پس از بحث و جدل هاي فراوان و تاييد و تكذيب هاي مداوم، به نظر مي رسد موافقان چاپ اسكناس هاي درشت بالاخره بر حريف پيروز شده اند و اسكناس هاي درشت و البته نو و تميز در راهند.
۳ سال پس از چاپ اسكناس هاي 2 هزار توماني، از روز دوشنبه 21 اسفند 85، شش ميليون برگه اسكناس 5 هزار توماني نو در بانك ها آماده ورود به چرخه اقتصاد كشور و البته كيف پول و احياناً جيب شلوار شما هستند.
مخالفان چاپ اسكناس هاي درشت عقيده دارند كه چاپ اين اسكناس ها موجب بروز آثار تورمي در جامعه مي شود، ولي مسئولين بانك مركزي با اين ادعا مخالفند و آثار تورمي ناشي از چاپ اسكناس درشت را موقتي و ناشي از تأثير رواني آن مي دانند. در عوض آنها معتقدند با چاپ اسكناس هاي درشت، جابجايي پول آسانتر مي شود، هزينه چاپ اسكناس كمتر مي شود و...
به هر حال، ما بدون اينكه به دعواي مخالفان و موافقان چاپ اسكناس كاري داشته باشيم، قصد داريم صرفاً در مورد اين تكه كاغذ با ارزش و دوست داشتني صحبت كنيم : اسكناس.
محمد علي شهاب الدين
اسكناس هاي چيني قديمي روي كاغذهاي ساخته شده از پوست درخت توت چاپ مي شدند، ولي اسكناس هاي امروزي، اغلب از كاغذ سنگين ساخته مي شوند كه گاهي هم در تركيب با كتان يا منسوجات ديگر است. بطور كلي، كاغذي كه در چاپ اسكناس مورد استفاده قرار مي گيرد، در مقايسه با كاغذ معمولي قابليت ارتجاعي بيشتري دارد و در برابر فرسودگي و پارگي مقاومت بيشتري نشان مي دهد. با اين وجود، فرسودگي اسكناس ها و هزينه هاي مربوط به امحاء و جايگزيني آنها همواره باعث دردسر بوده است. به همين دليل ، بررسي ها بر روي استفاده از مواد مقاوم تر و البته به صرفه در چاپ اسكناس همچنان ادامه دارد. يكي از گزينه هاي پيش رو، استفاده از اسكناس هاي پلاستيكي است.در سال 1983 ميلادي، اولين اسكناس ها از جنس پليمر در كاستاريكا و هائيتي به چاپ رسيدند. در سال 1988 استراليايي ها نوعي اسكناس پلاستيكي از جنس پليمري مخصوص را ساختند و در سال 1996 به عنوان اولين كشور، اسكناس هاي پليمري را در گردش انداختند. از آن تاريخ به بعد، برخي كشورهاي ديگر هم اسكناس هاي پلاستيكي را وارد چرخه اقتصاد خود كردند.اسكناس هاي پلاستيكي، دوام بيشتري نسبت به اسكناس هاي معمولي دارند و جعل آنها هم بسيار مشكل تر است. با اين وجود، كارشناسان اقتصادي سال هاست به اين نتيجه رسيده اند كه بهترين راه براي مقابله با فرسودگي و جعل اسكناس، روي آوردن به كارت هاي اعتباري است.
اسكناس هاي بدون گوشه
فرسودگي زود هنگام اسكناس ها، يكي از مشكلات عمده در رابطه با اسكناس در كشور ماست. بنابر اعلام بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، عمر متوسط اسكناس در كشورهاي پيشرفته 10 سال و در كشوري مثل پاكستان 8-7 سال است. در حاليكه اين مدت در ايران فقط 5 سال است. با اين توضيح كه اين مدت در گذشته حدود 5/3 سال بود كه با هشدارهاي مسئولين، به 5 سال افزايش يافته است!
