آزاده بهشتي
اشاره : يك موضوع ريشه اي فراموش شده؛ كار چند ساله پراكنده كه با يك اقدام مستمر مي توانست زودتر از اين ها به نتيجه برسد، كاغذها، پت ها، روزنامه هاي باطله اي كه نام زباله كثيف را سال ها به پيشاني داشته اند و تنها با درصد محدودي از آنها مانند طلاي كثيف برخورد شده است. فعاليت نصف و نيمه كه سال ها در دستور كار قرار گرفته و انجام شده و اما سير و مراحل تحقيقات را در سازمان بازيافت سپري نكرده است، از جمله دلايل اصلي روند كند و نارس بازيافت زباله است كه روزانه 7 ميليون تن در پايتخت توليد مي شود.
حسين بيژني، مدير عامل سازمان بازيافت شهرداري تهران، انتقادهايي را به اين بخش دارد كه هنوز معلوم نيست رفع و رجوع شده و يا قرار است در دستور كار اين سازمان قرار گيرد. مصاحبه زير پاسخي به اين پرسش هاست.
* بازيافت در سال هاي اخير وضعيت متزلزلي داشته است، دليل اين موضوع چيست؟
- موضوع تفكيك زباله از مبدأ از سال 83 در تهران شروع به كار كرد كه از آن زمان تا به حال پيمانكاران مختلفي وارد اين كار شده اند، اين پيمانكاران عمدتاً از توانايي لازم در اين زمينه برخوردار نبودند. اما در حال حاضر در حال تدوين نظام نامه اي براي قانونمند كردن اين موضوع هستيم.از سوي ديگر بايد گفت 31درصد از زباله هاي خانگي و واحدهاي تجاري قابل بازيافت و تفكيك از مبدأ است كه در حال حاضر از اين مقدار حدود 7 درصد از زباله ها در مبدأ تفكيك مي شود كه آن هم با مشكلات خاصي روبه رو است.
* چه موضوعاتي در سرفصل برنامه ريزي براي اين حوزه قرار گرفته است؟
- در برنامه پنج ساله، بازيافت را در زباله هاي خانگي به اين شكل در نظر گرفته ايم كه سال اول از آن 31 درصد زباله هاي خانگي قابل بازيافت بتوانيم تا 9 درصد پيش برويم. سال بعد حدود 20درصد و به همين شكل در سال چهارم مثل كشورهاي اروپايي به 70 درصد بازيافت مواد خشك در محل دست پيدا كنيم؛ يعني از آن 31درصد، 70 درصد. چون بيش از آن نه مقدور است و نه با فرهنگ بازيافتي كه در كشورهاي ديگر وجود دارد هم منطبق است. يعني اين كشورها هم نتوانسته اند بيش از اين بازيافت در مبدأ داشته باشند.
* موضوع تفكيك زباله از مبدأ مدت هاي طولاني است كه در دستور كار سازمان بازيافت قرار گرفته، اما اتفاقي كه در اين حوزه افتاده اين است كه به طور پراكنده در مناطق مختلف شهرداري انجام مي شود. يك كار مستمر، پيوسته و مداوم بين مناطق مختلف صورت نمي گيرد، دليل اين موضوع چيست؟
- دليل اين موضوع را نخواهيد، چون دليل آن چيزي است كه بر اساس بي برنامگي و بي تجربگي و عدم توجه گذشتگان اتفاق افتاده است و من دوست ندارم در اين مورد صحبت كنم، اما در هر صورت در حال حاضر در 21منطقه بازيافت، ادارات بازيافت و ايستگاه هاي بازيافت فعال عمل مي كنند. در منطقه 18 اين كار هنوز صورت نگرفته و در اين 21منطقه هم به صورت صددرصد اين اتفاق رخ نداده است، بعضي از نواحي شايد اصلاً تحت پوشش نباشند و يك برنامه مدون براي اين كار نبوده، دليل آن هم نبود نظام نامه و فعاليت پيمانكاران به صورت دلخواه است. وقتي صلاحيت پيمانكاران مشخص نباشد، ساز و كار مشخص نيست و قطعاً اين اتفاقات طبيعي است.
