...خون قطره سه
دانشجو روز آذر ، مناسبت 16 به
سركوب براي كودتا دولت توطئه نتيجه آذر 32 واقعه 16 *
سفر دغدغه بدون انجام جهت در دانشجويي جنبش بهانه بدون
بود تهران به نيكسون
نشيب و پرفراز دوران خود حيات طول در دانشجويي جنبش
آن اوليه ريشه كه جنبش اين.است سرگذاشته پشت را بسياري
نيروهاي و گرفته نشات تهران دانشگاه و عالي دانشسراي از
تهران دانشگاه بويژه ايران دانشگاههاي دانشجويان را آن
مبارزات با است توانسته اخير قرن نيم در مي‌دهند تشكيل
آزادي كسب جهت در تلاش و استبداد عليه جانبه همه و پيگير
فعال ، اجتماعي نيروي يك عنوان به دمكراسي ، استقرار و
.كند چهره سياسي مبارزات در پيشگام و پويا
برش‌هاي در مي‌توان را دانشجويي جنبش تكاپوهاي اوج
ملي سر بر مبارزه دوران رضاشاه ، سقوط نظير معاصر تاريخي
بويژه مرداد 1332 كودتاي 28 از پس سال‌هاي نفت ، صنعت شدن
نهايت در و چريكي گروههاي تشكيل سياسي 421339 ، باز فضاي
.كرد جستجو انقلاب 1357 دوران
ديكتاتوري رژيم حاكميت و مرداد كودتاي 28 وقوع با
.شد آغاز نيز دانشجويي جنبش بلوغ دوران پهلوي ، محمدرضا
گروههاي ساير و احزاب غياب در توانست جنبش سالها اين در
فعاليت براي لازم فضاي و آزادي فقدان نتيجه در كه سياسي
به داشتند ، صحنه در كمرنگي حضور مسالمت‌آميز ، سياسي
اجتماعي تحولات در پرجنبوجوش و فعال جنبش يك عنوان
معاصر تاريخي منابع در شناخت اين متاسفانه كه شود شناخته
به را زحمت اين تاريخ‌نگاري كمتر و شده واقع ستم مورد
.كند پژوهش و جستجو بيشتر اندكي باره اين در تا داده خود
نيازمند كه دانشجويي جنبش تاريخي و مهم مقاطع اين از يكي
روز در تهران دانشگاه به تهاجم است بيشتر بررسي و غور
تكاپوهاي تاريخ در عطفي نقطه كه است آذر 1332 دوشنبه 16
به پهلوي محمدرضا نفتي استبداد عليه دانشجويان سياسي
خود تاريخ طول در تهران دانشگاه واقع در.مي‌رود شمار
اين از كه گرفته قرار زيادي تهاجمات و حملات مورد
ثبت ايران معاصر تاريخ حافظه در بيشتر حمله دو تهاجم‌ها ،
بازتاب كه گرفت صورت آذر 1332 در 16 اول ، حمله.است شده
حمله و ;داشت جهاني رسانه‌هاي و دانشگاهي محافل در وسيعي
به دانشجويان ، آن در كه شد انجام بهمن 1340 اول در دوم
و پليس نيروهاي هجوم مورد قساوت كمال در و وحشيانه شكلي
.گرفتند قرار ارتش
زاويه‌هاي از واقعه اين كه گفت بايد آذر 32 مورد 16 در
وقوع بدنبال آنكه نخست:است تامل قابل و مهم مختلفي
و تهران دانشگاه مخالفان ، سركوبي و مرداد كودتاي 28
مبارزه زمينه در سياسي نيروي و بديل مهمترين دانشجويان
تا مي‌شدند سركوب بايد رو اين از و بودند كودتا دولت با
اجرا مرحله به اعتراضي كوچكترين بدون دولت برنامه‌هاي
برگزاري زمان ، اين در دولت برنامه‌هاي مهمترين.درآيد
نفتي كنسرسيوم قرارداد انعقاد و هيجدهم مجلس انتخابات
و مدت كوتاه برنامه.داشت بدنبال را مردم اعتراض كه بود
تهران به نيكسون سفر دغدغه بدون يافتن انجام دولت ، فوري
نظر به محتمل سفر اين به اعتراض كه بود آذر روز 18 در
.مي‌رسيد
قانون بيشتر شدن لگدمال موجب تهاجم اين آنكه ، دوم
شوراي مجلس تصويب به سال 1321 در كه شد دانشگاه استقلال
حق اعطاي بويژه و قانون اين نقض با.بود رسيده ملي
