سينا قنبرپور
برخلاف نظر طراحان مد و لباس در مجلس كارشناسان مي گويند يكسان سازي مانع از تحقق جامعه سالم يا سالم سازي محيط است. دكتر صديق سروستاني جامعه شناس و استاد دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران يكي از كارشناساني است كه مي گويد مد و در پي آن رنگارنگي و تنوع در جامعه به ايجاد محيط سالم در جامعه كمك مي كند.
دكتر صديق سروستاني تأكيد دارد كه هيچ آسيب تك جنسيتي در جامعه وجود ندارد و عوامل ديگري در وقوع اين جرايم دخيلند. گفتگوي حاضر درباره اهميت مد و اثر آن در ايجاد يك محيط سالم و خلاق در جامعه پيش رفته است:
* جناب صديق سروستاني، از مدتي قبل طرحي در مجلس مطرح شد كه به طرح مد و لباس معروف شد، تحليل شما از طراحي لباس ملي و مد مشخص چيست؟
- بايد نكته اي را متذكر شوم. پوشش و لباس به طور كلي دو كاركرد دارد يكي «حفظ فرد در برابر سرما و گرما» و ديگري «حفظ هنجارهاي ارزشي» . با اين توضيح بايد بگويم همه به نوعي مشكلات را زنانه مي كنند. مشكل اساسي دراين است كه ما نظام كنترل اجتماعي غلطي در پيش گرفته ايم وگرنه با چنين طرحهايي مشكلات قابل رفع نيست.
*ما مدتي قبل هم شاهد اين واقعه بوديم كه مجلس با ارائه طرحي قصد تعيين مهريه براي دختران از طريق كميته اي در فرمانداري هر شهر را داشت تا بتواند بر اساس شغل پدر دختر و يا مواردي مشابه مهريه را تعيين كنند. اين كار نيز به نوعي همين برنامه يعني دخالت در امور خصوصي مردم تلقي نمي شود؟
- اين گونه كارها ،غير علمي ترين كارهايي است كه مي توان با انجام آن در تصميم گيري هاي خصوصي مردم دخالت كرد. يك خانواده هم وقتي نگراني هايش از وضع جوان خود را با محدود سازي يا دخالت در امور او بروز مي دهد خطاهاي جبران ناپذيري را شكل مي دهد. دراين گونه موارد بايد تا آنجا كه ممكن است دولت كنار برود و همه نهادهاي غير دولتي مشاركت كنند. بايد خانواده ها جلو بيايند. دراين گونه موارد نبايد چنان وارد شويم كه برچسب زني كرده باشيم. اگر اينگونه دخالت كنيم محل كار هم مي شود سربازخانه. بايد دست به دست هم بدهيم و كاملا مردمي و غير دولتي معضل را مرتفع كنيم. باز هم تأكيد مي كنم اين يك كار فرهنگي است و نه دولتي. منظورم از دولت هم معناي اعم آن است. اگر دولت بخواهد در امر لباس پوشيدن مردم دخالت كند نتيجه مطلوبي نمي گيرد.
* به هرحال وقتي سخن از لباس و مد مي شود ناخودآگاه همه به فكر لباس پوشيدن زنان مي افتند. براي همين هم حساسيتهايي به همراه دارد. به نظر شما چنين بحثي مي تواند درست باشد ؟
- اين نظر درستي نيست. ببينيد ما خودمان هم هركدام تابع مدي هستيم و براساس آن لباس مي پوشيم. ست كردن لباس مقتضاي سالم سازي محيط است و وقتي بتوانيم يك فضايي را ايجاد كنيم كه درآن رنگها حضور دارند و تغيير در محيط قابل لمس است مي توانيم به سلامت محيط اميدوار باشيم. اين وضع نبايد با تجمل خلط شود.
* ببينيد، مسئولان پليس همواره عامل لباس را در وقوع حوادث تلخ دخيل مي دانند. مثلا در همين چند ماه گذشته گروه هاي بزهكار زنان و دختراني را ربوده اند و پس از آزار و اذيت آنها را رها كرده اند. پليس در تحليل اين وقايع لباس پوشيدن را عاملي براي تحريك اين قبيل بزهكاران برشمرده است. به نظر شما اين حرف از نظر كارشناسي محلي از اعراب دارد؟
- بگذاريد تأكيد كنم كه هيچ آسيب اجتماعي تك جنسيتي نداريم. به عبارت ديگر تا بي قانوني نباشد ارزش قانون مشخص نمي شود بنابراين شما هيچ جامعه نرمالي را پيدا نخواهيد كرد كه همه مثل هم باشند. جامعه نرمال تركيبي از كثيري از همنوايان و قليلي از كجروان است و براي همين هم يكسري الگوها را تعريف كرده يا مي كنيم. پس حتي اگر بياييم و به زنان بگوييم از فردا در جامعه ظاهر نشوند يا اينگونه ظاهر شوند نمي توانيم مشكلي را حل كنيم چرا كه اگر مدت كوتاهي چنين كنيم خواهيم ديد چه تبعات وخيم تري دارد. بگذاريد سئوالي بپرسم اگر با پوشش مشكلات مورد نظر حل مي شد ما زمستانها نبايد شاهد وقوع جرمي از اين دست مي شديم چرا كه زمستانها به دليل برودت هوا پوشش به حد اعلاي خود مي رسيد ولي چرا ما شاهد وقوع چنين جرايمي هستيم.
