Hamshahri Newspaper

مهناز چترفيروزه
چندي پيش يك شاهنامه خطي نفيس را دكتر اميرحسين ذكرگو براي اولين بار در گردهمايي مكتب اصفهان معرفي كرد. اين نسخه خطي علاوه بر ناشناخته بودنش، ويژگي هايي دارد كه آن را منحصر به فرد مي كند.
دكتر اميرحسين ذكرگو پژوهشگر، مترجم، شرق شناس و عضو انستيتو بين المللي انديشه و تمدن اسلامي در مالزي است. آشنايي او با اين شاهنامه از همين انستيتو شروع شده است. جزئيات بيشتر را از زبان خودش بخوانيد.
* شاهنامه اي كه در گردهمايي مكتب اصفهان معرفي شد، چگونه به دست آمد؟
- اين شاهنامه متعلق به مجموعه نسخ خطي انستيتوي بين المللي انديشه و تمدن اسلامي در كوالالامپور مالزي است. آقاي پرفسور نقي العطا بنيانگذار و مؤسس اين انستيتو آدم دانشمند و ذي نفوذي است. او با انتخاب هاي درست و قدرتي كه داشت، در مدت زمان كوتاهي اين مؤسسه را در سطح بين المللي شناساند. دو كار عمده پرفسور در زمان تأسيس اين مؤسسه، شناسايي اساتيد برجسته تفكر و تمدن علوم اسلامي در سراسر دنيا و دعوت از آنها براي حضور در مجموعه با عنوان استاد بود. ديگر اينكه براي غني تركردن كتابخانه انستيتو، مجموعه اي از كتابخانه هاي شخصي محققان و پژوهشگران بزرگ را خريداري كرد. اين اقدام بسيار زيركانه بود چون صاحبان اين كتابخانه 50-40 سال اين كتاب ها و نسخ خطي را به چشم يك متخصص جمع كرده بودند و فكر كنيد چقدر زمان و انرژي بايد صرف مي شد تا يك چنين مجموعه هايي جمع آوري شود.
يكي از اين نسخ خطي، شاهنامه اي است كه تاريخ 14 شوال 1021 هجري قمري را دارد. اين شاهنامه زيبا به خط نستعليق استادانه ابن حسن(يا محسن) الكرماني است و 29 نگاره دارد كه به سبك مكتب اصفهان است. خوشبختانه اين شاهنامه كاملاً حفظ شده و در شرايط خوبي است. يك بار توسط مجموعه دار قبلي مرمت شده و در حال حاضر مدت 10 سال است كه در انستيتو بين المللي انديشه و تمدن اسلامي از آن نگهداري مي شود.تنها معرفي كه از اين نسخه انجام شده در يك گزارش مختصر در كتابچه معرفي انستيتو است.
سال گذشته كه من مديريت پژوهش و انتشارات اين انستيتو را برعهده داشتم، فرصتي پيش آمد تا يكي از تصاوير اين شاهنامه تهيه و به صورت كارت تبريك چاپ شود و در اختيار عموم قرار گيرد.بعد هم كه براي گردهمايي مكتب اصفهان از من دعوت شد، پيشنهاد كردم اين نسخه با توجه به اينكه مربوط به سبك اصفهان است، در همايش معرفي شود. خوشبختانه با تمايلي كه فرهنگستان هنر نشان داده قرار است اين شاهنامه به صورت يك جلد كتاب نفيس با يك مقدمه پژوهشي، مشتركاً توسط فرهنگستان هنر و انستيتو منتشر شود.
* هويت هنرمند يا هنرمندان اين اثر مشخص است؟
- اين مجموعه فقط يك اسم دارد، شخصي به نام ابن حسن يا ابن محسن الكرماني اين نام كاتب است. نام نگارگر را نداريم. سبك نزديك به سبك معين مصور است؛ اما تاريخ اثر زماني را نشان مي دهد كه معين مصور بسيار جوان بوده. معين مصور شاگرد مستقيم رضا عباسي بوده و تأثيرات بسياري از او گرفته است. نگارگر اين تصاوير در واقع حلقه واسط بين رضا عباسي و معين مصور است.
كار علمي بيشتري بايد روي تصاوير شاهنامه انجام شود چون نگاره ها رقم ندارد نمي توان به طور قطعي گفت كه هنرمند آن چه كسي است. آسمان هاي اين نگاره ها تأثيرات چيني دارد، ابرهايي با سبك چيني و آسمان هاي طلايي كه به نسبت قديمي تر است، اما به لحاظ تركيب بندي جسورتر از معين مصور است. چون كاملاً قاب ها را مي شكند و حركت هاي زيبا و با تبحري دارد.
نوع پرداخت درخت ها هم جالب است و اغلب به صورت بته جغه اي يا تك برگ مطرح مي شوند.
* گفتيد مجموعه د ار قبلي كتاب را مرمت كرده، آيا كار پژوهشي هم روي آن انجام داده است؟
- تا آنجا كه من اطلاع دارم نه. بعضي مجموعه دارها فقط مجموعه دار هستند. در واقع معرفي اين مجموعه ها به عهده محققان و پژوهشگران است. اين اثر تا حد فهرست نگاري ساده كتابخانه اي در اين حد كه مثلاً اين شاهنامه۳۴۰ صفحه، در فلان ابعاد با 29تصوير و... معرفي شده و تاكنون نگاه متخصص هنري به آن نشده است.
* در مورد متن چه طور؟
- شاهنامه به زبان فارسي و خط آن نستعليق است. يك مقدمه 3 صفحه اي هم دارد كه نثر است. در بعضي قسمت ها معلوم است كه دقت شده و مطابقت داده شده مثلاً در جايي از كتاب دو بيت شعر جا افتاده و شخص با خطي نه چندان خوش آن دو بيت را نوشته است. فكر مي كنم در قسمت مقدم بتوان تحقيقاتي روي آن انجام داد، در مورد صفحه ها هم مي توان كارهايي كرد؛ صفحه اول آن هم يك سرلوحه خوب به رنگ لاجوردي و طلايي دارد كه قابل بررسي است. بقيه پژوهش مربوط به ساختار فيزيكي و تجزيه و تحليل نگارهاي آن به لحاظ تركيب بندي و اجزاست.
* آيا از استادان و پژوهشگران صاحب نام حوزه نگارگري در ايران هم كمك خواهيد گرفت؟
- تلاش اين است كه اين اتفاق بيفتد. البته اگر بخواهيم دامنه كار بيشتر شود زمان كم مي شود. از طرف ديگر چون دسترسي به اين نسخه در ايران امكان پذير نيست قصدمان اين است تا ابتدا كتاب به صورت يك معرفي تحليلي به صورت نفيس منتشر شود. بعد چشم هاي متخصص به صورت رايگان مي توانند از اين مجموعه استفاده كنند و پژوهش هاي عميق تري روي آن انجام شود.