طبق اين گزارش، علت اصلي فرسودگي اسكناس در كشور ما، بي توجهي در نگهداري آنهاست كه در تعدادي از صنوف نظير مشاغل فني، تعميركاران و فعالان بازار ميوه بيشتر مشاهده مي شود. به گفته سيد جلال جليليان، مديركل ريالي و نشر بانك مركزي، سالانه بايد 1 ميليارد و 400 ميليون برگ اسكناس به دليل فرسودگي از جريان خارج شود كه به دليل محدوديت هاي سيستم بانكي، تنها نيمي از آنها، يعني 700 ميليون قطعه، از جريان خارج مي شود. اين در حالي است كه متوسط هزينه چاپ هر برگ اسكناس جديد در كشور 187 ريال است و جمع آوري، امحاء و جايگزيني 700 ميليون قطعه اسكناس، سالانه 12 ميليارد تومان براي دولت هزينه دارد.
بلاهاي اسكناس
در اين كه اسكناس هاي آلوده موجود در بازار پولي ايران، عامل انتقال بسياري از بيماري ها هستند، ترديدي نيست ولي در مجامع علمي و پزشكي دنيا هم پژوهش مدون و قابل استنادي در اين زمينه ديده نمي شود. بنابراين به سخنان آقاي دانش جعفري، وزير محترم امور اقتصادي و دارايي بسنده مي كنيم: اسكناس 70 نوع بيماري را به انسان منتقل مي كند!
ايمني اسكناس
هر چقدر جنس كاغذ اسكناس و طراحي آن ساده تر باشد، جعل اسكناس هم براي جاعلان آسانتر مي شود، بنابراين فاكتورهاي ايمني به كار رفته در اسكناس ها روز به روز بيشتر مي شوند. به عنوان مثال اسكناس 2 هزار توماني داراي 11 فاكتور ايمني است كه برخي از آنها را نام مي بريم.
۱) نخ امنيتي : اين نخ كه داراي روكش فلزي است و آرم بانك مركزي هم در زمينه آن به چشم مي خورد، درون خميره كاغذ قرار دارد و فقط بخش هايي از آن در سطح كاغذ نمايان است.
۲) ريز چاپ برجسته با نوشته بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران كه در سمت راست اسكناس با ذره بين قابل مشاهده است.
۳) نشانه برجسته براي تشخيص نابينايان كه بصورت 3 دايره قابل لمس در گوشه سمت چپ پايين اسكناس قرار دارد.
۴) واترمارك با تصوير حضرت امام(ره) كه بصورت 3 بعدي در خميره كاغذ قرار دارد و براي ديدن آن بايد اسكناس را در مقابل تابش نور مستقيم قرار داد.
۵) طرح مخفي : با تغيير زاويه اسكناس به نحوي كه روي اسكناس بصورت افقي در مقابل چشم قرار گيرد، در سمت چپ تصوير حضرت امام(ره)، طرح مخفي به صورت عدد 200000 نمايان مي شود.
۶) مركب فلورسنت : با تابش نور ماوراء بنفش به قسمت روي اسكناس، رنگ امضاي وزير امور اقتصادي و دارايي و رييس بانك مركزي از مشكي به سبز فسفري تغيير مي كند، رنگ شماره سريال از قرمز به طلايي تغيير مي كند و...
براي آشنايي دقيق با اين ويژگي ها به سايت بانك مركزي ايران به آدرس www.cbi.ir مراجعه كنيد.
و بالاخره اسكناس 5 هزار توماني
بنابر اعلام بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، از روز 21 اسفند 1385، اسكناس هاي 5 هزار توماني در كشور توزيع مي شود. اسكناس جديد به رنگ نارنجي و به ابعاد 79 در۱۶۶ ميلي متر است ( يعني 1 ميلي متر در عرض و۳ ميلي متر در طول، بزرگتر از اسكناس 2 هزار توماني). در روي اسكناس تصوير حضرت امام خميني(ره) به چاپ رسيده است و در پشت اسكناس، نقشه ايران ديده مي شود كه در ميان آن، نماد انرژي هسته اي و نيز روايتي از رسول اكرم(ص) كه: دانش اگر در ثريا هم باشد مرداني از پارس به آن دست خواهند يافت به چشم مي خورد. در پايين نقشه ايران نيز خليج فارس نقش بسته است. اصول كلي ايمني اين اسكناس هم مشابه با مواردي است كه در مورد اسكناس هاي 2 هزار توماني ذكر شد.3 سال پيش وقتي اسكناس هاي 2 هزار توماني وارد بازار شد، بسياري از افراد به نحوه طراحي اين اسكناس و بويژه نوع عكسي كه از بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران چاپ شده بود، انتقاد كردند تا جايي كه برخي از نمايندگان مجلس با اين توضيح كه تصوير رسم شده از امام راحل متناسب با شخصيت اخلاقي و متانت ايشان نيست، خواستار جلوگيري از ادامه انتشار آن شدند. اما در مقابل، بانك مركزي اعلام كرد كه اين عكس، با هدف نشان دادن حالت اسطوره اي و صلابت بيشتر ايشان انتخاب شده است. حال بايد ديد كه اسكناس 5 هزار توماني هم با مشكل مشابهي مواجه مي شود؟

ميني ربات پزشكي
محققان ژاپني نمونه  اوليه  يك ربات مينياتوري را طراحي كردند كه مي تواند از يك شكاف ايجاد شده در پوست وارد بدن شده و مراحل پزشكي را در داخل بدن به انجام برساند. اين ربات شبيه سوسك كه پنج گرم وزن و دو سانتي متر طول دارد و وسايل پزشكي متنوعي شامل يك دوربين كوچك، حسگرها و تزريق گر دارو را در بردارد ، نياز به عمل جراحي را كاهش مي دهد.

