اوقات فراغت، همه ما را ياد روزهاي بلند و گرم تابستان مي اندازد. اما امروز در زندگي مكانيكي بهره گيري از مظاهر دنياي مدرن آن قدر فرصت به ما داده است كه حتي در روزهاي كوتاه زمستان لحظه هاي فراغت را حس مي كنيم. البته اگر مجبور نباشيم براي چرخاندن چرخ زندگي چند شيفت كار كنيم.
امان الله قرايي مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه، سندي بر اين ادعا مي آورد و مي گويد: براساس آماري كه سازمان مديريت و برنامه ريزي ۵۰سال پيش ارائه كرد و ساعات كار هفتگي از حدود شصت ساعت به چهل ساعت رسيده است ، هر فرد به طور ميانگين حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقيقه از زمان روزانه اش را صرف كار مفيد مي كند.
با اين حساب حالا ما مانده ايم و يك عالمه وقتي كه طلاست!  من و خيلي هاي ديگر بدون هيچ برنامه منسجمي براي مديريت اوقات فراغت مدام وقت تلف مي كنيم بدون اين كه اوقات فراغتمان را سپري كنيم و هيچ حواسمان به طلاي از كف رفته نيست.
قرايي مقدم، مؤلف كتاب  هاي مديريت آموزشي، انسان شناسي فرهنگي، جامعه شناسي آموزش و پرورش و مباني جامعه شناسي مي گويد: هيچ كس نمي تواند ادعا كند اوقات فراغت ندارد،  مي توان اين اوقات را در بوستان ها قدم زد و يا حتي انباري خانه را تميز و مرتب كرد، گذران اوقات فراغت به همين سادگي است مي توان اوقات فراغت را يك استكان، نه يك سيني پر از چايي كرد، آورد و گذاشت ميان جمع صميمي خانواده و آن را مقابل تلويزيون و در حين تماشاي يك بازي فوتبال خورد و لذت برد.
وقت هاي تلف شده
قرايي مقدم معتقد است هر كاري كه غير از كار و حرفه روزانه فرد به اختيار فرد در هر ساعتي از فراغت كه مايل است انجام شود اعم از تفريح يا انجام كاري سخت و عقب افتاده، باز هم جزيي از گذران اوقات فراغت محسوب مي شود. زيرا برخلاف كار روزانه هيچ اجباري براي انجام آن ندارد و مي تواند زمان آن را تغيير دهد، البته اين مسأله در مورد خانم هاي شاغل متفاوت است. در واقع زماني كه آنها صرف امور عقب افتاده خانه داري مي كنند جزو اوقات فراغت آنها به حساب نمي آيد. در مجموع هر كاري ،حتي اگر سخت و خسته  كننده ،كه فرد خارج از زمان كار اصلي روزانه اش انجام دهد و موجب احساس رضايت و شادي در فرد شود و براي زمان از دست رفته احساس غبن و ضرر نكند جزو اوقات فراغت مطلوب فرد محسوب مي شود. او وجود نداشتن امكانات و عدم مديريت منسجم در اوقات فراغت متناسب با نياز جوانان را يكي از دلايل عمده اي مي داند كه متأسفانه موجب مي شود اكثر جوانهاي ما در اين فرصت ها كه مي تواند نقش بسيار مهمي در شناسايي و شكوفايي استعدادهاي آنها داشته باشد، بيشتر فرصت ها را از دست بدهند و وقت تلف كنند تا اين كه اوقات فراغتشان را سپري كنند.
اين جامعه شناس با اشاره به امكانات محدود تفريحي، ورزشي و فرهنگي و ... و همچنين بالا بودن هزينه هاي استفاده از همين امكانات كه گاهي براي جواناني از قشر متوسط و ضعيف جامعه غيرممكن است مي گويد: در واقع اوقات فراغت ما تحت تأثير اشتغال ما است و چنانچه عمده خانواده ها توان مالي براي ساماندهي و نظم بخشيدن به اوقات فراغت جوانان در ميان اعضاي خانواده را ندارند و نمي توانند براي سفرهاي فصلي، سالانه و يا آخر هفته برنامه ريزي اقتصادي داشته باشند به ناچار جوان هاي ما خيلي زود جذب گروه همسالان مي شوند و اوقات فراغتشان را بيرون از فضاي خانواده و با دوستان سپري مي كنند و به جرأت مي توان گفت كه يكي از مهمترين عوامل مؤثر در بروز انواع آسيب هاي اجتماعي مربوط به عدم مديريت و برنامه ريزي صحيح براي بهينه سازي اوقات فراغت جوانان و نوجوانان است.
