Hamshahri Newspaper

عكس:علي رضا بني حلي
هانيه ورشوچي
برخي از زنان اولين افراد در خانه هستند كه صبح قبل از همه كار را شروع مي كنند و آخرين فرد هستند كه دست از كار مي كشند و همچنين از گذشته تا حال زنان از سنين كم چه در شهر و چه در روستا همواره به كار اشتغال داشته اند. بنابراين در بسياري از جوامع كار زنان كم ارزش تلقي شده و يا در بسياري از موارد ثبت نمي شود. امروز تجديد نظر در مفاهيم اشتغال و بيكاري و خانه دار بودن يكي از مسائل مهم و اساسي است.
اينها قسمتي از كتاب جامعه شناسي مشاغل دكتر خديجه سفيري است. وي در قسمتي ديگر عنوان مي كند پديده اشتغال و كار از ابتداي زندگي اجتماعي مورد توجه بوده است و اشتغال زنان همراه مردان در مزارع و در خانه امري عادي تلقي مي شده و از آنجا كه زنان در حدود نيمي از جمعيت جهان را تشكيل مي دهند، نقش آنها عمدتاً در برنامه هاي ملي و بين المللي، در رابطه با نحوه برخورد با مقاطع مختلف زندگي و توسعه سرمايه گذاري، در مناطق در حال پيشرفت مهمتر است كه متأسفانه ناديده گرفته شده است.
تافلر معتقد است: مرد مسئوليت انجام كار پيشرفته را به عهده گرفت و زن عقب مانده تا نوع قديمي تر و عقب افتاده تر كار را انجام دهد. مرد از آنجا بود كه به سوي آينده حركت كرد و زن در گذشته ماند.
دكتر محمد تقي شيخي جامعه شناس و عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا در خصوص اشتغال زنان مي گويد: زنان به عنوان نيمي از جمعيت جامعه ايران و هر جامعه ديگر نقش مهمي در توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و هنري هر جامعه دارند. در حالي كه اين گونه توانايي ها در آنها نهفته است در مواردي كمتر فرصت تبلور و به فعليت رساندن اين گونه توانايي ها براي آنها فراهم مي گردد.
وي مي گويد: درخشش زنان و ورود آنها به عرصه هاي مختلف خود در گرو توسعه اجتماعي اقتصادي- فرهنگي جامعه است كه خود اين قشر نيز در آن بسيار سهيم هستند. به عبارت ديگر جامعه مي تواند به توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي هنري دست يابد كه در آن فرصت هاي مختلف به زنان داده شده باشد.
اين استاد خاطر نشان مي سازد: زنان طي قرن 20 در تمامي جوامع نقش موثري در به حركت درآوردن موتور محركه توسعه به عهده داشته اند، اين فرصت را جوامع صنعتي زودتر از ساير جوامع به دست آورده اند. اين در حالي است كه در جوامع غير صنعتي با تأخير فراوان به اين فرصت ها دست يافته اند.
به نظر مي رسد بيشترين چالش هاي موجود در زمينه اشتغال زنان ناشي از نگرش و باورهاي فرهنگي اجتماعي و سنن و گذشته باشد كه متأسفانه به كاهش خودباوري زنان و نيز ضعف موقعيت آنان در جامعه منجر شده است. در واقع رويكرد زنان به اشتغال خارج از خانه تحت تأثير نظام هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و نظام شخصيتي آنان است كه در جوامع غيرصنعتي با توجه به اين كه تغيير نگرش هايي صورت گرفته است ولي لازم و كافي نيست.
اگر بخواهيم تاريخچه اشتغال زنان را بررسي كنيم، برمي گردد به زماني كه تعدادي از زنان كه صرفاً خانه دار بودند در اروپا به اوج خود رسيد. اگرچه زن هاي مجرد در مشاغل فردي عادي بودند، اكثريت عمده اي از زنان متأهل در آن زمان كار نمي كردند. در هر دو جنگ جهاني زنها به اشتغال دعوت شدند تا جاي مردان را كه به نيروهاي مسلح پيوستند پر كنند. بعد از جنگ جهاني اول، مردان دوباره جاي زنان را گرفتند ولي پس از جنگ جهاني دوم اين جايگزيني چندان دقيق صورت نگرفت.
رشد اشتغال زنان از آن زمان با گسترش مشاغل خدماتي ارتباط نزديكي داشته است.
گيدنز نيز در مورد دليل حضور بيشتر زنان مي گويد: يكي از دلايل آن كاهش نيروي كار در دوران جنگ جهاني اول بود. در سالهاي زمان جنگ، زنان بسياري از كارهايي را كه منحصراً در حوزه كارهاي مردان محسوب مي شد به خود اختصاص دادند البته پس از بازگشت مردان از جنگ جاي قبلي خود را به دست آوردند اما الگوي ثابت قبلي شكسته شد.
