبول دارم ولي بر اين باورم كه مسائل اجتماعي بايد از طريق دموكراسي حل و فصل شود و تأمين خواسته هاي اجتماعي و فرهنگي با توسل به خشونت و ترور ممكن نخواهد بود.»
حالا ديگر رهبران «پ.ك.ك» كه در خارج از تركيه تحركات ضد دولتي خود را ادامه مي دهند نيز به اين نتيجه رسيده اند كه اقدامات مسلحانه برضد دولت تركيه تاثيري جز ويران تر شدن اقتصاد مناطق كردنشين و عدم موفقيت ساكنان مناطق شرق و جنوب شرق اين كشور به آنچه كه آنها حقوق شهروندي خود مي نامند، نخواهد داشت.
آنطور كه «مراد كارايلان» يكي از رهبران «پ.ك.ك» در اروپا مي گويد: به نظر مي رسد «اظهارات اردوغان بستر خوبي براي ايجاد سازش فراهم آورده است و پ.ك.ك از تصميم قبلي خود براي برپايي تظاهرات در سفر اردوغان به ديار بكر منصرف شده است.»