عكس: گلناز بهشتي
سميه شرافتي
دختر 19 ساله اي كه به قصد تفريح در شب چهارشنبه سوري قصد سوار شدن به يك دستگاه موتورسيكلت را داشت، به دليل پرتاب نارنجك دچار مجروحيت چشم شد، چشم راست وي به دليل پرتاب مواد محترقه ديناميتي از ناحيه قرنيه دچار پارگي شده است.
جوان 25 ساله اي بر اثر انفجار مواد محترقه از ناحيه چشم مجروح شد. شدت حادثه به حدي بود كه او بينايي خود را از دست داد.
چندين سال است كه درست در همين روزها، در صفحه حوادث روزنامه ها اين تيترها بيشتر به چشم مي خورند. آيين باستاني چهارشنبه سوري در سال هاي اخير به يك بحران اجتماعي و پزشكي تبديل شده است و در اين ميان، آتش بازي يكي از علل اصلي آسيب هاي شديد چشمي در كشور ماست. مثلا طبق آمارها در دو سال گذشته، حدود 450 بيمار در روزهاي آخر سال به اورژانس بيمارستان فارابي مراجعه كرده اند و شايعترين آسيب هاي ناشي از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه سوري، آسيب هاي پلك، خراش قرنيه و تخليه چشم بوده است. همچنين براساس گزارش هاي آماري موجود، در سال 84 يكهزار و۵۸ دانش آموز و دانشجو (8/53 درصد) مصدوم حوادث شب چهارشنبه آخرسال بودند كه بيشترين ماده محترقه مصرفي نيز ترقه (5/65 درصد) گزارش شده است. بيشترين عضو آسيب ديده در حوادث شب چهارشنبه آخر سال 84 به ترتيب دست (5/34 درصد) و چشم (27 درصد) بوده است.
دكتر هوشنگ فقيهي، دانشيار دانشگاه علوم پزشكي تهران و فوق تخصص شبكيه در اين گفت وگو ضمن تاكيد بر علل ايجاد آسيب هاي چشمي كه منجر به نابينايي مي شوند، در مورد عوارض و خطرات ناشي از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه سوري توضيح مي دهد.
* آقاي دكتر، از نابينايي در اثر آسيب هاي چشمي شروع كنيم.
- تروما يا آسيب چشمي يكي از مهم ترين علت هاي نابينايي در سراسر دنيا محسوب مي شود. آمارها نشان مي دهند حدود نيم ميليون نفر در دنيا به دليل حوادث و تروماهاي چشمي، نابيناي كامل هستند. از طرفي ديگر حدود 30 تا 40 درصد كوري هاي يك چشمي، ناشي از حوادث و تروما هاي چشمي است و جالب تر آنكه آمار حوادث و ضايعات ناشي از آن در جوامع مختلف نشان مي دهد كه تعداد افراد حادثه ديده در جوامع توسعه نيافته به مراتب بيشتر از جوامع توسعه يافته است.
* شايع ترين علل آسيب هاي چشمي در كشور ما كدام هستند؟
- آسيب هاي چشمي بستگي به شغل افراد دارد. خيلي از كارگران به علت اينكه از عينك هاي محافظ استفاده نمي كنند، و يا اينكه از لوازم حفاظتي و عينك ايمني نامناسب استفاده مي كنند دچار آسيب مي شوند. ممكن است حين كار ذرات تيز وارد چشم شوند. ولي يكي از علل اصلي آسيب هاي چشمي در كشور ما آتش بازي است. نارنجك شايع ترين وسيله و عامل شديدترين آسيب هاست.
* پس مي شود گفت لااقل در اواخر سال، مواد محترقه شايع ترين عوامل خطر هستند.
بله، مثلا در سال گذشته در شب چهارشنبه سوري ما فقط 56 بيمار مراجعه كننده به بيمارستان فارابي داشتيم كه از اين تعداد۵۰ نفر بستري شدند و مورد جراحي قرار گرفتند. خيلي از اين بيماران به علت شدت جراحات دچار نواقص غير قابل برگشت مي شوند و خيلي از اين اختلالات نيز به هيچ وجه قابل درمان نيست، در حالي كه بيشتر آنها در اثر سهل انگاري و بدون اينكه شخص دخالتي در انفجار مواد محترقه داشته باشد به وجود مي آيد. مي شود گفت شايع ترين آسيب به دليل ضربه هاي نافذ همين مواد هستند.