شيخي اشتغال زنان را عاملي براي توسعه عنوان مي كند و مي گويد: اشتغال زنان خود بسياري از زمينه هاي توسعه به معناي عام آن را فراهم مي آورد. يكي از ابعاد پيامدهاي مشخص و بالفعل آن همانا محدود شدن رفتار باروري در آنها است كه خود تا حد زيادي تضمين كننده سلامت و اميد زندگي طولاني تر آنهاست.
وي مي افزايد: اين حركت نهايتاً به جامعه نيز برمي گردد به اين معنا كه هر گونه توسعه اي در زمينه اشتغال زنان، خود جامعه را به معناي عام آن تحت تأثير قرار مي دهد. اين نكته نيز قابل بيان است كه اشتغال زنان به زمينه سازي هاي مربوط به توسعه اقتصادي- اجتماعي و فرهنگي در جامعه نياز دارد. بنابر اين جهت دستيابي به اين امر نياز به توسعه اقتصادي و اجتماعي در نقاط مختلف جامعه است .
وي با اشاره به موانع فرهنگي اشتغال زنان مي گويد: با توسعه فرهنگي بسياري از تابوها و ممنوعيت هاي عرفي و سنتي را از پيش پاي آنها مي توان برداشت و از سوي ديگر در شرايطي كه زنان فرصت اشتغال در خارج از خانه را پيدا نكنند يك تناقض محض به حساب مي آيد.
اين استاد مي افزايد: در شرايط جامعه مصرفي، وجود توليدات فراوان و ميل به مصرف هر چه بيشتر زنان مي بايست استقلال مالي و مادي داشته باشند، در غير اين صورت آنها با انواعي از محروميت مواجه مي شوند و اين نوع چالش ها تا حد زيادي نيز خطرناك است و شايد موجبات بسياري از تنش هاي خانوادگي آسيب ها و انحرافات را در آنها زمينه سازي نمايد.
تقسيم كار لازمه يك جامعه رشد يافته است كه بر اساس استعدادها و توانمندي هاي افراد به وجود آمده است و ممكن است بر حسب شرايط فيزيولوژيكي و سني افراد فوق فرق كند. در سطح و محدوده يك خانواده زن نقش هاي خانوادگي را انجام مي دهد و در كسب درآمد و رفاه خانواده سهمي را به عهده دارد، زماني را صرف آموزش كرده تا امكان رشد و ارتقا پيدا كند، چنانچه ترك شغل نمايد، تمام سرمايه گذاري كه در اين راه نموده از بين مي رود. خانواده با نقصان درآمد، دچار شرايط سخت تري مي گردد. در حالي كه با ورود فرزند مخارج خانواده افزايش هم مي يابد.
جمشيد پركاس دانشجوي كارشناسي ارشد پژوهش دانشگاه تهران در خصوص اشتغال زنان مي گويد: در طول تاريخ بشر زنان و مردان هر دو همراه هم در عرصه كار حضور داشتند و حضور آنها تقريباً به يك اندازه مساوي بود به جز در زمان هايي كه زنان براي فرزند آوري مدتي فعاليت كمتري داشتند.
وي مي افزايد: امروز بين 35 تا 60 درصد زنان داراي سنين بين شانزده تا شصت ساله در اغلب كشورهاي اروپايي داراي كار فردي بيرون از خانه مي باشند اين در حالي است كه از ابتداي حضور گسترده زنان در كار مزد آنها كمتر از مردان بوده است. گيدنز يكي از دلايل وجود و دوام شكاف دستمزد را جداسازي شغل مي داند و مي گويد: جداسازي شغلي بر اساس جنسيت يكي از مهم ترين عوامل دوام شكاف دستمزد بين زنان و مردان است.
پركاس اشاره مي كند: مهمترين مشكل زنان براي فعاليت اقتصادي تداخل كار بيرون با مسئوليت هاي خانگي و داشتن فرزند است. فرزندآوري مسئله اي است كه موجب مي شود زنان در اين دوره از شغل خود خارج شوند. بخشي از زنان پس از آن كه فرزندشان به سني رسيد كه بتواند همراه كار از او نگهداري كنند به كار باز مي گردند.
وي مي افزايد: خارج شدن از كار و ورود مجدد موجب مي گردد، بخشي از تجربيات و پايه و موقعيت هاي شغلي خود را به طور كلي از دست بدهد. اين وقفه كه در كار زنان به وجود مي آيد از نظر ميزان مزد نيز به آنها صدمه مي زند و شكاف دستمزد كار زنان و مردان را افزايش مي دهد.
اين دانشجو يادآور مي شود: البته نبايد اين نكته را از نظر دور داشت كه فرزندآوري و پرورش بهينه فرزندان يكي از ضرورت هاي مهم در وظايف زن است كه كوتاهي در آن اثرات نامطلوب در وضعيت پرورشي و روحي فرزندان دارد.
پركاس مي افزايد: سياست هاي حمايتي اجتماعي مي تواند با امتيازات خاصي كه براي زنان در نظر مي گيرد موجب گردد زنان ضمن حضور فعال در محيط كار، وظايف مادري خود را نيز به بهترين شكل انجام دهند.
