حسين ايرجي
خرمشهر يكي از بنادر مهم، تجاري و زيباي ايران، قبل از آغاز تجاوز و اشغال و تخريب بود. اسكله هاي متعدد تخليه و بارگيري كه به سيستم هاي مدرن حمل و تخليه كالا مجهز بود، بندر خرمشهر را قادر مي ساخت كه در سال بيش از ۵/۱ميليون تن كالاي وارداتي را از طريق خليج فارس به نقاط مختلف كشور انتقال دهد.
اسكله هاي گسترده خرمشهر به طور همزمان قادر به جاي دادن حدود ۱۲ كشتي عظيم با آبخورهاي ۱۴ متري در كنار خود بودند. سيستم تخليه كالا در اين بندر، مطابق با معيارها و استانداردهاي بين المللي بود و وجود راه آهن، حمل كالا را به ساير نقاط كشور تسهيل مي ساخت. اين شهر زيباي بندري كه در جنوبي ترين نقطه خوزستان قرار دارد، از غرب به خط مرزي شلمچه، از جنوب غربي به اروندرود، از شرق به آبادان و از شمال به اهواز محدود مي شود.
اين شهر در نخستين روزهاي جنگ از طريق مرز شلمچه هدف توپ هاي دوربرد دشمن بعثي قرار گرفت و در اوائل مهر ماه سال ،۵۹ نيروهاي متجاوز، يورش سراسري خود را از مرز شلمچه آغاز كردند. با پيشروي دشمن به سوي غرب خرمشهر، نيروهاي مردمي به همراه واحدهايي متشكل از ارتش، سپاه، نيروهاي انتظامي، ژاندارمري و پايگاه دريايي خرمشهر، براي دفع تجاوز به مقابله پرداختند و نبرد نفر با تانك در قسمت هايي از غرب خرمشهر قوت گرفت و تا زمان اشغال اين شهر كه حدود چهل روز به طول انجاميد فرزندان خرمشهر يكي از پرشكوه ترين حماسه هاي مقاومت و ايثار را در تاريخ جنگ هاي دنيا خلق كردند.
در آن زمان خرمشهر و مردم بومي آن بدون آشنايي با كوچك ترين فنون نظامي و جنگي، با مقاومت ۴۰ روزه خود از حركت تانك ها و نفربرهاي دشمن جلوگيري كردند.
معمولا كشوري كه اينگونه در معرض تهاجم ناگهاني دشمني مجهز و مسلح قرار مي گيرد، به خاطر اينكه اولين ضربات كاري را متحمل مي شود و فرصتي براي آماده ساختن و جمع و جور كردن نيروهاي خود نمي يابد، به سرعت تسليم بي قيد و شرط دشمن مهاجم گشته، به طوري كه تن به قبول و امضاي هرگونه قرارداد و شرايطي مي دهد.
رژيم عراق بر همين اساس و تصور، نيروهاي خود را با تسليح و تجهيز كامل در اوائل مهر ماه سال ۵۹ به منظور تسخير شهرهاي جنوب ايران روانه نمود و اين تصور واهي را در فكر خود مي پروراند كه اگر ايران تسليم نشود، شهرهاي در مسير تهران را يكي پس از ديگري تصرف و تا ظرف يك هفته خيمه فرماندهي ارتش بعث را در پايتخت ايران برپا خواهد كرد و اگر ايران به خاطر از دست دادن ده ها هزار كيلومتر از سرزمين و شهرهاي مرزي ناچار به تسليم شد، آن را مجبور به امضاي قراردادهايي خواهند نمود كه خواست ها و مطامع استكبار جهاني در آن پياده شود.
پيش بيني دشمن از نظر ارزيابي عدّه و عُدِّه و ناآمادگي رزمي براي ايران درست به نظر مي رسيد وهيچ عامل يا سدي ديده نمي شد تا بتواند مقابل اين حركت عظيم نظامي ايستادگي و مقاومت كند. همه چيز مهيا بود؛ مدرن ترين تانك ها، توپ ها و اسلحه هاي اهدايي مختلف در اختيار ارتش بعث قرار گرفت و اين يورش، مستقيما به فرماندهي ابوجهل به سوي خرمشهر اعمال شد.