* موضوع نظام نامه در حال حاضر چه روندي را در پيش گرفته است؟
- در حال حاضر نظام نامه از سوي كارشناسان مجرب از شهرداري هاي مناطق ، سازمان معاونت خدمات شهري و بازيافت در حال بررسي است. نظام نامه براي ما مشخص مي كند براي اين كار چه پيمانكاراني، با چه صلاحيتي، با چه ابزار و تجهيزاتي، با چه پشتوانه مالي و با چه روشي نياز داريم. وقتي اين موضوعات كنار يكديگر قرار مي گيرند، كار اصولي مي شود. در حال حاضر هم دليل ناقص انجام شدن كارها مشخص نبودن نظام نامه و در درجه اول بعد از نظام نامه تعريف نشدن مبناي انجام كار است. منطقه 13 به عنوان طرح پايلوت ظرف 2 ماه اخير تحت پوشش سازمان قرار گرفته شده تا هزينه ها، نحوه تعامل با مردم، مسائل فرهنگي، زيست محيطي، جمع آوري پروژه، فروش و تبديل، تجهيزات و امكانات مشخص شود تا در سال جديد در كليه مناطق، از پيمانكاران متخصص، مجرب، كارآزموده و تحصيلكرده برخوردار شويم. متاسفانه امروز شاهد پيمانكاراني هستيم كه نان خشكي و نمكي هستند و با كيف سامسونت به آنها آقاي مهندس مي گويند و .... اعتقاد ما اين است كه با توجه به حساسيت هاي فرهنگي و زيست محيطي، اين كار نيازمند پيمانكاراني است كه كار اجرايي مرتبط كرده و افراد توانمند و تحصيلكرده اي باشند و از پشتوانه مالي هم برخوردار باشند. در اين صورت مي توانند وارد پروسه پيمانكاري شوند تا مشكلاتي كه از 2 سال پيش تا به حال به وجود آمده، برطرف شود.
* در واقع اتفاقي كه در مورد تفكيك زباله مي افتاد اين بود كه هر منطقه اي به طور شخصي وارد عمل مي شد و سازمان كل بازيافت در اين موضوع دخالتي نداشت، درست است؟
- تقريباً به اين ترتيب بود، اما سازمان بازيافت هم نظارت داشت و بدون نظارت هم نبوده و در تصميم گيري ها دخيل بود، اما در اجرا، خود مناطق وارد عمل مي شدند و به همين دليل متفرق و سليقه اي بود.
* نظام نامه قرار است به صورت حلقه اتصال در مناطق عمل كند، در حال حاضر در چه مرحله اي قرار دارد؟
- تدوين آن در مراحل پاياني است و تا قبل از اتمام سال۸۵ ابلاغ مي شود، البته اين نظام نامه در حدود دو، سه ماه پيش هم مورد بررسي قرار گرفت، اما يكجانبه بود و احساس كرديم كامل نيست به همين دليل گروه كارشناسي متشكل از مسئولان شهرداري مناطق، مسئولان بازيافت و افرادي از شهرداري مركز، شكل گرفت كه آنها كميسيوني از متخصصان امر تشكيل دادند و نظام نامه جديد را حدود 2ماه دست گرفتند.
* چه موضوعاتي در اين نظام نامه در نظر گرفته شده؟
- در ابتدا موضوع بازيافت را تعريف كرده اند تا امكان سليقه اي برخورد كردن وجود نداشته باشد و بعد از آن اين كه در اين پروسه چه كارهايي بايد صورت بگيرد، به چه پشتوانه اي نيازمنديم، چه نوع پيمانكاراني با چه ويژگي هايي بايد در سيستم مشغول به كار شوند، تجهيزات و امكانات مورد نياز چيست، پيمانكاران به چه صورت زباله هاي خشك را جمع آوري كنند، به چه آموزش هايي در اين زمينه نيازمنديم؛ چون تا به حال كاري كه صورت گرفته حتي آموزشگران هم نمي دانستند بايد به چه صورت كار كنند. در حقيقت اين نظام نامه همانند يك كتاب قانون مي ماند كه وقتي در اختيار مناطق قرار مي گيرد، بايد طبق آن عمل كنند و ما هم به اين كار نظارت مي كنيم.