شيخي در خصوص اشتغال زنان و تأثير آن در خانواده مي گويد: يكي از اثرات عمده و مستقيم اشتغال زنان متحول كردن ساختار خانواده است. با ورود زنان به عرصه هاي مختلف اشتغال شبكه روابط درون خانواده، آداب و سنن خانواده و به طور كلي بسياري از قانون مندي هاي خانواده تحت تأثير قرار مي گيرد.
اين استاد مي افزايد: به دنبال ورود زنان به بازار كار تا حد زيادي مردسالاري تضعيف مي گردد و در مقابل ستادي گرايي جايگزين مي گردد يا حركت بدان سو آغاز مي شود. بنابر اين با توجه به اين گونه فرضيات ساختار خانواده به معناي عام آن نمي تواند بدون تغيير باقي بماند.
اين در حالي است كه جامعه ايران بايد خود را براي مشاهده هر چه بيشتر زنان در عرصه هاي مختلف آماده نمايد. در حالي كه جامعه خود آموزش و تحصيل زنان را پذيرفته است، اشتغال و ورود آنها را به بازار كار مي بايست نهايتاً بپذيرد. به دنبال چنين پذيرشي تغييرات ناشي از اين فرآيند را نيز مي بايست تحمل نمايد. در غير اين صورت بسياري از تضادها و تناقض هاي اجتماعي به طور اجتناب ناپذيري ظاهر مي گردد.
شيخي در اين خصوص مي گويد: اشتغال زنان در جوامع صنعتي وسيعاً تحقق پيدا كرده است. اين در حالي است كه در ايران هنوز يك نوع ترديد نسبت به آن وجود دارد. به عبارت ديگر وضعيت ياد شده جامعه ايران را با نوعي تناقض مواجه كرده است. به عبارت ديگر بسياري از افراد و خانواده ها ضمن اين كه اشتغال زنان را تأييد مي نمايند ليكن تغيير ساختار خانواده منتج از آن را به سهولت نمي پذيرند.
وي اضافه مي كند: بنابر اين و به دنبال اشتغال زنان تغيير در رفتارهاي مصرفي، مشاركت در تصميم گيري هاي خانواده و ورود به عرصه برنامه ريزي خانواده و نظاير آن از اين كنش مترتب مي باشد. اين در حالي است كه خبرگزاري موج گزارش مي دهد در تحقيقي كه صورت گرفته تا سال 85 عرصه نيروي كار زنان و مردان يكسان و سال 90 حضور زنان در عرصه كار 5/1 برابر مردان خواهد شد.
شيخي با اشاره به نزديك شدن ارزش هاي جهاني به يكديگر و كوچك شدن جهان(دهكده جهاني) عنوان مي كند: زنان مي بايست هر چه بيشتر از پتانسيل هاي (توانايي هاي بالقوه) خود استفاده نمايند و تصدي بسياري از امور را به عهده گيرند. اين خود موجبات افزايش بهره وري در ابعاد مختلف را براي جامعه فراهم مي آورد. بنابر اين لازم است جامعه نيز نگرش مثبتي نسبت به اشتغال زنان از خود نشان دهد. پركاس نيز بهبود شرايط زنان را ضروري مي داند و خاطرنشان مي سازد: به طور كلي براي بهبود شرايط كاري زنان كه موجب مشاركت بيشتر آنان در كار و حضور در اجتماع و در نتيجه پيشرفت مادي و معنوي جامعه مي گردد بايد فرصت هايي ايجاد كرد كه به فراهم آوردن محيط كاري مناسب براي كار زنان منجر شود و زنان بتوانند با حقوق عادلانه و بدون مزاحمت و خشونت هاي رايج در جامعه به راحتي كار كرده و امكان پيشرفت در حوزه هاي مختلف را داشته باشند.

پيدايش
الزامات اجتماعي و فرهنگي اشتغال زنان در هر كشور نسبت به ديگري متفاوت است. طبيعتاً اشتغال زنان در هر كشور بايد متناسب با موقعيت اجتماعي آن كشور، پيشينه تاريخي و فرهنگي آن و مناسبات سياسي و اعتقادي آن جا باشد. در غير اين صورت مشكلات فراواني بر سر راه اين مسئله ايجاد شده و نتيجه مشخصي حاصل نمي شود. البته اين سخن به آن معنا نيست كه به بهانه مسائل فرهنگي و اعتقادي جلوي اشتغال زنان و فعاليت آن ها در خارج از خانه گرفته شود. بلكه رعايت اين نكات مي تواند به حضور زنان در جامعه كمك كند. به عنوان مثال بسياري از خانواده هاي مذهبي كه در زمان حكومت پهلوي اجازه فعاليت اجتماعي را به زنان و دخترانشان نمي دادند، پس از انقلاب و با تغيير وضعيت نگرش خود را عوض كردند.