دولت در برابر مطبوعات
توماس جفرسون، قهرمان دموكراسي آمريكايي ها زماني گفت:اگر قرار باشد بين دولتي بدون مطبوعات يا مطبوعاتي بدون دولت يكي را انتخاب كند، دومي را انتخاب مي كند. اما به نظر مي رسد كه اگر روزي جورج بوش و دولت او براي چنين انتخابي مخير باشند، قطعاً راه اول يعني دولت بدون مطبوعات را انتخاب مي كنند.
اين روزها در آمريكا بحث جدي در جريان است كه برخي مطبوعات آمريكايي آن را «تنش ميان آزادي و امنيت» توصيف كرده اند. يك سوي اين بحث مانند همه شش سال گذشته، جورج بوش و دولت جمهوريخواه او قرار دارد و سوي ديگر مطبوعات آمريكا و طرفداران آزادي در اين كشور.
چه وقت مطبوعات و رسانه ها بايد آنچه را درباره كارهاي دولت مي دانند فاش كنند و تا كي بايد آن را همچون يك راز و به دليل مصالح كشور مخفي نگه دارند؟
در اين شرايط فلسفه وجودي رسانه ها كه قرار است چشم بيدار ملت باشند چه مي شود؟ اينها و دهها پرسش ديگر چند هفته اي است كه مورد بحث رسانه هاي آمريكايي و صاحب نظران و سياستمداران آن قرار گرفته است.
ماجرا از آنجا آغاز شد كه روزنامه نيويورك تايمز اقدام به انتشار جزئيات برنامه دولت بوش براي ردگيري بسياري از حساب هاي بانكي و نقل و انتقالات مالي افراد به بهانه شناسايي كانال هاي مالي تروريست ها كرد. دولت آمريكا اين ردگيري ها را بدون اطلاع بانك ها و مشتريان آنها انجام مي داده و سال هاست كه به اطلاعات محرمانه و بسيار گسترده نقل وانتقالات مالي در سراسر جهان دسترسي دارد.
اين خبر را ابتدا نيويورك تايمز و بعد از آن دو روزنامه معتبر ديگر آمريكايي يعني وال استريت ژورنال و لس آنجلس تايمز به چاپ رساندند. اولين كسي كه در دولت بوش به اين اقدام روزنامه ها واكنش نشان داد ديك چني بود و با اشاره او نمايندگان جمهوريخواه كنگره قطعنامه اي را در محكوميت اين روزنامه ها تهيه كردند.
شخص بوش هم در سخنان تند و كم سابقه اي، اين اقدام مطبوعات را شرم آور و زيانبار براي كل كشور خواند. البته نه بوش و نه هيچ يك از مقامات دولتش درباره تعقيب قضايي مطبوعات فاش كننده اين خبر سخني نگفتند، اما جمهوريخواهان كنگره اين خواسته را مطرح كردند.
علي رغم آن كه اين خبر در سه روزنامه آمريكايي به چاپ رسيد اما روزنامه نيويورك تايمز در سيبل حملات دولت و جمهوريخواهان قرار دارد. اين تمركز و حساسيت به دو دليل است. ابتدا اينكه نيويورك تايمز گرايش هاي مخالف دولت بوش دارد و به دموكرات ها كه همواره در انتخابات  آراي ايالت نيويورك را به دست آورده اند، نزديك است. اين روزنامه براي دولت بوش همچون روزنامه مخالفان است.
از سوي ديگر، در يك سال گذشته اين دومين بار است كه نيويورك تايمز گزارش هايي درباره برنامه هاي مخفي دولت بوش در چارچوب اقدامات ضدتروريستي، به چاپ مي رساند. خبر جنجالي شنودهاي تلفني شهروندان آمريكايي را نيز اولين بار همين روزنامه به چاپ رساند و با چاپ اين خبر و انتقادات بسياري كه گاه به مرحله اتهام هم مي رسيد، متوجه دولت بوش شد.