فراغتي از جنس خودمان
آيا گذران اوقات فراغت مطلوب يك تعريف و معيار جهاني دارد؟ آيا استانداردي براي آن تعريف شده است كه ما بايد خودمان را از لحاظ كم و كيف اوقات فراغت با آن همسو كنيم؟ و سؤال هايي از اين دست، ما را به اين پاسخ مي رساند كه اوقات فراغت هر مردمي خاص همان مردم است.
قرايي مقدم ويژگي اوقات فراغت مطلوب را در تنوع آن مي داند و مي گويد: هر كار و فعاليتي كه در اوقات فراغت ما مدام تكرار شود ايجاد خستگي و يكنواختي مي كند و پس از مدتي موجب اتلاف وقت ما مي شود مگر آن كه آن فعاليت از ديدگاه «كاركردگرايان» يك نتيجه مطلوب داشته باشد، خواه اين نتيجه شاد، تفريح، سود اقتصادي و يا فرهنگي و ... باشد. اما اصولاً  گذران اوقات فراغت هر مردمي خاص همان مردم است كه با توجه به فرهنگ، سنت، مذهب، موقعيت جغرافيايي و اوضاع اقتصادي مردم آن كشور شكل مي گيرد. در واقع هر جامعه اي در اوقات فراغت شكل بومي و محلي به خود مي گيرد و حتي از ابعاد كشوري ريزتر مي شود چنانچه در همين ايران امروز، گذران اوقات فراغت مردم شهرها و روستاهاي مختلف با يكديگر متفاوت است، چون امكانات متفاوت در اختيار دارند، به نوعي براي گذران اوقات فراغت مطلوب يك قانون كلي وجود ندارد و چگونگي گذران آن بيشتر به طبقه اقتصادي- اجتماعي افراد، نوع شغل، سطح تحصيلات، سن و جنس افراد بستگي دارد.
قرايي مقدم با توجه به تحقيقات وسيعي كه در مورد گذران و مديريت اوقات فراغت انجام داده است مي گويد: تحقيقات نشان داده است افرادي كه اوقات فراغت مفيد و مطلوبي دارند از لحاظ اقتصادي بازده مطلوب تري دارند و همچنين اين افراد طول عمر بيشتري مي  كنند.
اما چگونگي گذران اوقات فراغت بر ابعاد اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي فرد تأثيرگذار است، به نحوي كه گذران اوقات فراغت مطلوب منجر به افزايش سطح شعور، آگاهي و تبادل افكار مي شود، علاوه بر آن چنانچه افراد اوقات فراغت مفيد و مطلوبي داشته باشند نگاه و بينش سياسي آنان نيز تقويت مي شود.

اوقات فراغت لحظه هايي است كه فرد فارغ از كار و مسئوليت آن را بر اساس تمايل شخصي خود تنظيم مي كند و برنامه آن در مورد هر كس متفاوت است و به سليقه، نيازهاي روحي، سن و توان مالي فرد بستگي دارد.
لحظه لحظه اوقات فراغت امروزه از چنان اهميتي برخوردار است كه حتي از آن به مثابه آينه فرهنگ جامعه ياد مي كنند. به اين معني كه چگونگي گذران اوقات فراغت افراد يك جامعه تا حد بسياري معرف ويژگي  هاي فرهنگي و ميزان توسعه يافتگي آن جامعه است.
بنابراين، اگر طرح و نقشه زندگي و كار جوانان با برنامه هايي كه براي اوقات فراغت خود تنظيم مي كنند، مغايرت داشته باشد و يا تفريحات و فعاليت هاي فراغتي آنها با هنجارهاي فرهنگي در تضاد باشد، اوقات فراغت به يك مشكل اجتماعي مبدل خواهد شد.
