عكس: مسعود خامسي پور
بنيامين صدر
مد هر بار با كمي تغيير، رنگ و بوي زندگي آدم ها را تغيير مي دهد؛ اتفاق تازه اي كه مي خواهد آداب يكسان، انديشه هاي همگون هنري و آيين هاي هم شكل را عرضه كند. همه جا تبليغ مي شود، بهترين كت و شلوار چنين است و بهترين ساعت اين است و... در اين ميان كساني به سود بيشتري مي رسند كه مد را سريع شناسايي كنند.
اين در شرايطي است كه براي دنياي غرب طراحي، توليد و عرضه مد بيشتر جنبه اقتصادي دارد و رواج مد با تبليغات گسترده رسانه هاي جهاني از عوامل رونق تجارت و بهره مندي اقتصادي اين كشورهاست.
چندي پيش كه دولت دستور ساماندهي مد و لباس را به وزارتخانه ها و سازمان هاي دولتي ابلاغ كرد و بر اساس آن، وزارتخانه هاي تعاون، رفاه و صنايع و معادن مكلف شدند در تأسيس تعاوني، اعطاي مجوز فعاليت و استفاده از تسهيلات دولتي، طراحان و توليدكنندگان پارچه و لباس مبتني بر الگوهاي اسلامي را در اولويت قرار دهند، بسياري اعتقاد داشتند اجراي اين مصوبه ممكن نخواهد بود، چرا كه مد در جامعه برگرفته از سليقه است كه مقطع زماني كوتاهي دارد و به همان سرعت كه به وجود مي آيد، از بين خواهد رفت. اين در حالي است كه بر اساس ماده يك قانون ساماندهي مد و لباس، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي موظف است براي پي ريزي ساختار مديريتي اين طرح، كميته اي متشكل از۱۰ نفر را براي ساماندهي مد و لباس تشكيل دهد.
هرچند كه مد همه چيز و همه كس، از شخصي ترين مسائل همه ما تا عرصه عمومي را در بر مي گيرد، اما بايد پذيرفت كه بارزترين جلوه كه همواره نماد بيروني و عيني پيدا مي كند ويترين مغازه ها و نوع پوشش و آرايش در جامعه است كه هر روز شكل تازه به خود مي گيرد. اما تا به حال فكر كرده ايد دليل آن چيست، ريشه هاي آن از كجا آب مي خورد و اساساً مدگرايي خوب است يا بد؟ بسياري مي گويند كه مد و روحيه انتخاب لباس يك امر سليقه اي است و نمي توان كسي را مجبور كرد كه فلان لباس را بپوشد يا آن را انتخاب كند و تنها چيزي كه قدرت دارد فرد را مجبور به انتخاب لباس خود كند مد است.
اجبار نيست، پيشنهاد است
چند ماهي از تصويب قانون ساماندهي مد و لباس در مجلس مي گذرد. برخي نمايندگان مجلس اعتقاد دارند اين مصوبه براي حمايت از توليدكنندگان و طراحان لباس ايراني لازم بود. البته نبايد از بحث فرهنگي اين مصوبه گذشت. به تازگي ابراهيم كارخانه اي مسئول كميته آموزش و تحقيقات كميسيون آموزش مجلس نيز در اين باره به روزنامه ايران گفته است كه لباس به مثابه يك پرچم، براي انسان است. همان طور كه پرچم يك كشور هويت يك كشور را نمايان مي كند، لباس نيز شخصيت انسان را نشان مي دهد. چنين مقوله اي حساس است. در چنين مصوبه اي مد و انتخاب لباس يك اجبار نيست. كسي مجبور نيست به دليل چنين مصوبه اي سليقه خود را تغيير دهد و لباس خاصي بپوشد اما مجلس به جامعه پيشنهاد مي كند كه چنين مد و طرح لباسي مناسب است. اين طرح در چارچوب موازين نظام است. در قانون جمهوري اسلامي حجاب يك مسئله قانوني است. در همين چارچوب و طبق اين مصوبه دولت مي تواند با استفاده از دستگاه هاي مسئول طرح هاي ملي ـ اسلامي را كه به صلاح جامعه است پيشنهاد كند. فكر نكنم اين طرح براي جامعه مضر باشد.