* اصلا چه الزامي براي وجود مد وجود دارد؟ همين كه ما تابستان مجبور شويم يك لباس بپوشيم و پاييز لباسي ديگر و بعد اين رويه ادامه پيدا كند هزينه هاي سنگيني را به جامعه تحميل مي كنيم، به نظر شما اين وضع مي تواند بر اقتصاد خانواده تاثير منفي بگذارد و تبعات ناخوشايندي به همراه داشته باشد؟
- بايد توجه داشته باشيم كه پرداختن به مسئله مد و لباس نيازمند رويكري چندوجهي است. بايد ببينيم براي چه سني در چه زماني براي چه اقشاري و در چه مكاني مي خواهيم به بررسي بپردازيم.
اصالتا خود «مد» نه تنها اشكالي ندارد كه به دليل تلون و تنوعي كه ايجاد مي كند با احتساب مولفه هاي ارزشي جامعه مي تواند مثبت باشد. ما موظفيم كه تحول و تنوع در جامعه ايجاد كنيم. من در خود مد هيچ اشكالي نمي بينم. اما وقتي زندگي به سوي زندگي مصرفي پيش برود آن وقت خود اين زندگي يك آسيب هايي دارد. اما اين به معناي آن نيست كه از طريق قانونگذاري و دخالت دولت كار قابل حل است.
* با اين توضيحات بگذاريد يك سئوالي مطرح كنم. شما مي گوييد مد و اصل آن براي سلامت جامعه خوب است. اما دستكم كساني كه طرح مد و لباس را پيش برده اند معتقدند بي هنجاري در مد و لباس سبب شده كه امروز در شهر لباسهايي بر تن زنان و دختران ببينيم كه آن را برنتابيم. آيا اين يك آسيب نيست؟
- تأكيد كردم كه خود مد هيچ اشكالي ندارد به جز آنكه بايد هنجارهاي اصلي با يك تنظيماتي در آن لحاظ شده و مورد توجه قرار بگيرد. نخست آنكه نبايد به همراه مد آن عرياني مورد نظر در غرب رواج يابد. ديگر اينكه بايد ضوابطي كه در فرهنگ ماست مورد توجه قرار بگيرد.
* مگر همين طرح مد و لباس نمي تواند اين كار را انجام دهد؟
- نه قبلا هم گفتم كه كار دولتي نيست. با اندكي تسامح و تساهل مي توانيم اين كار را از طريق خود جوانان حل و فصل كنيم. اين تساهل و تسامح كه مي گوييم اغماض در قبال دشمن نيست.
اين كار و اين تساهل و تسامح براي همين جوانهاي خودمان كه سرمايه اجتماعي كشور هستند صورت مي گيرد. اين جوانها به هر حال نيازمند يكسري معافيت ها هستند. باز هم تأكيد مي كنم ما معافيت به دشمن نمي دهيم بلكه جوانهاي خودمان را فرصت مي دهيم. در اين صورت وظيفه ما بزرگترها هم اين مي شود كه با ايجاد يك نظام كنترل اجتماعي صحيح و به دور از برخورد، ضوابط اساسي را كه گفتم رعايت كنيم و اگر ما خودمان از تغيير محيط و رنگ ها حمايت كنيم و به دنبال آن باشيم مي توانيم جوانان را كه متقاضيان اصلي اين تغيير و تحول هستند جذب كنيم.
* شما مرتب از تغيير و تحول صحبت مي كنيد و مي گوييد اين تغيير و تحول به سلامت جامعه كمك مي كند. چرا چنين اعتقادي داريد؟
- نگاه كنيد وقتي قدري از تهران خارج مي شويد و چهره طبيعت نمايان مي شود چه حال و هوايي پيدا مي كنيم. بين وضع قبلي و وضع كنوني مان تحولي ايجاد مي شود كه در روحيه ما تاثير مي گذارد. اين تغيير وقتي در نوع نگرش و حركتهاي ما نيز ايجاد بشود مي تواند منشا اوضاع مثبتي باشد.
نسل جوان نيز نيازمند تحرك است. در شرايط مدرن و جديد بايد باعث نوآوري شويم و تشويق به نوآوري كنيم. دراين حالت جوانان خودمان اقدام به نوآوري و ايجاد مد مطابق اصول و ضوابط جامعه ما مي كنند و از آن مصرف گرايي مورد نگراني شما هم كاسته مي شود.
وقتي در زندگي ما طيفي از رنگها به وجود آيد سبكهاي زندگي متفاوت وجود داشته باشد آن وقت وضع فرق مي كند تا يك شرايط عادي معمولي. طبيعت را نگاه كنيد. همه اش باهم تفاوت دارد. روز دارد، شب دارد اينها ضرري به يكديگر نمي زنند و لازم و ملزوم يكديگرند. بنابراين فرض اصلي غلط است. اينكه فكر كنيم با رنگارنگي پوشش تحريك پذيري بزهكاران افزايش مي يابد به دليل نظام كنترل اجتماعي ناقص ماست كه جايي به نيازها درست پاسخ نداده و جايي ديگر با محدود سازش به عنوان حل ماجرا وارد عمل شده است.
*طبيعت چگونه مي تواند براي سلامت اجتماعي ما موثرواقع شود و در قالب مد به كمك ما بيايد؟
- با ايجاد روح زيبايي پسندي. براي همين است كه مي گويم موظفيم كه مد بياوريم. ببينيد حتي آدمي لحظه لحظه اش تغيير است. ثابت نيست. براي همين اول نوزاد خلق مي شود و بعد بزرگ و بزرگتر مي شود. تغييرات تولد تا مرگ حكايت از همان تنوع در طبيعت دارد كه ما بايد از آن و ديگر مولفه هاي طبيعي الگوبرداري كنيم. وقتي ما در طبيعت دو روز مثل هم نداريم و در نظام خلقت هر روز با روز ديگر متفاوت است آن وقت چرا مي خواهيم همه افراد جامعه را شبيه هم و مشابه هم كنيم.