از سويي با توجه به تركيب جمعيت جوان كشور و فعاليت مستقيم حدود نيمي از جمعيت جوان كشور در محيط هاي آموزشي و همچنين درگير بودن غيرمستقيم نيم ديگر جمعيت در اين امر مي توان اذعان كرد كه گردش  امور در كشور ما با آهنگ بخشي آموزشي تنظيم مي شود. چنان كه با فرا رسيدن تابستان و خاموش شدن موتور نظام آموزشي، فعاليت دستگاه آموزش و پرورش رسمي كشور در عمل به پايان مي رسد و اقداماتي جنبي از قبيل تدارك كارنامه تحصيلي، تجهيز فضاي آموزشي، تشكيل كلاس هاي تابستاني، تقويتي و جبراني و برپا داشتن اردوها و برخي كلاس هاي هنري، ورزشي و فرهنگي در بعضي از مدارس و دانشگاه ها جايگزين آن مي شود. به اين ترتيب مدارس و دانشگاه هاي كشور به حالت نيمه  تعطيل درمي آيد و در نتيجه حدود ۱۶ ميليون جوان، به رغم افزايش اوقات فراغت خود با مشكل كمبود امكانات و بي برنامگي مواجه مي شوند.
به اين ترتيب لحظه هاي فراغت براي جوانان هم مي تواند سازنده و مفيد باشد و هم مخرب و ويرانگر. به تعبير ديگر، فقدان هدف و بي برنامگي سبب پيدايش فراغت هاي بيمارگونه و انواع انحرافات و بزهكاري ها در جامعه مي شود.
به عبارتي آنچه ملت ها در فراغت انجام مي دهند حكايت گر و تعيين كننده فرهنگ ملي و ارزش هاي مقبول جوامع است. با توجه به اهميت اوقات فراغت مي طلبد برنامه ريزي صحيحي براي لحظه هاي فراغت داشته باشيم. طبق تحقيقات انجام شده ميانگين زمان فراغت جوانان ۱۵ تا ۱۹ ساله شهري در يك روز تابستان در سال ۱۳۷۵ ، ۳۵/۷ ساعت و در روز غيرتابستان ۵۲/۳ ساعت است. به عبارت ديگر ميزان فراغت جوانان در تابستان ۰۸/۲ برابر ميزان فراغت آنان در غير تابستان است و در سال ۱۳۸۰ نسبت به سال ۱۳۷۵ به علت افزايش جمعيت جوانان در اين سال ها، ميزان فراغت جوانان ۱/۲برابر افزايش داشته است.
بررسي نحوه گذران اوقات فراغت جوانان در سال هاي پيش در فصل تابستان نشان مي دهد كه در اغلب مناطق شهري به ويژه در شهرهاي بزرگ، خيابان گردي و رفتن به پارك ها و مجموعه هاي تفريحي به عنوان يكي از راه هاي گذران اوقات فراغت در بين ساعات ۱۷ تا ۲۲ است كه با توجه به ويژگي  فعاليت هاي فرامحلي اين سيل عظيم از نيروهاي آزاد شده متمايل به فعاليت هاي جمعي و گروهي، در هر لحظه مي توان انتظار داشت كه هيجانات انباشته آنان تخليه شده و زمينه بروز هر گونه حادثه يا فعاليت مهار نشدني را فراهم آورد.

تحقيقات اجتماعي نشان مي دهد كه يكي از عوامل مهم بزهكاري در جوانان، خالي بودن اوقات فراغت آنهاست و به ويژه در اين ايام است كه زمينه هاي بزهكاري اجتماعي شكل مي گيرد؛ بنابراين برنامه ريزي در اين زمينه مكمل برنامه هاي رسمي تربيتي جوانان است. بر اساس بررسي هاي انجام شده، به دليل گران شدن روشهاي فعال و ترويج روحيه انزواطلبي در جوانان و محدوديت فضاها و امكانات براي گذراندن اوقات فراغت در سالهاي اخير، گرايش به سمت گذراندن غير فعال اوقات فراغت در بين جوانان بيشتر شده كه اين امر با اهداف فعاليتهاي اوقات فراغت در تضاد است. تحقيقات بيانگر آن است كه مهمترين نيازهاي فراغتي جوانان به ترتيب شامل گردشگري، مشاركتهاي اجتماعي، فعاليتهاي ورزشي، هنري، فرهنگي، ديني، مطالعه و كتابخواني، مهارت آموزي، آموزش زبان و آموزش رايانه است.
از آنجايي كه شيوه گذراندن اين اوقات به دو نوع فردي (فعال و غيرفعال)  و گروهي تقسيم مي شود، جوانان ايراني بيشتر شيوه گذراندن اوقات فراغت به شيوه فردي غيرفعال همچون تماشاي تلويزيون را انتخاب مي كنند؛ به گونه اي كه تماشاي تلويزيون با ۸۲ درصد بيشترين سهم را در گذراندن اوقات فراغت جوانان داشته كه داشتن روحيه انزواطلبي، خستگي، دغدغه ها از عوامل گرايش جوانان به گذراندن اوقات فراغت به شيوه فردي غيرفعال است.