* درباره ضربه هاي نافذ و غيرنافذ وارد بر چشم توضيح مي دهيد؟
- ضربه هاي وارده به چشم به دو نوع نافذ و غير نافذ تقسيم مي شوند. ورود جسم خارجي نوك تيز به داخل چشم در حين كار از جمله ضربه هاي نافذ محسوب مي شود. در اين نوع صدمات بايد جسم خارجي پس از معاينات دقيق توسط پزشك متخصص سريعا از چشم خارج شود، در غير اين صورت صدمات جبران ناپذيري را در پي دارد. نمونه اين آسيب ها در شب  چهارشنبه سوري زياد ديده مي شوند، ولي گاهي اوقات اين آسيب ها به خاطر ضربه هاي كند است. اين ضربه ها نيز ممكن است منجر به خونريزي و قطع شدن عصب و حتي در بيشتر مواقع از بين رفتن كامل چشم شود؛ به اين آسيب ها آسيب هاي غير نافذ مي گويند.
* آيا اين آسيب ها در همان لحظه خودشان را نشان مي دهند؟
-بله، ضربه هاي نافذ در همان لحظه خودشان را نشان مي دهند ولي ميزان آسيب وارده بر چشم يك هفته بعد مشخص مي شود. نمونه اين ضربه ها هم در شب چهارشنبه سوري زياد ديده مي شود، ولي متاسفانه ضربه هاي غير نافذ در همان لحظه خودشان را نشان نمي دهند و بيمار ممكن است بعد از گذشت چند ماه با علائم اين آسيب ها به پزشك مراجعه كند، براي همين اين آسيب ها نياز به پيگيري مكرر دارند.
* چند درصد از آسيب هاي ناشي از اين ضربه ها منجر به كوري مي شوند؟
- به طور كلي آسيب از قسمت هاي جلويي چشم شروع مي شود. در صدمات عمقي و شديد 10 تا 20درصد از قسمت هاي چشم از بين مي رود. همچنين 95درصد آسيب  هاي چشمي كه در اثر انفجار مواد محترقه به وجود مي  آيد، باعث نابينايي مي  شود.
* جراحي چقدر در بهبود اين آسيب ها موثر است؟
- با توجه به اينكه انفجار مواد محترقه باعث پرتاب ذرات ريز آنها مي  شود، براي چشم كه آسيب  پذير ترين عضو است، خطرات و آسيب  هاي جدي ايجاد مي  كند. درصد بالايي از اين خطرات غيرقابل درمان و ترميم است و اعمال جراحي روي چشم  هاي صدمه ديده نيز با اينكه عمده اين آسيب ها احتياج به جراحي دارند، موفق نيست؛ زيرا بر اثر اين حوادث چشم هم دچار پارگي و هم سوختگي مي  شود. همچنين، چون در اين مواد محترقه ساچمه وجود دارد، آسيب از قرنيه چشم شروع مي شود و عدسي چشم را پاره مي كند و بعد پرده و شبكيه چشم دچار اختلال و پارگي مي شوند و فقط تعداد كمي از اين آسيب ها درمان سرپايي مي شوند.
* در مورد كدورت قرنيه و آب مرواريد كه گفتيد از عوارض اين آسيب ها هستند هم توضيح مي دهيد؟
- ببينيد، ضربه هاي وارده به ناحيه چشم جزو موارد اورژانسي در كلينيك هاي چشم پزشكي است كه نياز به درمان هاي به موقع و دقيق دارد؛ چرا كه در برخي موارد ضربه هاي شديد به چشم خطري براي بروز كدورت قرنيه و آب مرواريد چشمي است كه تهديدي براي بينايي افراد تلقي مي شود. به طور كلي وقتي آسيبي به چشم وارد مي شود اين آسيب از قسمت هاي جلويي چشم شروع مي شود و به قرنيه و قسمت هاي ديگر چشم نيز وارد مي شود همين آسيب ها سبب بروز بيماري هاي مختلف مثل آب مرواريد، خونريزي هاي پشت چشم، پارگي شبكيه و اختلال در زاويه ديد شخص مي شوند. البته تمام اين آسيب ها بستگي به وسعت و شدت ضربه وارده به چشم دارند به گونه اي كه در خيلي از مواقع نيز ما مجبور به تخليه كامل چشم مي شويم.