* بحث اين نظام نامه در يك طرف قضيه قرار دارد و مردم در سوي ديگر ؛ شهرونداني كه به جرأت مي توان گفت در مقابل موضوعات اينچنيني مقاومت مي كنند و زماني هم كه اين موضوعات فراگير مي شود، در بعضي موارد رعايت نمي شود. يكي از اشكالات مطرح شده نيز اين است كه ما مانند كشورهاي پيشرفته ابزار قانوني مثل جريمه هاي نقدي براي مقابله با اين موضوعات نداريم، در اين بخش چه پيش بيني هايي صورت گرفته است؟
- شما در اين قسمت تعيين وظايف، همكاري و آموزش مردم را مطرح كرديد، ما در مقابل مردم يك مسئوليتي داريم و مردم هم در مقابل ما يك مسئوليت؛ وظيفه ما دادن آموزش و اطلاع رساني است و وظيفه مردم هم انجام عملي كه به منافع عمومي جامعه برمي گردد. به صورت دسته جمعي ما در زمينه آموزش و اطلاع رساني تا به حال خوب عمل نكرد ه ايم يعني وظايفمان را درست انجام نداده ايم. اگر ما آموزش و اطلاع رساني را به موقع انجام بدهيم و مردم خوب مطلب را بگيرند، مشكلي نداريم. تجربه نشان داده با شروع يك كار، مردم در آن خوب همكاري مي كنند چنانكه در بسياري از مسائل توانستيم آن را نهادينه كنيم و به صورت فرهنگ در بياوريم، بدون اينكه قبل از آن سابقه اي داشته باشند. بحث تفكيك زباله از مبدأ هم به همين ترتيب است؛ اول بايد ما وظايفمان را در مقابل مردم خوب انجام دهيم و بعد از آن وظايف مردم را تعيين كنيم، بعد از اينكه اين مراحل به طور كامل طي شود، مردم هم وظايف خود را به خوبي انجام مي دهند.ممكن است يك درصدي از مردم مقاومت كنند كه اين درصد هميشه و در همه موضوعات حضور داشته اند، اما مجموعاً اگر بخواهيم مردم را در جنبه عمومي در نظر بگيريم، عمده مردم حاضر به همكاري هستند و درصد همكاريشان نيز خوب خواهد بود و مشكلي نخواهيم داشت البته اين موضوع بسته به انجام عمل خوب و به موقع سازمان است.
* تأكيدي كه در موضوع تفكيك زباله از مبدأ شده، اين است كه اين موضوع در روند انجام كار بازيافت در دوره هاي بعدي تأثير داشته و از نظر مالي هم بازخورد خوبي دارد، مقدار اين تأثيرگذاري چقدر است؟
- در حال حاضر آمار و ارقامي كه تجزيه و تحليل مالي روي آن صورت گرفته باشد، وجود ندارد . از زماني كه زباله به طور مخلوط در كيسه زباله قرار مي گيرد تا زماني كه به مرحله جمع آوري برسد، يك روز و نيم طول مي كشد كه اين زمان باعث مي شود تا زباله هايي مثل كاغذ و مقوا كه با تفكيك از مبدأ قابل بازيافت است، بوي آشغال هايي را كه بايد دفن شوند، بگيرد. از سوي ديگر روند جداسازي در اين شرايط به ايستگاه هاي ويژه و افراد بيشتر نياز دارد كه در نتيجه هزينه بيشتري را به مجموعه تحميل مي كند، به دليل مخلوط شدن زباله ها با هم در مرحله اي نيز بايد گندزدايي صورت بگيرد كه در پروسه خاص خود قرار مي گيرد و بعد از آن بايد به قسمت بازيافت منتقل شود، اما در صورتي كه زباله ها از مبد أ تفكيك شود، هم در مراحل بعدي مانند گندزدايي، كار گسترده اي صورت نمي گيرد، هم در تفكيك آلودگي كمتري خواهيم داشت و نيازي به ورود به مركز اصلي ندارد و در ايستگاه هاي بازيافت نايلكس هاي تر و خشك از يكديگر جدا مي شوند و هزينه كمتري خواهد داشت و سرعت كار بالا مي رود.