توليد ابزار الكترونيكي از پوسته هاي موجودات ريز دريايي
محققان اعلام كردند كه پوسته هاي موجودات ريز دريايي مي توانند اساسي براي توليد ابزارهاي الكترونيكي از جمله حسگرهاي گازي شناسايي آلودگي باشند. دانشمندان در موسسه فناوري جورجيا توانسته اند از اين پوسته ها سيليكون هاي نيمه رسانا توليد كنند و به اين ترتيب طبقه جديدي از حسگرهاي گازي قابل توليد شدن خواهند بود. از اين پوسته هاي تبديل شده همچنين مي توان الكترودهاي باتري توليد كرده و يا در ساير ابزار الكترونيكي از آنها استفاده كرد.

جستجوي حيات در مريخ
دانشمندان مشغول ساخت ابزاري هستند كه قادر به تشخيص حيات مولكولي در مريخ و حتي پيگيري منشأ آن است. اين وسيله يوري (Urey)، كاوشگر اكسيد و مواد آلي مريخ ناميده شده و در بيابان آتاكاما در شيلي آزمايش شده است. آژانس فضايي اروپا قصد دارد كه از اين كاوشگر در برنامه سال 2013 خود (ExoMars) به مريخ استفاده كند.

مرمت شاهكارهاي هنري با فناوري نانو
اخيراً فناوري نانو در نگهداري و مرمت ميراث فرهنگي جهان كاربردهاي عملي پيدا كرده است. نانوذرات هيدروكسيد و كربنات كلسيم و منيزيم براي مرمت و نگهداري نقاشي هاي ديواري از قبيل نقاشي هاي Maya در مكزيك يا شاهكارهاي هنري قرن 15 ميلادي در ايتاليا مورد استفاده قرار گرفته اند. نانوذرات همچنين جهت ترميم اسناد كاغذي قديمي كه اسيد موجود در جوهر سبب از بين رفتن الياف سلولزي آنها شده است، به كار برده شده اند.

دانلود كنيد
نسخه جديد فايرفاكس 2 كه حفره امنيتي آن را بنياد موزيلاترميم كرده است ، منتشرشد. اين مرورگر اينترنتي را به طور رايگان مي توانيد دانلودكنيد.