اكنون بعضي حتي از محكوميت روزنامه نيويورك تايمز با استناد به قوانين ضدجاسوسي سخن مي گويند.دولت جورج بوش همه اين اقدامات را با «شرايط ويژ ه اي» توجيه مي كند كه به ادعاي او ضرورت دفاع از شهروندان آمريكايي اين شرايط را ايجاد كرده است و بنابر اين حق را براي خود محفوظ مي داند كه هر كاري را انجام دهد. اما مخالفان اقدامات بوش مي گويند، آنچه اكنون در آمريكا حاكم است شباهتي با وضعيت جنگي ندارد كه با استناد به آن بتوان هر كاري را توجيه كرد.از سوي ديگر رسوايي هايي چون بدرفتاري با زندانيان در ابوغريب و گوانتانامو و بازتاب بسيار منفي كه اين اخبار در سراسر جهان داشت، موضع مطبوعات و رسانه هاي آمريكايي را در برابر دولت تقويت مي كند.
نويسندگان مطبوعاتي چون سيمورهرش در مجله نيويوركر كه براي اولين بار از ابوغريب پرده برداشت و داناپرسيت كه او هم براي اولين بار درباره زندان هاي مخفي سيا نوشت، جايگاه مطبوعات نخبه در آمريكا را به ويژه در شرايط جديد دچار تحول كردند.

وظايف مطبوعات در زمان جنگ چيست؟
«الكساندر بيكل» از استادان بزرگ حقوق درباره وظايف مطبوعات در مجموعه مقالاتش در سال ۱۹۷۵ مي نويسد، «همه چيز مناسب چاپ نيست. بايد ملاحظه دقت يا تهديدي كه ممكن است متوجه بيگناهان شود يا ملاحظات منافع ملي در چاپ مطالب رعايت شود.» اكنون كه با چاپ جزئيات يكي از برنامه هاي مالي دولت بوش در مبارزه با تروريست ها در روزنامه نيويورك تايمز، بحث جدي آغاز شده است، سخنان «بيكل» بار ديگر اهميت پيدا مي كند. پرزيدنت بوش از افشاي اين برنامه در مطبوعات به شدت خشمگين شده، اما نيويورك تايمز اين كار را عمل به وظيفه و در راستاي آگاه كردن مردم مي داند.
ما هم در همان روز اين مطلب را به چاپ رسانديم. به همين دليل نيويورك تايمز ما را هم قطار ايدئولوژيك خود مي داند. البته بايد بگوييم كه تصميم نيويورك تايمز با تصميم ما متفاوت بود و يك منشأ واحد نداشت.«توني فراتو» معاون روابط عمومي وزارت دارايي اولين بار دو ماه پيش با روزنامه نيويورك تايمز تماس گرفت، چون دريافته بود كه خبرنگاران اين روزنامه در تلاش براي پرس و جو از برنامه مخفي پيگيري حساب هاي بانكي هستند. فراتو از نيويورك تايمز خواست چنين گزارشي را چاپ نكند چرا كه به يكي از كارآمدترين شيوه هاي مبارزه با تروريست ها آسيب وارد مي شود.
چندي بعد جان اسنو، وزير دارايي، بيل كلر سردبير اجرايي نيويورك تايمز را به دفترش دعوت كرد تا همين پيام را به او هم بگويد. چند روز بعد تام كين و لي هميلتون رهبران كميته تحقيق ۱۱ سپتامبر هم همين درخواست را با كلر در ميان گذاشتند. جان مورتا نماينده دموكرات كنگره و جان نگروپونته مدير سرويس اطلاعات ملي هم از نيويورك تايمز خواستند اين گزارش را به چاپ نرساند. اما نيويورك تايمز بالاخره اين گزارش را چاپ كرد، اما يك هفته قبل از چاپ به فراتو اطلاع داد كه قصد چاپ آن را دارد؛ البته قبول كرد كه يك روز به فراتو فرصت دهد تا مقام مسئول مربوطه در وزارت دارايي را كه در سفر خارج به سر مي برد به آمريكا بازگرداند. مقامات وزارت دارايي بر اين اعتقاد بودند كه فقط ۸۰ درصد گزارش نيويورك تايمز با واقعيت مطابق است و ۲۰ درصد آن نادرست است. بنابراين تصميم گرفتند يك روز بعد از چاپ گزارش با خبرنگاران روزنامه نيويورك تايمز گفت وگو كنند و واقعيت اين برنامه را با خبرنگاران در ميان بگذارند.