* در كدورت قرنيه و آب مرواريد كدام قسمت هاي چشم دچار آسيب مي شوند؟
- كدورت قرنيه يكي از عوارض انفجار مواد محترقه اي مثل نارنجك است. در اين حالت به مرور زمان سلول هاي قرنيه از بين مي روند و اين امر باعث ورم كردن قرنيه مي شود به گونه اي كه قرنيه رو به سفيدشدن و كدرشدن مي رود. در آب مرواريد هم ضربه به عدسي چشم وارد مي شود. آب مرواريد هم مي تواند در اثر ضربه هاي نافذ به وجود بيايد كه در اين صورت پوسته يا كپسول عدسي چشم سوراخ مي شود.
* حرفي باقي مانده؟
- تحمل رنج و درد چندين روز و ماه و سال و آواره شدن در اورژانس هاي بيمارستان ها در هرج و مرج ايام تعطيلات شايد هشداري باشد براي كساني كه بدون آگاهي به عوارض وخيم ناشي از آسيب هاي چشمي، اقدام به وارد كردن و پخش مواد محترقه بين كودكان و نوجوانان مي كنند. هنوز هيچ اقدام جدي براي جلوگيري از ورود اين مواد از سوي مسئولان صورت نگرفته است و ما هر ساله شاهد مراجعه افراد بي گناهي هستيم كه بدون مداخله در انفجار مواد محترقه براي هميشه بينايي خود را فداي يك لحظه شادي و هيجان كاذب و زودگذر مي كنند.

پريسا شباني
يك بار ديگر يك داستان تكراري در دنياي علم. پروفسور ايان فريزر، دانشمند اسكاتلندي  الاصلي كه در استراليا زندگي مي كند و در سال 2006 به دليل كشف واكسن گردن رحم (گارداسيل) به عنوان دانشمند سال استراليا انتخاب شد، حالا براي دريافت جايزه دوسالانه فلوري (جايزه اي كه در محافل علمي از منتخبان آن به عنوان نامزدهاي اصلي دريافت جايزه  نوبل پزشكي و فيزيولوژي نام برده مي شود، همچنانكه در سال 2005 پروفسور بري مارشال و پروفسور رابين ويليام پس از دريافت مدال فلوري به دريافت جايزه  نوبل نائل آمدند) معرفي شده است، اما به موازات مشهور شدن او، زمزمه هايي هم شنيده مي شود كه او آن  قدرها هم شايسته اين جايزه نيست و اساساً اين واكسن، كه حالا شهرت جهاني به هم زده است، نبايد به نام فريزر تمام شود.
ماجرا از اينجا شروع شد كه مدت كوتاهي پس از اعلام موفقيت واكسن گارداسيل، سه مؤسسه  علمي هم دستيابي پژوهشگران خود به اين واكسن را اعلام كردند. اين سه عبارت بودند از: دانشگاه رچستر در نيويورك، مؤسسه ملي سرطان ايالات متحده و دانشگاه جورج واشنگتن. فريزر مي گويد كه مي داند سه گروه تحقيقاتي ديگر در آمريكا بر اين باورند كه آن ها پيش از او و ژو به واكسن دست پيدا كرده  اند، اما آنچه مهم است زمان اعلام دستيابي به واكسن است. او گفته: ما در سپتامبر سال 1991 مقاله اي درباره  قدم هاي مؤثر اوليه  مان در توليد واكسن منتشر كرديم. مقاله  خود را در يك كنفرانس بين المللي در آمريكا هم ارائه كرديم. آن زمان هنوز هيچ كسي درباره  موفقيتش در توليد نمونه آزمايشگاهي واكسن حرفي نزده بود.
اين در حالي است كه محققان مدعي اند ايان فريزر بيش از آنچه مستحق آن بوده براي كشف گارداسيل اعتبار جهاني پيدا كرده است. حتي مركز پزشكي دانشگاه جورج واشنگتن با صدور يك بيانيه  مطبوعاتي اعلام كرده است كه تأييد گارداسيل توسط سازمان غذا و دارو نشانه نقش بارز يكي از دانشمندان اين مركز به نام ريچارد شلگل است كه فرآوري واكسن را در دهه 1990 انجام داده است.
