نيم قرن پيش، جامعه شناسان و كارشناسان علوم سياسي غرب فكر نمي كردند كه اسلام به يك نقطه قدرت بزرگ در سيستم بين المللي تبديل شود. به همين جهت مطالعه نفوذ مسلمانان در دنيا از جنبه سياسي، اقتصادي، فرهنگي و منطقه اي تقريباً ناچيز بود. در آمريكاي شمالي و ايالات متحده آمريكا نيز جمعيت مسلمانان و فعاليت آنها در حاشيه قرار داشت. در سه دهه اخير و به ويژه با پيروزي انقلاب اسلامي ايران نه تنها اين پيش  فرض ها و معادلات به هم خورده است، بلكه امروز برداشت و تحليل جديدي از جايگاه اسلام و مسلمانان در امور بين المللي به وجودآمده است.
اين مقاله پس ازيك بررسي تاريخي درباب حضورجامعه مسلمانان درآمريكا،  به وضعيت حضورشيعيان وجامعه سياهپوستان مسلمانان درآمريكامي پردازد.سازمان وتشكيلات  مسلمانان در آمريكا و ابعاد سياسي، اقتصادي و اجتماعي آنان، از مباحث ديگر اين نوشته است.


مسلمانان نه تنها در سفر و دريانوردي كريستافور كلمبوس در 1492 ميلادي به قاره آمريكا، به او كمك و ياري كردند، بلكه در كشف اين سرزمين توسط اروپايي ها با آنان همراه بودند. ماجراي مسافرت و درياسالاري كلمبوس به قاره آمريكا دقيقاً موقعي صورت مي گيرد كه چند سال قبل از آن، آخرين حكومت مسلمانان بر شبه جزيره اسپانيا توسط شاهزاده هاي مسيحي آن منطقه خاتمه يافته بود، ولي اطلاعات و دانش انباشته شده چند قرن تمدن اسلامي در اروپا و به ويژه در آن منطقه در رشته هاي جغرافيا، تاريخ، نجوم، رياضيات، دريانوردي و نقشه برداري به دست مسيحيان اسپانيايي و پرتغالي افتاده بود. اكتشاف قاره اروپا توسط اروپايي ها با دو روند تاريخي ديگر در دنياي اسلام همراه است: يكي حمله و حكومت مغول ها در شرق و آسيا و ديگري ظهور مسلمانان ترك و عثماني ها و فتح قسطنطنيه و شكست مسيحيان و كليساي بيزانتين (ارتدوكس) در شرق است كه همزمان با افول حكومت هاي اسلام در شبه جزيره اسپانيا ـ پرتغال صورت گرفته و منجر به تأسيس امپراتوري عثماني و گسترش تمدن اسلامي و ترك زبان در شرق مديترانه و اروپا مي شود.
مهاجرت مسلمانان به قاره آمريكا از اطراف و اكناف دنيا در چند مرحله صورت گرفته است. در اوايل قرن نوزدهم، مسافرت و مهاجرت افراد مسلمان به آمريكا و به ويژه آمريكاي شمالي از طريق دعوت، استخدام و بهره برداري ويژه آنها در حرفه هايي كه اروپايي ها با آن آشنايي نداشتند، صورت مي گرفت.
مرحله دوم مهاجرت مسلمانان به آمريكا پس از جنگ بين المللي اول و سقوط امپراتوري عثماني صورت مي گيرد و بيشتر شامل كشورهايي است كه تحت تسلط عثماني ها اداره مي شدند. به علت سهميه بندي مليت هاي مختلف در قانون مهاجرت ايالات متحده، كه در دهه هاي اول قرن بيستم بيشتر شامل اروپايي ها مي شد، عده مهاجرين مسلمان به آمريكا هنوز محدود است.
دوره سوم مهاجرين مسلمان به آمريكا موقعي آغاز مي شود كه در دهه 1930 ميلادي طبق قوانين مهاجرت جديد آمريكا، به مسلمانان مقيم آمريكا اجازه داده مي شود تا اعضاي فاميل و خانواده خود را نيز بتوانند براي مهاجرت به آمريكا دعوت كنند.