تصرف سريع هزاران كيلومتر مربع از خاك مطهر ميهن اسلامي، صدام را مست تر نمود، اما توقف ۴۰روزه اش پشت دروازه هاي خرمشهر، او را وادار كرد تا سرمايه گذاري بيشتري براي هجوم وحشيانه اش به خرج دهد و از سويي معلوم شد كه اين شهر مقدس، براي ملت ايران تا چه اندازه اهميت دارد. سقوط خرمشهر در آبان ماه سال ۱۳۵۹ و ورود چكمه هاي خونين مزدوران بعث به داخل اين شهر، بوق هاي تبليغاتي استكبار جهاني را به صدا درآورد و تابلوهاي از قبل آماده شده « المحمره » را بر ديوارهاي داغدار و توپ و خمپاره خورده اش نصب كردند.
۵۷۸ روز اين شهر عزيز و اين پاره جگر ايران اسلامي در چنگال دشمن دست و پا مي زد و در آرزوي ورود رزمندگان سلحشور اسلام در تمامي دوران اسارتش روزشماري مي كرد.
سنگيني ارابه هاي فرعون بر خاك پاك خونين شهر، بر قلب تمامي امت سنگيني مي نمود و با عشق و علاقه در انتظار باز پس گيري آن بي تابي مي كردند.
عمليات فتح المبين
به طور كلي چهار هدف عمده از نظر تاكتيكي در عمليات فتح المبين دنبال مي شد كه عبارت بودند از:
الف: انهدام نيروهاي متجاوز در منطقه بين غرب كارون تا خط مرزي.
ب: ترميم خط مرز بين المللي و پاك كردن اين قسمت از خاك ميهن اسلامي.
ج: آزادسازي خرمشهر از اشغال متجاوزان.
د: خارج كردن شهر و نقاط مسكوني اين منطقه از برد توپخانه سنگين دشمن كه بدون هيچ گونه رعايت اصول اسلامي و قوانين بين المللي مناطق مسكوني ما را مورد گلوله باران و بمباران و موشك قرار داد.
نحوه اجراي عمليات:در اين ميان وسعت ميدان رزم و پيچيدگي عمليات طلب مي كرد تا عمليات به دو مرحله تقسيم بندي شود.
* مرحله يكم عمليات در دهم ارديبهشت ماه سال ۶۱ با رمز «يا علي بن ابي طالب(ع)» در ساعت سي دقيقه نيمه شب آغاز و واحدهاي هجوم برنده نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران همچون صاعقه بر سر خصم زبون فرو باريدند و با كشتن هزاران تن از مزدوران بعث و به اسارت درآوردن هزاران نفر، از رودخانه اي كه در جناح شرقي عمليات قرار داشت عبور كردند و در همان روز منطقه سرپل را به تصرف خود درآوردند.
در جناح شمالي رزمندگان ما با مقاومت دشمن مواجه شدند و نتوانستند آنها را از مواضع مستحكم خود بيرون كنند، اما اين امر باعث شد تا دو لشكر دشمن در اين جناح درگير شده و جرات انتقال به جناح شرقي را كه نيروهاي ما موفق شده بودند نداشته باشند. اين مرحله از عمليات با موفقيت كامل به پايان رسيد و قبل از آنكه دشمن بتواند خسارت خود را جبران كند، اجراي مرحله دوم عمليات لازم به نظر مي رسيد.
* مقارن ساعت ۳۰:۲۱ روز ۱۶/۲/۱۳۶۱ آغاز دومين مرحله از عمليات بيت المقدس بود كه به مراتب وسيع تر و سرنوشت سازتر از مرحله اول رخ مي نمود. يورش برق آساي نيروهاي مسلح، وجود روح ايمان و فداكاري و ايثار در رزمندگان، موجب گشت تا نيروهاي بعث در منطقه وسيعي به سمت غرب مرز بين المللي عقب بنشينند و نيروهاي ديگرشان در منطقه جنوب كرخه كور و خرمشهر به خطر بيفتد. از اين رو لشكر اسلام با يك عقب روي ماهرانه موفق شد تا دو لشكر زرهي و مكانيزه مستقر در جنوب كرخه كور را به خارج از خط مرز و در مثلث بين رودخانه دجله و خط مرزي كشانده و از محاصره و انهدام نجات دهد.
نبردهاي بسيار سخت و سرنوشت ساز بين قواي نور از يك طرف و نيروهاي ظلمت از سوي ديگر در جريان بود. هواپيماهاي مهاجم عراقي كه براي نجات واحدهاي در حال انهدام زميني خود مرتب پرواز مي كردند يكي پس از ديگري توسط پدافند هوشيار و پرنده هاي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران ساقط مي شدند.
