Hamshahri Newspaper

عكس: مهدي بيات
بهزاد خواجات: آقاي قزوه در شيراز گفته بودند: برخي ها مي خواهند شعر پاريسي را جايگزين شعر پارسي كنند. من مي خواهم بگويم كه تقليد از پاريس مذموم است اما تحصيل در پاريس چطور؟
پس از برگزاري جشنواره شعر فجر، در حالي كه از مدت ها قبل، پوشش رسانه اي پرحجم اين جشنواره شروع شده بود و در اين پوشش رسانه اي دست اندركاران جشنواره به كرات گوشزد مي كردند كه اين تجربه اول است و آزمون خطاست به نظر مي رسد كه اكنون، زمان آن رسيده است كه قضاوت هاي كارشناسان را درباره ميزان موفقيت جشنواره در اهداف اعلام شده اش بسنجيم.
زهير توكلي
سعيد بيابانكي، غزلسراي خوشنام اصفهاني مي گويد: در اصل برگزاري جشنواره شعر فجر كسي مشكلي ندارد. اعتراض ها در شيوه اجرا است. وي به مقايسه اي با جشنواره فيلم فجر دست مي زند: اگر جشنواره شعر فجر را مثلاً با جشنواره فيلم فجر مقايسه كنيم، به مؤلفه هايي دست پيدا مي كنيم. شاعري و شعر شغل محسوب نمي شود در صورتي كه سينما شغل است، در جشنواره فيلم فجر كسي كه تشويق مي شود، در واقع علاوه بر مداخل شغلي اش، دارد تشويق مي شود، در صورتي كه شاعر هيچ سودي از شاعري اش نمي برد، بنابر اين جنبه مالي جايزه شعر فجر بايد پررنگ تر باشد. وي با مقايسه فيلم سينمايي و كتاب شعر به عنوان پايه كار براي داوري چنين مي گويد: براي قضاوت درباره كار يك شاعر بايد به كتاب هاي شعر جايزه بدهيم، نه به كارنامه هاي شاعري. امسال به كارنامه هاي شاعري جايزه دادند، انصافاً در برخي از رشته ها بهترين ها بودند مثل آقاي ترقي در تصنيف يا اخوان ثالث در شعر ملي و ميهني، اما براي سال هاي بعد خواه ناخواه بايد اثر ملاك قرار بگيرد و بهتر است نام جشنواره شعر فجر ر ا به جشنواره كتاب شعر فجر تغيير دهيم.
صاحب دفتر نه ترنجي نه اناري فوايد تعيين كتاب شعر به عنوان پايه داوري را چنين تشريح مي كند: اگر كتاب شعري را كه در هر سال منتشر مي شود، ملاك قرار دهيم، مثل جشنواره فيلم فجر كه هر فيلمسازي سعي مي كند فيلمش را به جشنواره برساند شاعران تشويق مي شوند كه كتاب شعر منتشر كنند و اين خودش يك رقابتي در توليد ادبي ايجاد مي كند. اين يك ريسك است، ولي از اين كه ما هيچ قالب مشخصي نداشته باشيم بهتر است. منتها مي شود قالب هاي داوري را متنوع كرد مثلاً كتاب هاي اول، ترجمه شعر، نقد شعر، گردآوري ها و حتي مي شود به دكلاماسيون شعر هم جايزه داد. سعيد بيابانكي درباره جايزه جشنواره شعر فجر نيز نظر متفاوتي دارد: پيشنهاد ديگر من اين است كه به جاي يك سيمرغ و ده سكه كه در حكم هيچ است، يك چاپ كتاب توسط وزارت ارشاد خريداري شود، اين باعث مي شود كه كتاب اولاً به همه كتابخانه هاي عمومي كشور راه پيدا كند، ثانياً ناشران رغبت كنند كه روي شعر سرمايه گذاري كنند. آماري كه آقاي محسن پرويز، معاون وزير ارشاد اعلام كرده اند اين است كه: براي سال آينده 7/1 ميليارد ريال براي فعاليت هاي ادبي، 5/24 ميليارد براي سينما، 5/11 ميليارد براي تئاتر و 5/6 ميليارد براي هنرهاي تجسمي و 5/5 ميليارد براي موسيقي در نظر گرفته شده است اين نشان مي دهد كه چقدر در حق شعر اجحاف شده است، در حالي كه بقيه هنرها پول سازند. اما شعر هنر نا ب است.
بيابانكي كه خود عضو داوران بخش آييني جشنواره شعر فجر بوده است، تقسيم بندي موضوعي را براي بخش هاي رقابتي نامناسب ارزيابي مي كند: من اين تقسيم بندي موضوعي را اصلاً قبول ندارم؛ چون دست داوران را براي اعمال كامل و بي چون و چراي استانداردها مي بندد، اصلاً بعضي از اين بخش ها معلوم نيست كه از اين سال تا سال بعد كار در جه يكي داشته باشند. تقسيم بندي موضوعي را فقط در حد جايزه ويژه قبول دارم.