مرحله چهارم مهاجرت و اقامت مسلمانان در آمريكا كه عده انبوه و قابل توجهي را از دنياي اسلام و به ويژه خاورميانه تشكيل مي دهد، از خاتمه جنگ جهاني دوم شروع شده و تا دهه 1960 ميلادي ادامه پيدا مي كند. اكثريت مسلماناني كه در اين دوره به آمريكا مهاجرت كرده و يا مقيم مي شوند، از تجار، دانشجويان، اصناف و حرفه هاي مختلف بوده و انگيزه اصلي آنها، اقتصادي، فرهنگي، آموزشي و اجتماعي است.
مرحله پنجم مهاجرت مسلمانان به آمريكاي شمالي و به ويژه ايالات متحده آمريكا بيشتر با تحولات بين المللي، دگرگوني هاي داخلي كشورهاي اسلامي و محدوديت ها و فرصت هاي ايجاد شده در قاره آمريكا ارتباط دارد. بزرگترين مهاجرت مسلمانان به آمريكا در اين دوره و به ويژه از كشورهاي پاكستان، بنگلادش، افغانستان، ايران، اندونزي، مالزي، هند، كشورهاي عربي خاورميانه، فلسطين، تركيه و آفريقاي شمالي صورت مي گيرد. اين دوره از اواسط دهه 1960 آغاز شده و تا امروز ادامه دارد. جنگ هاي اعراب و اسرائيل در سال هاي 1967 و 1973 ، جنگ هاي داخلي لبنان در دهه 1970 و اشغال برخي از كشورهاي اسلامي توسط قدرت هاي اروپايي مانند اشغال افغانستان توسط نيروهاي شوروي سابق، تأثيرات فوق العاده اي در مهاجرت مسلمانان به آمريكا داشته است. حمله اسرائيل به لبنان و فلسطين [واشغال اين دو كشور]،  دو جنگ اخير در عراق پس از فروپاشي شوروي، انقلاب اسلامي ايران، استقلال جمهوري هاي آسياي مركزي از يوغ تسلط نظام شوروي، تحولات سياسي در قاره آفريقا و مغرب و به طور كلي روند و جريان اقتصاد جهاني همراه با توسعه ابزارآلات ارتباطات و حمل و نقل و ترابري و به ويژه آموزش و پرورش دانشگاهي و اشتغالات جديد، همه دست به دست هم داده و علي رغم محدوديت هاي حاصله از وقايع 11 سپتامبر 2001 در آمريكا، تعداد مهاجرين و مسلمانان مقيم آمريكا را افزايش داده است.
جامعه شيعيان آمريكا
جامعه شيعيان، پس از اهل تسنن، بزرگترين گروه مسلمانان در ايالات متحده آمريكا هستند و شيعه اثني عشري قريب به اتفاق اين گروه از مسلمانان را تشكيل مي دهد. از ده ميليون مسلمان در آمريكا، ازجمله مسلمانان سياه پوست بومي آمريكا، نزديك به دو ميليون نفر از مذهب شيعه هستند. ساير شيعيان آمريكا از كشورهاي عراق، لبنان، افغانستان، عربستان سعودي، پاكستان، هند، آذربايجان، تاجيكستان، تركمنستان و سوريه بوده و تعداد قابل توجهي  نيز از ساير ممالك و سرزمين هاي اسلامي هستند.
اهميت شيعيان از جنبه هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي با پيروزي انقلاب اسلامي ايران و توجه فوق العاده مردم و افكار عمومي به بيداري مسلمانان گسترش پيدا كرد. جامعه شيعيان در دهه هاي 1960 و 1970 در آمريكا فعال ترين و مهم ترين گروه سياسي را تشكيل مي داد. مثلاً انجمن دانشجويان مسلمان كه تحت نظر و رهبري ايرانيان مقيم آمريكا و كانادا اداره شده و فعاليت مي كرد، نقش بسيار بزرگي در بسيج مسلمانان و آگاهي افكار عمومي آمريكا در دوران انقلاب اسلامي داشت.