تصميم سازي پشت درهاي بسته
امروز يكي از بزرگترين مشكلاتي كه در حوزه فرهنگ وجود دارد اين است كه بسياري تصميمات در پشت درهاي بسته انجام مي شود. در حالي كه تصميم سازان بايد همواره برخاسته از بطن جامعه و ميان مردم باشند. تصميمات اتخاذ شده از سوي مديران فرهنگي بايد شفاف و در حضور مخاطبان فرهنگي باشد.
طباطبايي رئيس مركز آموزش سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران با بيان اين موضوع مي گويد: ما متولي بحث پوشش و حتي فرهنگ در جامعه نيستيم، بلكه قصد داريم به اين حركت به شكل يك پديده نو نگاه كنيم و در سايه آن ناهنجاري هاي پوششي و فرهنگي را مرتفع سازيم.
اين در حالي است كه كامران دانشجو استاندار تهران با اشاره به اختصاص 2 هزار ميليارد تومان اعتبار براي حمايت از فعاليت بنگاههاي اقتصادي زودبازده در سال جاري، مي گويد: استانداري در نظر دارد در اين قالب از طراحان لباس اسلامي تا مرحله توليد و ورود اين طرحها به بازار، حمايت كند. او در خصوص زمان ورود اين طرحها به بازار مي افزايد: در حال حاضر به طور دقيق نمي توان گفت كه طرحهاي ارائه شده چه زماني وارد بازار مي شوند اما تمام تلاش خود را خواهيم كرد كه طرح ها هرچه سريع تر وارد بازار شوند.
استاندار تهران در خصوص ميزان استقبال بانوان در صورت عرضه طرحها به بازار، تأكيد مي كند: سلايق متفاوت است و بدون شك با توجه به اين موضوع طرحهاي ارائه شده نمي تواند تمام سليقه ها را پوشش دهد. اما با توجه به اين كه در الگوهاي ارائه شده از رنگ هاي شاد ضمن حفظ حدود شرعي استفاده شده گمان مي كنم كه در بازار هم با استقبال خوبي مواجه شود.
علي عسگري، رئيس سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران نيز پيش از اين با اشاره به تشكيل كميته هاي طراحي لباس گفته بود: مد يك موضوع اجتماعي از سنخ مسايل جامعه شناختي است و علاوه بر رويكرد روانشناختي بايد با نگرش جامعه شناختي نيز مورد بررسي قرار دهيم.
به گفته او در سالهاي اخير مدل زندگي و پوشش آمريكايي رايج شده اما هنوز نتوانسته ايم مدل زندگي را طراحي كنيم، به همين دليل حتي كودكان ما عروسكهاي خارجي را بهتر از ايراني مي شناسند.
مهمترين مساله و نكته كليدي اين است كه بعد از طراحي مد بايد به جامعه پذيري آن به ويژه در كشوري همچون ايران توجه كنيم.
نوآوري يا هنجارشكني
هميشه با ظهور يك مد جديد براي لباس و آرايش، خيل دختران و پسران جوان به استقبال آن رفته و در نقطه مقابل، عده اي با آن به مقابله مي پردازند.در جامعه ايران پس از انقلاب، پوشش اسلامي مرسوم و با استقبال مواجه شد اما در سالهاي اخير با توجه به تغيير ذائقه نسل سوم انقلاب، نوعي سردرگمي فرهنگي در اين زمينه به چشم مي خورد.
به عنوان نمونه از آنجايي كه زنان در سالهاي اخير در همه عرصه هاي اجتماعي فعاليت داشته و هم اكنون زنان ورزشكار، پليس و آتش نشان داريم، بنابراين عرضه لباس هايي كه در عين تنوع و زيبايي و انطباق با فرهنگ، متناسب با نياز اين مشاغل باشد، بسياري ضروري است.محمد خاكپور، جامعه شناس مي گويد: پديده مد و مدگرايي پيوسته از دغدغه هاي نسل جوان است.