سميرا موسوي فرد
اين روزها همه به دنبال اسكناس هاي 5 هزارتوماني مي گردند. اين تمايل به اسكناس البته ريشه اي تاريخي دارد. اگر از دوران ماقبل تاريخ كه هر كس هر چيزي را مي خواست به زور به دست مي آورد بگذريم، بشر نيمه متمدن مي دانست كه بايد براي هر چيزي بهاي آن را پرداخت كند و بنابراين به مبادله پاياپاي كالا روي آورد. پس از مدتي، در جوامع مختلف، برخي كالاهاي خاص داراي ارزشي بيش از بقيه شدند و عملاً به عنوان معادل هاي پول در مبادلات جاي خود را پيدا كردند. با اين تفاوت كه كمي از پول بزرگتر بودند و در جيب - البته اگر جيبي وجود داشت - جا نمي شدند! به عنوان مثال، اين كالاي با ارزش در يونان قديم، گاو نر؛ در سريلانكا فيل و در برونئي جمجمه انسان بود!با پيشرفت تمدن بشري، به تدريج فلزات و اشياي زينتي و از جمله طلا و نقره به عنوان معادل هاي پول به كار رفتند و به دنبال آن، براي اولين بار در ليدي (آسياي صغير)، سكه ضرب شد. اولين سكه ايراني هم در زمان داريوش و از جنس طلا ضرب شد كه نويسندگان يوناني آنرا به نام خود داريوش، دريكوس مي نامند. پس از ضرب سكه ساليان طولاني سپري شد تا بشر به فكر استفاده از اسكناس افتاد. چيني ها اولين كساني بودند كه در اواسط قرن دهم ميلادي چيزي شبيه به اسكناس ابداع كردند و نام آنرا چاو گذاشتند ولي اولين اسكناس تقريباً امروزي، در 5 ژانويه سال 1691 ميلادي در بانك استكهلم چاپ شد و هم اكنون در موزه اين بانك نگهداري مي شود. اين ابتكار بعدها در ساير كشورهاي دنيا هم متداول شد و اسكناس هاي كاغذي جاي سكه را گرفتند.ريشه لغت اسكناس، آسي نيا  ي فرانسوي است كه در زبان فارسي با تغيير لفظي در دوران فتحعلي شاه قاجار، به صورت اسكناس در آمد.
اما چرا اسكناس در ايران مورد استقبال قرار گرفت؟ اين يك سؤال اساسي است كه پاسخ بسيار ساده اي هم دارد؛ جبران كسري بودجه! در اواخر قرن هفتم هجري (اواخر قرن 13 ميلادي)، خالي شدن خزانه كيخاتو - ايلخان مغول در ايران- فكر او و وزيرش صدر جهان را به خود مشغول كرده بود. عزالدين مظفر از نزديكان صدر جهان كه از وجود پول كاغذي در چين خبر داشت، به كيخاتو پيشنهاد داد كه پول كاغذي را در ايران رواج دهد. كيخاتو هم دستور داد كه مردم زر و سيم را به چاوخانه تحويل دهند و بجاي آن پول كاغذي چاوه بگيرند.اين دستور باعث ناراحتي شديد مردم شد و چنان آشوبي به وجود آورد كه كيخاتو بلافاصله مجبور شد اين فرمان را لغو كند و به اين ترتيب، انتشار اولين اسكناس ايراني بدون اينكه جريان كامل پيدا كند متوقف شد.اما اولين اسكناس رسمي ايران توسط بانك شاهنشاهي ايران - كه طبق قرارداد رويتر، حق انحصاري نشر اسكناس به آن اعطا شده بود - انتشار يافت. اين اسكناس ها در ابتدا چندان مورد اقبال عمومي قرار نگرفت و بنابراين از طرفي دولت انگلستان، اسكناس هاي دولت شاهنشاهي را تضمين كرد و از سوي ديگر مجلس شوراي ملي، با تصويب قانوني ، استفاده از اسكناس هاي دولت شاهنشاهي را اجباري كرد. بانك شاهنشاهي تا سال 1309 هجري شمسي به فعاليت خود در زمينه نشر اسكناس ادامه داد. در اين سال، امتياز حق انحصاري نشر اسكناس، به مبلغ 200 هزار ليره انگليس توسط دولت ايران خريداري شد و به بانك ملي ايران واگذار گرديد و اولين اسكناس بانك ملي، در اول فروردين ماه سال 1311 منتشر شد. بانك ملي تا سال 1339 اقدام به نشر اسكناس كرد ولي در آن سال، با تاسيس بانك مركزي ايران، حق انحصاري نشر اسكناس به بانك مركزي محول شد. با اين توضيح كه چاپ اسكناس تا سال 1362 در خارج از كشور و به سفارش ايران انجام مي شد و از آن سال، چاپ اسكناس در كشور شروع شد. ضمن اينكه تا حدود 6 سال پيش، كاغذ اسكناس به طور كامل از خارج از كشور وارد مي شد كه با تأسيس كارخانه توليد كاغذ اوراق بهادار، در اين زمينه به خودكفايي رسيديم.
برگرفته از اطلاعات عمومي زرين، تاليف: م.آذينفر