اين، همه ماجرا بود. هيچ مقامي در وزارت دارايي از وال استريت ژورنال نخواست كه اين گزارش را چاپ نكند. سردبيران ما مي دانستند كه نيويورك تايمز قصد چاپ اين گزارش را دارد. اگر وال استريت ژورنال مي دانست كه دولت درخواست عدم چاپ اين گزارش را كرده شايد آن را منتشر نمي كرد.
همان طور كه «الكساندر بيكل» نوشته است، رابطه ميان دولت و مطبوعات در يك جامعه آزاد، رقابتي اجتناب ناپذير و ضروري است. دولت به درجه اي خاص از مخفي كاري فعاليت هايش به ويژه در حوزه امنيت ملي نياز دارد و رسانه ها هم به عنوان نهادي ناظر در كشف و افشاي هر آنچه كه مي توانند تلاش مي كنند. وظيفه مطبوعات اين است كه درخواست دولت مبني بر عدم چاپ مطلبي را جدي بگيرند.نيويورك تايمز براين باور است كه آمريكا واقعاً در جنگ به سر نمي برد و دولت بوش مشروعيت شروع اين جنگ را ندارد.
رويه اي كه نيويورك تايمز در پيش گرفته و باعث شده كه بعضي به فكر استفاده از قانون ضد جاسوسي در برخورد با اين روزنامه بيفتند، هشداري است براي روزنامه ها تا دريابند بعضي چيزها مناسب چاپ نيست.
سرمقاله وال استريت ژورنال- ۳۰ ژوئن

گروه بين الملل: سال ۲۰۰۵- روزنامه لس آنجلس تايمز در مقاله اي از نفوذ مأموران سيا در جامعه ايرانيان لس آنجلس خبر داد. اين موضوع خشم دستگاه اطلاعاتي آمريكا را برانگيخت و سردبير وقت اين روزنامه مجبور به عذرخواهي شد.
* ۱۹۸۵- نيويورك تايمز نوشت كه يك سرهنگ تفنگداران دريايي مستقر در كاخ سفيد جنگ مخفي با كنتراهاي نيكاراگوئه را نظارت و هدايت مي كند. البته اين روزنامه به درخواست كاخ سفيد و به خاطر حفظ جان اين سرهنگ، از چاپ نام او خودداري كرد.
*۱۹۶۱- نيويورك تايمز از طرح حمله به خليج خوك ها در كوبا خبر داد. اما از انتشار جزييات اين طرح به درخواست دولت خودداري كرد. اما بعد از اين طرح با شكست روبه رو شد، كندي به سردبير نيويورك تايمز گفت كه اي كاش درخواست دولت براي عدم چاپ جزييات را ناديده مي گرفت تا شايد سيا اين طرح را متوقف مي كرد.
*۱۹۴۲- در دهه ۱۹۳۰ روزنامه شيكاگوتريبيون به خاطر مخالفت با سياست هاي فرانكلين روزولت شهرت يافته بود. اين مخالفت در سال ۱۹۴۲ وقتي به اوج رسيد كه اين روزنامه در جريان جنگ جهاني دوم نوشت، آمريكا رمزهاي نظامي ژاپن را رمزگشايي كرده بود.

گروه بين الملل: چندي پيش تصوير نيكولاي ساركوزي، وزير كشور فرانسه در كنار همسرش در صفحه نخست بسياري از رسانه هاي فرانسوي نقش بست. اين تصاوير صميميت ميان اين دو را نشان مي داد و زوجي خوشبخت را به نمايش گذاشته بود. جالب توجه ترين اين رسانه ها مجله «پاريس متچ» بود كه همراه با چاپ تصوير نيكولاي ساركوزي و همسرش «سيسيليا» متني هم در مدح اين زوج به چاپ رساند.