* فكر نمي كنيد قرار گرفتن يك سري مخازن در كنار سطل هاي طرح جمع آوري مكانيزه زباله تر بتواند در اين زمينه نقش بهتري داشته باشد؟
- در حال حاضر در بخشي از منطقه 12 اين كار به صورت قرار گرفتن مخازن سبز با آرم سازمان بازيافت در حال انجام شدن است، اما اگر بخواهيم به طور دقيق صحبت كنيم بايد گفت، هنوز نه مردم و نه ما به اين مرحله رسيده اند، يعني ممكن است زباله هاي تر در اين سطل ها ريخته شود، از سوي ديگر زباله هاي خشك هم مشكلات خاص خود را دارد وافرادي كه به آنها زباله دزد گفته مي شود، به راحتي زباله هاي تفكيك شده را مي دزدند.از سوي ديگر حجم زباله خشك تفكيك شده يك خانه آن قدر نيست كه در كنار يك سطل مكانيزه، يك مخزن براي اين كار بگذاريم اما بهترين روش همين است كه پرسنل ما به درب منازل مراجعه كرده و زباله هاي خشك را جمع آوري كنند.در حال حاضر يكي از برنامه هاي ما اين است كه در فروشگاه هاي بزرگ مانند شهروند، مخازني را تعبيه كنيم و زباله هاي خشك را از مردم بخريم تا آنهايي كه به دنبال سود هستند، درآمدزايي را از كار داشته باشند كه تا چند ماه آينده اجرا خواهد شد.
* در سال 86 قرار است چه اتفاقي در حوزه سازمان بازيافت بيفتد؟
- برنامه 5 ساله اي را سازمان بازيافت از ابتداي سال 85 در نظر گرفته و مشخص است در هر سال قرار است چه اتفاقي در اين حوزه بيفتد. در نهايت و طبق اين برنامه، گفته هاي من همان چيزي است كه در صحن علني مجلس گفته شد، اولاً بهينه سازي وضعيت موجود، دوماً ساماندهي وظايف، مأموريت ها و تشكيلات سازمان بازيافت، سوم توسعه سازمان بازيافت در ابعاد مختلف تفكيك از مبدأ، پردازش، كارخانه كهريزك و تعيين تكليف شيرابه است كه به دليل محدود بودن بودجه تا 50 درصد در سال 86 انجام مي شود. تعيين تكليف و استصحال گاز متان كه نهايي خواهد شد، توسعه فرهنگ و آموزش در بحث بازيافت كه 3، 4 خانه بازيافت (در حدود 200 متر) در نقاط مختلف تهران راه اندازي خواهد شد تا مانند فرهنگ سراها كارهاي فرهنگي و آموزشي بازيافت و تفكيك از مبدأ را انجام دهد تا فعاليت هاي فرهنگي در اين حوزه را كامل كنيم و روي آناليز آمار و اطلاعات پايه اي پسماندها در شهر تهران كار خواهد شد و تلاش مي كنيم آناليز زباله تهران را به روز كنيم.
* يكي از مشكلات مديريتي در كشور اين است كه با ورود مدير جديد، برنامه ريزي ها كنار گذاشته مي شود و برنامه هاي جديد تدوين مي شود. آقاي قاليباف در زمان ورود به شهرداري عنوان كرد، هيچ پروژه جديدي را آغاز نمي كند، مگر اين كه پروژه هاي سابق به بهره برداري برسد. شما با ورود به سازمان بازيافت چند درصد از برنامه ها را اجرا كرديد و چه مقدار برنامه ريزي جديد داشتيد؟
- اين سؤال را از من نپرسيد، مدير قبلي را پيدا كنيد، بپرسيد برنامه هاي مدون شده اي كه در بازيافت گذاشتيد چه بوده، به من تحويل بدهيد تا من جواب بدهم. در گذشته در بازيافت برنامه اي وجود نداشته، در حال حاضر كارشناسان من برنامه اي را تدوين كرده اند كه اميدوارم بماند. نمي خواهم بگويم برنامه اي در گذشته تدوين نشده است اما بايد گفت متفرقه بوده و مدون نبوده مثل اين برنامه 5 ساله اي كه پيش روي ماست كه تمام بخش هاي بازيافت و درصد روند كار در آن مشخص است.