هوانيروز قهرمان با پروازهاي متوالي گاهي رزمندگان پياده ما را تدارك و گاهي با انتقال سريع و جابه جايي نيرو، خطوط مورد خطر را تقويت مي كردند و در مواقع لازم با آتش دقيق و كوبنده خود تانك ها و توپ هاي دشمن را از روي زمين همچون گنجشك برمي چيدند.
تازيدن بر دشمن خفته دل از همه سو انجام گرفت. بهترين عامل براي سد قدرت تانك هاي دشمن كه بسيار زياد هم بود وجود هلي كوپترهاي راكت دار هوانيروز «كبري» بود كه از سه گروه رزمي جهت شركت در عمليات فتح المبين و بيت المقدس اعزام شده بودند.
مجموعاً با صدها ساعت پرواز، تانك و نفربر بعثي ها را به آتش كشيدند، ضمن اينكه تخليه مجروحان را به پشت جبهه به خوبي انجام مي دادند.
اين پشتيباني قدرتمندانه از پياده نظام پرصلابت اسلام از يك سو و هجوم بي پرواي سلحشوران لشكرهاي نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران و سپاه پاسداران كه سنگر به سنگر خصم زبون را نابود كرده و پيش مي رفتند از سوي ديگر، حماسه هايي را ترسيم كردند كه از ديد هر دوربين و ميكروفون، هر ضبط صوت و قلم هر گزارشگري به دور و مخفي ماند.
دشمن سرسختانه مقاومت مي كرد، اهميت نبرد باعث شده بود كه صدام شخصاً در منطقه حضور يابد و از نزديك شاهد عمليات باشد. دشمن هر گونه تدبيري كه توانست به كار گرفت تا بتواند خرمشهر را در چنگال خود داشته باشد.
جنگ تن به تن سختي در شمال و غرب خرمشهر درگرفته بود. دو هفته تمام اين نبرد ادامه داشت. حماسه آفريني، غرور، شجاعت و قدرت لشكر اسلام، دشمن را مجبور كرد تا به شكستي سخت تن دردهد.
و به اين ترتيب روز سوم خرداد سال ۶۱ با فتح خرمشهر عزيز، آخرين مواضع دشمن از هم فروپاشيد و شجاعان ارتش اسلام پيروزمندانه و سرافرازانه خاك خونين خرمشهر را كه ۵۷۸ روز در اشغال نامحرم بود در آغوش كشيدند.
واحدهاي دشمن كه در عمليات بيت المقدس به دست توانمند قواي اسلام از ۲۰ درصد تا ۱۰۰درصد منهدم شدند عبارت بودند از: لشكر ۶ زرهي، لشكر ۵ مكانيزه، لشكر ۹ زرهي، لشكر ۱۵ زرهي، لشكر ۳ زرهي، لشكر ۱ مكانيزه، تيپ ۱۱ پياده، تيپ ۱۰ زرهي، تيپ مكانيزه گارد رياست جمهوري، تعداد ۵ تيپ مستقل، ده ها گردان ارتش خلقي، ده ها گردان كماندويي و نيروهاي ديگري كه در حين عمليات به كمك واحدهاي شكست خورده آمده بودند.
انسجام و وحدت فرماندهي بين تمامي نيروهاي ما از ارتش و سپاه هوايي، دريايي و زميني به بالاترين درجه خود رسيده بود.
عمده ترين و سنگين ترين نقش بر دوش پرصلابت و خم نگشته نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران قرار داشت كه دوازده واحد قدرتمند خود را در اين عمليات شركت داده بود كه هر يك در نابودي سپاه كفر و آزادسازي خرمشهر سهم بسزايي دارند و جا دارد جهت تقدير از تمامي اين عزيزان تنها به ذكر نام واحدهايشان در آن زمان اكتفا كنيم و بر دست و بازوي توانمند تك تك آنان بوسه زنيم.
واحدهاي نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در عمليات پيروز بيت المقدس: لشكر ۱۶زرهي قزوين، لشكر ۵۸ تكاور ذوالفقار، لشكر ۹۳ زرهي اهواز، لشكر ۲۱ پياده حمزه، لشكر ۷۷ پياده ثامن الائمه، تيپ ۴۰ پياده سراب، تيپ ۵۵هوابرد شيراز، تيپ ۳۷ زرهي شيراز، تيپ ۲۳نيروهاي مخصوص هوابرد تهران، گروه ۲۲توپخانه شهرضا، گروه ۳۳ توپخانه و هواپيمايي نيروي زميني «هوانيروز قهرمان».