بر اساس اين گزارش ، تحقيقات سازمان ملي جوانان نشان مي دهد كه به رغم گستردگي جمعيت جوان كشور و تنوع تقاضاها، امكانات اوقات فراغت، تنها پاسخگوي ۲۰ درصد تقاضاي جوانان است، لذا اين امر باعث شده عليرغم تلاشهاي صورت گرفته، ۸۰ درصد جوانان و دانش آموزان از نحوه گذراندن اوقات فراغت خود راضي نباشند و ۸۹ درصد آنها توزيع امكانات را ناعادلانه و ۷۹ درصد نيز برنامه ها را ناكافي بدانند. در اين ميان، ۷۱ درصد جوانان معتقدند كه اوقات فراغت آنها به بطالت مي گذرد. ۸۰ درصد، برنامه هاي دولت در امر اوقات فراغت جوانان را مطلوب نمي دانند و ۸۹ درصد از بي عدالتي در توزيع عادلانه امكانات عمومي براي گذراندن اوقات فراغت شكوه مي كنند.
از سوي ديگر ۷۳ درصد جوانان اعتقاد دارند كه والدين به گذراندن اوقات فراغت آنها «زياد و خيلي زياد» ۲۲ درصد «كم و خيلي كم» و ۵ درصد «بي توجه» هستند. اين در حاليست كه طبق اين تحقيقات ۵۰ درصد جوانان اوقات فراغت خود را با خانواده، ۳۰ درصد با دوستان و ۲۰ درصد به تنهايي سپري مي كنند و ۴۸ درصد آنها نقش تشكلهاي غير دولتي را در پر كردن اوقات فراغت جوانان بسيار مهم دانسته و در اين زمينه ۵۳ درصد براي ايام فراغت خود در تابستان برنامه ريزي داشته و ۴۷ درصد هيچ برنامه ريزي براي اين ايام ندارند.
اين آمار در حالي مطرح مي شود كه كسي نمي تواند منكر نقش خطير و بزرگ خانواده در امر برنامه ريزي اوقات فراغت جوانان باشد. اما نقش دستگاهها و به ويژه سازمان ملي جوانان به عنوان متولي امور جوانان در اين زمينه بسيار مؤثر است. در عين حال، ۳۳ درصد جوانان از فعاليت نهادهاي دولتي ناراضي اند و ۸۳ درصد ديگر معتقدند كه مسئولان گام جدي براي حل مشكل اشتغال آنها بر نداشته اند. اين در حالي است كه رسانه هاي صوتي و تصويري با ۵/،۲۳ مطالعه ۷/۲۲ و استراحت ۷/۱۵ درصد بيشترين فراواني را در پر كردن وقت آزاد جوانان به عهده دارند و ۸/۶۲ درصد از جوانان اوقات فراغت خود را درون خانه و در تنهايي و به صورت فردي مي گذرانند. از سوي ديگر دبيركل اتحاديه انجمن هاي اسلامي دانش آموزان گفت: به رغم وجود ۴۰ متولي اوقات فراغت جوانان، از بين ۵/۱۴ ميليون دانش آموز كشور تنها ۱۰ درصد تحت پوشش برنامه هاي اوقات فراغت بوده و مابقي رها هستند.
محمدتقي فخريان در گفت وگو با فارس افزود: بايد متولي واحدي درخصوص غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان وجود داشته باشد. البته اخيراً شنيده مي شود در سازمان ملي جوانان ستاد ساماندهي اوقات فراغت جوانان تشكيل شده است كه خبري اميدوار كننده  است تا هماهنگي و وحدت رويه اي در خصوص برنامه ريزي اوقات فراغت جوانان انجام شود.
در حال حاضر در كشور سازمانهايي براي اوقات فراغت جوانان برنامه دارند ولي امكانات ندارند، گروهي امكانات دارند اما برنامه ندارند.

اعداد ۱ تا ۹ را در هر يك از سطرها و ستون ها و مربع هاي كوچك ۳ در ۳ طوري قرار دهيد كه فقط يك بار تكرار شود .پاسخ جدول را فردا در روزنامه ملاحظه خواهيد كرد.