اسلام و جامعه سياه پوستان آمريكا
جامعه سياه پوستان آمريكا يا آنچه در دهه هاي اخير به نام جامعه آمريكايي هاي سياه آفريقايي النسل ناميده مي شوند، حساسيت فوق العاده اي به اسلام و مسلمانان پيدا كرده اند. در آغاز مهاجرت اروپايي ها به قاره آمريكا و توسعه تجارت برد گي و برده فروشي در ايالات متحده، عده قابل توجهي از برد گان فرستاده شده از آفريقا به آمريكا مسلمان بودند. ولي از آنجا كه مستعمرات انگليس در آمريكا عموماً  مسيحي بودند، سياه پوستان اين سرزمين مذاهب مختلف مسيحيت را قبول كرده و آثار مسلمانان سياه پوست در آمريكا تا اواخر قرن بيستم چندان ظاهر و مشهود نبود. مع الوصف، اسم و رسم برخي از مسلمانان سياه پوست اوليه را در كتب  و داستان هاي مربوط به دورة برد گي در آمريكا مي توان ملاحظه كرد؛ از جمله در نوشته الكس  هيل و داستان و رمان او به نام  ريشه ها . خاطرات برده سياه پوست مسلمان به نام محمد بيلالي كه در دهه 1720 ميلادي از آفريقاي غربي به آمريكا مهاجرت كرده، به زبان عربي در كتابخانه دانشگاه جورجيا در جنوب ايالات متحده هنوز محفوظ است.
نهضت مسلمانان ملت (گروه) اسلام به رهبري اليجاح محمد درحقيقت هم تحت تأثير فرقه هاي مختلف مسيحيت در آمريكا قرار گرفته و از اين جهت خود را يك نوع گروه و ملتي مي دانست كه مي خواهد آزادي هاي گم شده خود را در جامعه آمريكا بازيابد و از طرف ديگر هم گرايش به اسلام، نوعي مقاومت در مقابل تهاجم فرهنگي، سياسي، اقتصادي و نژادي سفيد پوستان آمريكا عليه سياه پوستان محسوب مي شد. ملت يا گروه اسلام اليجاح محمد، كوشش داشت اين هويت سياه پوستان را زير چتر اسلام بيابد. مالكم ايكس در سال 1964 از گروه اليجاح محمد جدا شد و گروه جديدي را تشكيل داد كه با سازمان وحدت آمريكايي هاي آفريقايي  رابطه و همكاري داشت.
نفوذ اسلام در بين سياه پوستان آمريكا فراسوي گروه هاي اليجاح محمد، مالكم ايكس و لوئيز فراخان است. بسياري از مسلمانان سياه پوست بومي آمريكا از اهل سنت و برخي نيز از مذاهب ديگر اسلامي از جمله شيعيان اند. نفوذ اسلام در بين سياه پوستان آمريكا در چند دهه اخير، از همه اديان و مذاهب ديگر بيشتر بوده است.
سازمان و تشكيلات مسلمانان
سازمان و تشكل مسلمانان در آمريكا در حوزه هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي، حرفه اي و اقتصادي بر دو نوع است: سازمان ها و تشكيلات و مراكز اسلامي كه شامل مسلمانان بوده و فراسوي دايره مليت، قوميت و عضويت كشور بخصوصي مي باشند و سازمان ها و مراكزي كه ويژه يك كشور و مليت اسلامي بوده و اعضاي و فعاليت هاي آنها بر محور مليت ها، فرهنگ ها و گروه هاي ويژه قرار دارد.
شوراي روابط آمريكايي ـ اسلامي از نوع اول و مركز جامعه عرب براي خدمات اقتصادي و اجتماعي از نوع دوم است.
جامعه مسلمانان در آمريكا همچنين شامل تمام مذاهب اسلامي از جمله حنفي، شافعي، مالكي، حنبلي و جعفري اثني عشري بوده و فرقه هاي مختلف مانند اسماعيليه، احمديه و غيره، تشكيلات و فعاليت هاي ويژه خود را دارند. ويژگي خاص مسلمانان در آمريكا همچنين در اين است كه مليت هاي مختلف را در بر دارد و تماس و همكاري و آشنايي با فرهنگ ها و مليت هاي اسلامي را براي شهروندان اسلامي آسان مي سازد.