تصرف سريع هزاران كيلومتر مربع از خاك ميهن اسلامي، صدام را مست تر نمود، اما توقف ۴۰روزه اش پشت دروازه هاي خرمشهر، او را وادار كرد تا سرمايه گذاري بيشتري براي هجوم وحشيانه اش به خرج دهد و از سويي معلوم شد كه اين شهر مقدس، براي ملت ايران تا چه اندازه اهميت دارد. سقوط خرمشهر در آبان ماه سال ۱۳۵۹ و ورود چكمه هاي خونين مزدوران بعث به داخل اين شهر، بوق هاي تبليغاتي استكبار جهاني را به صدا درآورد و تابلوهاي از قبل آماده ،«المحمره» را بر ديوارهاي داغدار و توپ و خمپاره خورده اش نصب كردند.
بازوي ديگر انقلاب يعني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي واحدهاي زير را در عمليات بيت المقدس شركت داده بود: لشكر يكم، لشكر ۳ پياده، لشكر ۵ پياده، تيپ ۵ پياده، تيپ ۳۰ زرهي.
عمده ترين عوامل اصلي اين پيروزي عظيم در عمليات پيروز بيت المقدس به شرح زير است:
اصل وحدت فرماندهي: با توجه به شركت گسترده نيروهاي ارتش، سپاه و بسيج مردمي و لزوم فرماندهي مشترك آنان كه در تاريخ جنگ بي سابقه بود سبب شد كه دوگانگي ظاهري باعث اختلال در امر فرماندهي نشود.
هماهنگي: اجراي هماهنگي كامل در بين فرماندهان ارتش و سپاه و تمام نيروهاي عمل كننده.
پشتيباني: پشتيباني جاني و مالي مردم براي شركت در عمليات يكي از عوامل موثر پيروزي در اين نبرد سرنوشت ساز بود.
روح ايمان و از خودگذشتگي: برتري كامل قواي اسلام نسبت به دشمن زبون، همانا وجود روح ايمان و از خودگذشتگي بود و هيچ عاملي نمي توانست مانع فداكاري هاي اين دلاورمردان شود، لذا تمامي نيروهاي شركت كننده در اين عمليات در گذشتن از جان براي كسب پيروزي از يكديگر گوي سبقت مي ربودند.
حفظ اسرار و افشا نشدن اطلاعات: يكي از عوامل بسيار مهم در موفقيت حملات و يا جلوگيري از حملات دشمن، كسب اطلاعات و اخبار به شيوه هاي مختلف است، لذا در اين عمليات رزمندگان آگاه ما نهايت سعي خود را در حفظ اسرار نظامي كردند، به طوري كه بعثي ها به كلي غافلگير و سردرگم شدند و به رغم تلاش دشمن در كسب اطلاعات و اخبار، دشمن نتوانست بفهمد كه نيروهاي ما حمله خود را از چه جناحي آغاز خواهند كرد.
سازماندهي: تقسيم بندي دقيق و به كارگيري نيروها در مقاطع مختلف و استفاده صحيح و به موقع از واحدها و سپردن مسئوليت به اندازه توان به هر واحد و همچنين پذيرش مسئوليت از سوي واحدها، از عوامل عمده پيروزي در نبرد و تقويت توانايي به شمار مي آيد كه در اين عمليات به رغم گستردگي نيروهاي مسلح و نيروهاي بسيجي و مردمي، به خوبي طرح ريزي و به مرحله اجرا درآمد.
تلفات و ضايعات دشمن
تلفات و ضايعاتي كه در عمليات بيت المقدس نصيب متجاوزان بعثي شد، عبارتند از:
۱- ۱۶۵۰۰ كشته، بيش از ۱۹ هزار اسير، انهدام بيش از ۲۸۵۰ دستگاه تانك، نفربر و خودرو، سرنگوني ۵۳ فروند هواپيما، همچنين انهدام دهها انبار مهمات، دهها قبضه تفنگ ۱۰۶ ميلي متري و خمپاره انداز، تعداد زيادي ضدهوايي و لودر، چندين فروند هلي كوپتر و... غنايم به دست آمده نيز كه به دست رزمندگان پرتوان اسلام در عمليات بيت المقدس افتاد، عبارتند از: ۱۰۵ دستگاه تانك نفربر، ۳۰ دستگاه جيپ حامل تفنگ۱۰۶ ، ۶۰ دستگاه خودرو، ۱۸ قبضه توپ ۱۳۰ ميلي متري، صدها دستگاه خودرو سنگين و سبك، ده ها انبار مهمات سالم، تعداد زيادي لودر، كاميون و بلدوزر و...