فريزر و همكارش ژو در ژوئن سال 1991 كشف خود را در زمينه توليد اوليه واكسن به ثبت رساندند و سپس در سپتامبر همان سال با ارائه مقاله اي علمي در آمريكا دستاورد خود را به ساير محققان ارائه دادند. در همان زمان شركت فرآورده هاي زيستي استراليا (سي اس ال) موفق شد تا امتياز توليد واكسن را از فريزر و ژو خريداري كند. اين امتياز سپس به شركت دارويي مرك فروخته شد. همزمان شركت مِد ايميون امتياز توليد انحصاري واكسن را ابتدا از دانشگاه رچستر و سپس از دانشگاه جورج واشنگتن خريداري و آن را به شركت گلاكسو اسميت كلاين واگذار كرد.
بد نيست بدانيد از لحاظ تجاري، تمام مدعيان واكسن، از ثبت تجاري توليد برخوردارند و به همين خاطر هم دو شركت دارويي مرك و گلاكسو اسميت كلاين به طور مستقل در حال توليد واكسن هستند. هر دو شركت از ثبت تجاري دانشگاه هاي طرف قرارداد خود استفاده مي كنند، اما هنوز شكايت هاي حقوقي براي متوقف كردن يك شركت و يا پرداخت غرامت از طرف دانشگاه ها دنبال مي شود و به نظر مي رسد دعاوي حقوقي در آينده اي نه چندان دور اوج بيشتري بگيرند، زيرا واكسيناسيون با استفاده از گارداسيل در حال حاضر منحصر به استرالياست، اما به زودي اين محصول راهي كشورهاي ديگر نيز خواهد شد و امتياز مالي حاصل از آن مي تواند شركت هاي دارويي را به مقابله  جدي تر با رقبا ترغيب كند.

همشهري آنلاين: مراكز انتقال خون معمولاً در ايام تعطيل اول سال با كمبود خون اهدايي مواجه مي شوند و ممكن است ماه ها طول بكشد تا بتوانند ذخاير خود را تجديد كنند. بنابراين سعي كنيد اگر قصد اهداي خون داريد، اين زمان را براي اين كار انتخاب كنيد. قبل از مراجعه براي اهداي خون اين نكات را رعايت كنيد:
• شب را خوب بخوابيد.
• صبحانه يا ناهار كافي بخوريد.
• براي جايگزيني مايعي كه با اهداي خون از بدنتان خارج مي شود، مايعات اضافي بنوشيد، در عين حال از خوردن نوشيدني هايي مانند چاي، قهوه و نوشابه هاي كافئين دار، پرهيز كنيد.
• غذاهاي غني از آهن مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهي، جگر بخوريد. لوبيا، غلات غني شده با آهن، كشمش و آلو نيز مناسب هستند.
• از غذاهاي چرب اجتناب كنيد، زيرا چربي هاي وارد شده به خون ممكن است نتيجه آزمايش هايي را كه از لحاظ بيماري هاي عفوني بر روي خون انجام مي شود، تحت تأثير قرار دهند.
در صورت عدم امكان انجام اين آزمايش ها ممكن است خون اهدايي دور ريخته شود.
• روز قبل از اهداي خون لباسي بپوشيد كه آستين آن را بتوان را به راحتي بالاي آرنج جمع كرد.
• پس از اهداي خون مايعات كافي بنوشيد و براي پنج ساعت از فعاليت جسمي شديد اجتناب كنيد.
پس از اهداي خون چه نكاتي را بايد رعايت نمود؟
• استراحت پس از اتمام خون گيري به مدت حدوداً ده دقيقه.
• مصرف مايعات كافي پس از اهداي خون.
• عدم كشيدن سيگار تا دو ساعت پس از اهداي خون.
• عدم انجام كار سنگين تا 24 ساعت با دستي كه سوزن خورده.
• مراجعه به پزشك در صورت احساس هر گونه مشكلي پس از اهداي خون .

اعداد 1 تا 9 را در هر يك از سطرها و ستون ها و مربع هاي كوچك 3 در 3 طوري قرار دهيد كه فقط يك بار نوشته شود. پاسخ جدول را فردا در روزنامه ملاحظه خواهيد كرد.