سراينده غزل مشهور نيزه ها ، در پاسخ به اين سؤال كه آيا جشنواره در رسيدن به يكي از هدف هاي مهم اعلام شده يعني وفاق بين شاعران كشور، موفق بوده است، چنين اظهار نظر مي كند:
در اين كه شاعران در سه دهه اخير دو طيف هستند ترديدي نيست: شاعراني كه مورد حمايت رسانه هاي رسمي و نهادهاي حكومتي هستند و شاعراني كه نيستند. طبيعي است كه اين طيف علي القاعده در جشنواره اي كه حكومت متصدي آن است شركت نمي كنند، مگر اين كه انگيزه هاي مالي شركت در جشنواره بزرگتر باشد يا اين كه داوران متنوع و دربرگيرنده طيف هاي متفاوت باشند، وقتي ما از ابتدا اعلام مي كنيم كه مي خواهيم وفاق ايجاد كنيم، اين معني اش آن است كه وفاق ملي در حوزه شعر نيست و اين شايد با يك جشنواره برطرف نشود.
شعر مستقيماً با انديشه مرتبط است و اختلاف نظرهاي اعتقادي و ايدئولوژيك آن بيشتر است. شاعراني هستند كه هميشه با حكومت جمهوري اسلامي مشكل داشته اند و دارند و موافق كردن آنها با جشنواره ميسر نمي شود. اما بهزاد خواجات، يكي از چهره هاي مطرح شعر دهه هفتاد، برگزاري جشنواره را فرع بر سياست هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در قبال شعر مي داند:
اصل برگزاري جشنواره شعر فجر به جاست، نكته مهم سياست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به عنوان دستگاه رسمي فرهنگ است كه نبايد فقط معطوف به برگزاري جشنواره باشد. جشنواره ها چيز جديدي اضافه نمي كنند، صرفاً جنبه تشويقي دارند و البته لازمند اما جريان پويا و خلاق شعر معاصر به راه خود ادامه مي دهد و حيات طبيعي يك هنر ربطي به جشنواره ندارد.
ارزيابي وي از داوري هاي جشنواره و نتايج اعلام شده اين است به نظر من چند تا از انتخاب ها خيلي خوب بود و در كنار آن برخي از انتخاب ها خوب نبود. البته هيأت داوران حق دارد بنابر سلايق خود رأي بدهد، آنها بنابر معيارهايي كه درست مي دانستند، انتخاب كرده اند. برخي از معيارها هم به سليقه من درست نبوده است و من يك فرد هستم.
برآورد كلي سراينده دفتر شعر جمهور از اين جشنواره چنين است: دوره اول جشنواره شعر فجر يك دوره آزمون و خطا بوده است و ديكته ننوشته غلط ندارد. وي به انتخاب نواحي شعرخيز كشور در جشنواره انتقاد دارد: چيزي كه براي من مسئله بوده است اين است كه چرا اصفهان، شيراز و مشهد براي جشنواره شعر فجر انتخاب شده است. مشهد پايتخت مذهبي و شيراز پايتخت فرهنگي ماست اما، شاعران پيشرو دهه اخير تعداد بسيار زيادي از گيلان و خوزستان برخاسته اند و اين دو استان استحقاق بيشتري نسبت به اصفهان دارند. بهزاد خواجات كه از شاعران سرشناس شعر جنوب به شمار مي رود، به سؤال ما درباره ميزان موفقيت جشنواره شعر فجر براي وفاق بين همه شاعران كشور چنين پاسخ مي دهد: من فكر مي كنم 50 درصد از هدف آقاي قزوه براي وفاق و همدلي محقق شد و البته تأكيد مي كنم كه وفاق كامل در حوزه فرهنگ هيچ گاه صورت نخواهد گرفت، مثلاً در زمينه شعر كلاسيك انتخاب ها خيلي خوب بود البته مي شد يكي دو نفر ديگر هم باشند ولي در مجموع اين بخش راضي كننده بود اما در زمينه شعر سپيد و نيمايي مي شد كه هيأت داوران مجهزتر از اين باشند.
بهزاد خواجات كه خود تجربه داوري در جشنواره هاي سراسري مثل كنگره شعر جوان بندرعباس را داشته است، رشد جشنواره شعر فجر را منوط به برخي از شروط مي داند: صداهاي متعارف و حتي غيرمنطقي شعر امروز را به نوعي در جشنواره شعر فجر بايد ميدان داد تا محك بخورند و ارزيابي مردم ملاك خيلي مهمي است. آقاي قزوه در شيراز گفته بودند: برخي ها مي خواهند شعر پاريسي را جايگزين شعر پارسي كنند. من مي خواهم بگويم كه تقليد از پاريس مذموم است اما تحصيل در پاريس چطور؟ ما در برابر جنبه هايي از فرهنگ غرب كه فرهنگ ما را مورد تهاجم قرار مي دهد موضع گيري مي كنيم اما جنبه هايي از فرهنگ غرب متعلق به فرهنگ جهاني است. طبعاً تزريق تئوري هاي غربي به شعر فارسي جريان انحرافي است، اما من معتقدم كه حتي اينها هم بايد به نوعي در جشنواره شعر فجر محك بخورند و مهم ترين ساز و كار براي ميدان آمدن اين صداها، متنوع بودن هيأت داوران است.