خاكپور معتقد است كه نسل اول در آستانه پيروزي انقلاب در فضايي زندگي مي كرد كه نياز به استفاده از ديدگاه برون ديني پيدا نكرد، چون همه مسائل با نگاه درون ديني حل مي شد، اما نسل سوم در فضاي ديگري قرار دارد.خاكپور با بيان اين كه در بخش هاي مختلف جامعه براي معرفي نوعي لباس و پوشش، كار چنداني صورت نگرفته است، مي افزايد: نسل جوان را بايد از دور رصد و هدايت كرد و صحيح نيست كه از نزديك برويم بالاي سرشان بايستيم و تا اشتباهي مرتكب شدند، آنها را تنبيه كنيم. سالهاست كه با گرم شدن هوا، سخت گيري ها بر لباس پوشيدن جوانان زياد مي شود و مسئولان جوانان را به پوشيدن پوششي متهم مي كنند كه از نظر آنان مبتذل يا مغاير هنجارهاست، اما تاكنون هيچ ما به ازايي براي اين پوشش ارائه نشده و تمام حرف و حديث ها جنبه شعاري دارد. در عين وجود تفاوتها مي توان به ديدگاه مشتركي هم رسيد و آن اين كه مدگرايي، پديده اي چند وجهي است كه به نوعي به بخش هاي مختلف جامعه از فرد گرفته تا خانواده و اجتماع ارتباط دارد.
خانواده به عنوان اصلي ترين و نخستين نهاد اجتماعي در القاي شيوه هاي درست و هماهنگ با فرهنگ عمومي به نوجوانان و جوانان نقش اساسي دارد.
آموزش و پرورش با فرهنگ سازي درست و شناساندن هويت اجتماعي به فرد و متوليان جامعه با احترام به آزادي ها، تامين نيازها و ايجاد فضايي توام با امنيت و آرامش، مي توانند از تبعات منفي اين بحران اجتماعي جلوگيري كرده و از تبعات مثبت آن سود جويند.
همايون نائلي- جامعه شناس- نيز در اين باره مي گويد: مد به دليل اين كه نوعي نوآوري محسوب مي شود پيامدهاي مثبتي به دنبال دارد، اما زماني كه مد با هنجارهاي رايج در جامعه و فرهنگ آن در تضاد باشد، تنش به دنبال خواهد داشت و تنش در نهايت به فروپاشي هنجارهاي مسلط يا جابه جايي و جايگزيني ارزشها و هنجارهاي جديد مي انجامد. اين جامعه شناس بر اين باور است كه پيروي از مد در جامعه ايراني گهگاه حالت افراطي و بي هدف به خود گرفته و موجب ايجاد نوعي تنش رواني در جامعه و بين دو نسل مي شود. در مقايسه مد در جوامع غربي با جامعه ايراني بايد گفت كه در غرب به دليل ويژگي هاي خاص اين جوامع از جمله تنوع و تكثر اجتماعي، گستردگي ارتباط و وجود امكانات اقتصادي، مد پديده اي بسيار با اهميت تلقي مي شود.
زيبا باش و پسنديده
با توجه به اين كه در زمان حاضر بيش از 60 درصد جمعيت ما را جوانان تشكيل مي دهند، همچنين گسترش تكنولوژي هاي ارتباطي همچون اينترنت، جوانان ما خواه ناخواه در اين روند پرشتاب قرار گرفته اند. بايد پذيرفت كه مد به خودي خود پديده اي منفي نيست و نبايد با اصل اين جريان مبارزه كرد بلكه مي توان آن را در مسيري صحيح هدايت كرد. طراحان داخلي معتقدند كه هيچ كس نمي تواند استعداد آنان را زير سؤال ببرد، طراحان لباس ايراني در حالي چنين مي گويند كه وزارت بازرگاني مكلف شده است براي دسترسي عمومي و حمايت از توليد و فروش پارچه ها و پوشاك بومي، نمايشگاه هاي عرضه مد و پوشاك برگزار كند. مد و سليقه انسان ها براي انتخاب لباس هيچ گاه با مصوبه به وجود نمي آيد اما مي توان با نمايش طرحهاي ملي به مردم نشان داد كه چنين طرح هايي منافاتي با مد ندارد. حتي مي توان چنين طرح هايي را به مد تبديل كرد. بسياري از مردم كشورمان نمي دانند لباس هايي با طرح هاي ايراني هم وجود دارد.
شناساندن فرهنگ خودي به جوانان و دوري از به كاربستن شيوه هاي قهرآميز يا در پيشگيري از پيامدهاي منفي مدگرايي تأثير به سزايي دارد.