و دخالت براي راه شاه ، به تهران دانشگاه رئيس انتصاب
آن حريم شكستن و دانشگاه امور در دولت بيشتر تعرض‌هاي
آزاده اساتيد و دانشجويان سركوب طريق ازاين و شد باز
.گرديد آسان‌تر دانشگاه
،"دانشجو روز" عنوان به آذر روز 16 نامگذاري با اينكه سوم
شهيد سه ياد پاسداشت و روز اين يادبود به هرساله
اغلب كه مي‌كردند برگزار مراسمي دانشجويان فني ، دانشكده
همراه پليس نيروهاي با درگيري و تظاهرات با مراسم اين
.مي‌شد
آذر واقعه 16 بروز علل
و نقل دانشگاه در داده رخ وقايع و آذر حادثه 16 پيرامون
را تحريف از واقعيت تشخيص كه گرفته صورت متفاوتي قول‌هاي
.مي‌شود گوناگوني تحليل‌هاي موجب ترتيب همين به و دشوار
شده نگاشته روز اين مورد در زيادي مطالب اينكه وجود با
واقعه كه كرد مطرح را پرسش اين همچنان مي‌توان ولي است
داد؟ روي چگونه و چرا آذر 16
دانشگاه به تهاجم علت موجود وقايع‌نگاري‌هاي براساس
آذر روز 16 در دانشجويان تظاهرات فني ، دانشكده و تهران
انتظامي و نظامي نيروهاي آن متعاقب كه است شده عنوان
كه واقعه‌نگاري اين.كردند اقدام تظاهرات اين سركوب براي
انجام دليل گرديده ، تكرار مقالات و كتابها از بسياري در
مي‌داند نيكسون ورود به دانشجويان اعتراض را تظاهرات اين
.شود تهران وارد آذر روز 18 بود قرار كه
بر مبتني نه و صحيح ، نه زير دلايل به فوق واقعه‌نگاري
شاهدان اينكه نخست.است رد قابل رو اين از و است واقعيت
به هستند حيات قيد در آنها از برخي كه آذر حادثه 16 عيني
و اسناد آنكه دوم.پرداخته‌اند روز اين حوادث واقعي شرح
دولت توطئه عمق از حكايت دارد وجود كه مكتوبي منابع
آن به كه دارد دانشجويان بهانه بدون سركوبي براي كودتا
.پرداخت خواهيم
آذر 32 واقعه 16" كه است آن نوشتار اين در ما فرضيه
جنبش بهانه بدون سركوب براي كودتا دولت توطئه نتيجه
تهران به نيكسون سفر دغدغه بدون انجام جهت در دانشجويي
و تظاهرات هيچگونه روز اين در دانشجويان كه حالي در بود ،
انجام شود موجب را انتظامي نيروهاي برخورد كه عملي يا
".ندادند
و آذر واقعه 16 عيني شاهدان خاطرات به نگاهي با زير در
در.پرداخت خواهيم فوق فرضيه اثبات به آن به مكتوب اسناد
منجر كه بستري و زمينه كه مي‌رسد نظر به ضروري ابتدا
.كنيم بررسي را شد آذر به‌حادثه 16
بوقوع سال 1332 در كه مرداد انگليسي 28 -آمريكايي كودتاي
آغازگر و مسالمت‌آميز مبارزه دوره بريك پاياني پيوست
شخصيت‌ها گروهها ، سياسي فعاليت‌هاي در بار خشونت دوره‌اي
آخرين مصدق ، دكتر حكومت كودتا ، اين.بود ملي احزاب و
بود آمده بوجود ايران در كه را مردمي و منش دمكرات رژيم
فعاليت‌هاي همه آن ، جايگزين ديكتاتوري رژيم و برانداخت
.كرد سركوب را جامعه سياسي
پيروزمندانه بازگشت به كه تير 1331 سي‌ام واقعه بدنبال
و انجاميد قدرت به ايران ملي وزير نخست مصدق محمد دكتر
توطئه‌گران سال ، همان اسفند نهم توطئه ماندن ناكام پي در
ملي دولت سقوط راه تنها خارجي قدرت‌هاي همراهي با داخلي
.دانستند كودتا بويژه و خشونت‌آميز راههاي از استفاده را
كمك به Mاطلاعاتي 6 همكاري و سيا دلارهاي خاطر همين به
سلسله يك پي در و آمد آن به وابسته نيروهاي و دربار
داخلي مشكلات كه شد فراهم كودتا انجام براي زمينه توطئه