يكي از تشكيلات فعال مسلمانان در ايالات متحده، جامعه اسلامي آمريكاي شمالي است. اين سازمان توسط چندين تشكيلات اوليه كه يكي از آنها انجمن دانشجويان مسلمان مي باشد، تأسيس شده است و شامل انجمن هاي ديگر مانند انجمن اسلامي دانشمندان و مهندسين و انجمن اسلامي پزشكي و همچنين انجمن اسلامي دانشمندان علوم اجتماعي مسلمان است. يكي از فعاليت هاي اصلي جامعه اسلامي آمريكاي شمالي كنفرانس ساليانه آن مي باشد كه نزديك به 30 هزار نفر در آن شركت مي كنند. حلقه (دوره يا گروه) اسلامي آمريكاي شمالي انجمن ديگري از مسلمانان است كه در دهه 1970 توسط گروهي از مسلمانان آسياي جنوبي تشكيل شد و در سال هاي اخير در امور اجتماعي فعاليت داشته است و نشريه پيام بين الملل را جهت معرفي هويت اسلامي و تحقيق مسائل مربوط به مسلمانان در سراسر آمريكا و كانادا منتشر مي كند.
ابعاد سياسي، اقتصادي و اجتماعي مسلمانان
مقيم آمريكا
مطالعات جديدي كه از وضع اجتماعي و اقتصادي مسلمانان در آمريكا به صورت تطبيقي نسبت به ساير اقليت ها انجام شده، نشان مي دهد كه حد متوسط آموزش و پرورش و تحصيل در بين مسلمانان 14 سال بوده و اين شاخص به مراتب نسبت به ساير نژادها و اقليت هاي مقيم آمريكا در سطح بالاتري قرار دارد. به عبارت ديگر حد متوسط درجه تحصيلي مسلمانان درآمريكا بالاتر از ديپلم و در سطح دو سال اول دانشگاهي قرار دارد. به همين ترتيب نيز درآمد يك خانواده مسلمان در آمريكا بالاتر از درآمد يك خانواده اقليت اسپانيايي زبان و سفيد پوست است.
همچنين قابل ذكر است كه مسلمانان در مناطق و مراكزي سكونت دارند كه سطح تحصيلات افراد آن منطقه بالا بوده و حداقل در حدود درجه كارشناسي مي باشند. در اين جا مجدداً ايراني هاي مسلمان مقيم آمريكا بر ساير مسلمانان يك برتري تحصيلي و مالي دارند به گونه اي كه حداقل درآمد افراد در نقاط جغرافيايي كه ايرانيان در آنجا سكونت دارند، از 70000 دلار تجاوز كرده، شصت وسه درصد افراد اين مناطق مالك خانه خود بوده و چهل وشش درصد مردم اين مناطق از فارغ التحصيلان دانشگاهي اند.
علي رغم فشارهاي وارده به مهاجرين و شهروندان مسلمان مقيم آمريكا، ناشي از حملات تروريستي 11 سپتامبر 2001، فعاليت سياسي و غرور اجتماعي مسلمانان مقيم آمريكا در چهار سال اخير ترقي فوق العاده اي داشته است. نظر سنجي بنگاه زاگبي از فعاليت گروه مسلمانان كه مدت كمي بعد از حملات تروريستي 11 سپتامبر انجام شد، نشان داد كه مسلمانان يك گروه فعال سياسي بودند، به  طوري  كه نودوپنج درصد آنان در انتخابات ملي نام نويسي كرده و۸۸?درصد در صندوق هاي اخذ آراء حضور داشته اند. مطابق اين نظرسنجي، هويت اسلامي مسلمانان بزرگترين عامل در فعاليت سياسي اين گروه در آمريكا است.
حركت به سوي مرزهاي جديد عنوان و اصطلاحي بوده است كه ايالات متحده و آمريكايي ها در تبيين گسترش و توسعه قدرت جغرافيايي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي خود به كار برده اند. امروز مسلمانان، مرزهاي جديد امت اسلامي را در جهان مي شكافند. عده انگشت شماري از نخبگان آمريكا فكر مي كردند كه ايالات متحده آمريكا امروز جايگاهي براي جامعه و فعاليت امت اسلامي باشد. تحولات بين المللي، دگرگوني هاي ارتباطاتي و اقتصادي و سياسي و بيداري جهان اسلام باعث شده است كه امروز مسلمانان آمريكا در محور يك تقاطع تاريخي قرار گيرند. افزايش جامعه مسلمانان در آمريكا فرصتي است براي درك و شناخت چالش هاي دنياي معاصر و نقشي كه اسلام مي تواند در درون بزرگ ترين ابرقدرت نظامي و اقتصادي امروز ايفا كند.
متن كامل را در همشهري آنلاين بخوانيد
www.hamshahri online.ir