چنين مقالات فانتزي درباره يك خانواده رويايي فرانسوي، امري معمول در رسانه هاي فرانسوي نبوده است. پيش از اين كمتر نشريه اي در فرانسه درباره زندگي خصوصي يك وزير كشور محافظه كار كه از قضا كانديداي خوش اقبال رياست جمهوري هم هست، عكس و مطلب چاپ مي كرد.
ماجرا به يك سال پيش بازمي گردد، وقتي مجله «پاريس متچ» در صفحه نخست خود تصاوير مربوط به سفر سيسيليا ساركوزي به همراه مردي ديگر را به چاپ رساند. آن مرد از مديران تبليغات و بازرگاني و فردي شناخته شده در فرانسه است.
چاپ اين تصاوير و اخبار فروش نشريه پاريس متچ  را به ركورد ۹۰۰ هزار نسخه اي رساند. اين اخبار و تصاوير خشم ساركوزي را برانگيخت.
پيش از آن هم شايعات مربوط به وضعيت بي ثبات زندگي اين زوج در رسانه هاي ديگر به چاپ رسيده بود، اما با چاپ اين تصاوير در نشريه پاريس متچ شرايط براي ساركوزي به شدت بحراني شد؛ به طوري كه او دستور داد كه سردبير اين نشريه بركنار شود.
اين دستور از طريق «آرنود لاگاردره» از مديران تجاري و صاحب  نشريه پاريس كه دوست ساركوزي است اجرا شد. لاگاردره ابتدا از چاپ اين مطلب عذرخواهي كرد، اما اين عذرخواهي فايده اي نداشت.
لاگاردره بلافاصله سردبير را اخراج نكرد، چرا كه تصميم براي چاپ اين مطلب و تصاوير همراه آن فقط توسط سردبير اتخاذ نشده بود و ديگران هم در جريان بودند.
اما سردبير بالاخره جابه جا شد و بعد از هفت سال كار در اين سمت عنوان سردبيري را ترك كرد. مطبوعات ديگر فرانسه به اين جابه جايي واكنش نشان دادند و آن را يك انتقام جويي بزرگ توصيف كردند.
در فرانسه در ماه هاي گذشته اين اتفاق چند بار تكرار شد و سياستمداران در چند نمونه به نشريات و رسانه ها چنگ و دندان نشان دادند. روزنامه نگاران تحقيق گر يا از طريق توسل به قانون و يا با اتهامات مختلف از كار بازداشته مي شوند و در خفا و بدون جنجال متوقف مي شوند.
سردبيران روزنامه ها قرباني فشارهاي سياسي مي شوند و بسياري از روزنامه ها براي ادامه بقاي خود با جدالي روزانه روبه رو هستند. «France Soir» كه زماني از نشريات پيشروي فرانسه بود اكنون فقط ۳۵ هزار خواننده دارد.
«ليبراسيون» چپگرا كه زماني دهها ميليون تيراژ داشت اكنون فقط با ۷۶ هزار تيراژ به درخواست يكي از سهامداران اصلي اش حالا بايد سردبيرش را هم بركنار كند.
حتي نشريه «اومانيته» كه ارگان رسمي حزب كمونيست است با تيراژ ۵۰ هزار نسخه با مشكل جدي روبه روست.
نشريات شناخته شده و معتبر لوموند و لوفيگارو در اثر هجوم بولتن هاي رايگان و سايت هاي خبري متنوع تحت فشار جدي هستند.
فشارهاي مالي تكثر مطبوعات را تهديد مي كند و در دولت محافظه كار كنوني فرانسه، خبرنگاران نقش جدي ندارند.
دومنيك دوويلپن نخست وزير فرانسه كه در درون حزب خود با انتقادات شديدي روبه روست اخيراً چهار خبرنگار را به خاطر توهين و تخريب چهره يك وزير دولت مورد تعقيب قضايي قرار داد. «دوويلپن» كه با شعار «شهامت لازمه سياست» است وارد دولت شده از سردبير نوول آبزرواتور به خاطر انتقاد از طرح هاي دولت شكايت كرده است.
اشپيگل- ۴ جولاي۲۰۰۶