وقوع زمينه‌هاي تسهيل به ملي نيروهاي ميان تفرقه و دولت
.كرد كمك آن
سرلشكر و روزولت فرماندهي به كه كودتا پيروزي با
و اراذل و ارتش از بخشي همكاري با و زاهدي فضل‌الله
گرفت ، صورت حاج‌رضايي طيب سركردگي به شهر جنوب اوباش
حزب.كرد تسليم را خود بعد روز وي و سقوط مصدق دكتر دولت
حزب نظامي سازمان بويژه آن به وابسته سازمان‌هاي و توده
و احزاب فعاليت.فروپاشيدند و گرفته قرار تعقيب تحت
مذهبي -ملي سياسي شخصيت‌هاي از بسياري و ممنوع گروهها
مدت 25 به و بازگشت كشور به شاهشدند بازداشت و دستگير
.كرد حاكم ايران فرهنگ و ساختار در را استبداد ديگر سال
سمت به "عملا كشور سال ، اين 25 در رژيم جهت‌گيري با
پيدا سوق غرب به نظامي و فرهنگي سياسي ، اقتصادي ، وابستگي
.كرد
اختناق فضاي و انگيز رعب محيطي ايجاد با كودتا دولت گرچه
با ملي نيروهاي ولي كرد ممنوع را سياسي فعاليت نوع هر
صورت كودتا از پس روز يك كه "ملي مقاومت نهضت" تشكيل
به آينده مبارزات پيرامون و شكسته را فضا اين گرفت
.پرداختند تصميم‌گيري
روي بر را خود وعملياتي اجرايي پايگاه ملي مقاومت نهضت
خود برنامه‌هاي در و داد قرار دانشگاه و بازار محور دو
برگزاري و اطلاعيه‌ها و اعلاميه‌ها نشر و چاپ براي
در كه مي‌گرفت بهره نيرو دو اين از تظاهرات و اعتصابات
و مالي پشتوانه نقش در بيشتر بازاريان ميان اين
.مي‌كردند عمل نهضت ، اجرايي بازوي نقش در دانشجويان
تابستاني تعطيلات در دانشگاه كه داد رخ زماني در كودتا
عليه دانشجويان توسط فوري اقدام امكان و مي‌برد سر به
ماه مهر در كلاس‌ها شروع با ولينداشت وجود كودتا رژيم
به "عملا دانشگاه و گرفت فزوني دانشجويان تحرك 1332
ملي مقاومت نهضت بازوي فعال‌ترين و ضدكودتا سنگر مهمترين
.شد تبديل آن اهداف پيشبرد در
احمد مهندس و شايگان مصدق ، دكتر فرمايشي دادگاه آغاز با
جوش و جنب بود دانشگاه تحصيلي سال با همزمان كه رضوي
كه آمد پديد سياسي فعاليت براي دانشجويان ميان در زيادي
در و مهر 1332 در 16 زمينه اين در عملي حركت نخستين
.گرفت صورت تن سه اين محاكمه به اعتراض نشانه به تظاهراتي
.گرديد تعطيل ومدارس دانشگاه تهران ، بازار روز آن در"
در تظاهرات تهران دانشگاه در ولي بود ، سكوت بازار شعار
پهلوي راه چهار بين اول ;بود شده بيني پيش منطقه سه
راه چهار در دوم اميراكرم ، راه چهار تا (ولي‌عصر)
(فردوسي خيابان) برلن كوچه بين سوم منطقه و قوام‌السلطنه ،
تا بين 1500 اول منطقه در(لاله‌زار) ايران سينماي تا
مقرر موعد در.كردند اجتماع پياده‌روها در دانشجو ، 2000
.شد شروع تظاهرات ،"مصدق يا مرگ يا" شعارهاي دادن سر با
وتراكت اعلاميه هزاران گرديد ، متوقف نقليه وسايط عبور
نزديك تا كه تظاهرات ، پايان از پس..شد توزيع مردم بين
شد ، كشيده اطراف خيابان‌هاي به و انجاميد طول به ظهر
مردمي و دانشجويان با دولتي ، چاقوكشان و انتظامي مامورين
.پرداختند خورد زدو به بودند ، پيوسته آنها صفوف به كه
نيز بعد روزهاي در ".شدند دستگير و مجروح زيادي تعداد
خود اعتراضات نيافته سازمان و پراكنده صورت به دانشجويان
كه اعتصاباتي و تظاهرات از ديگر يكيدادند بروز را
را كودتا دولت شديد واكنش و بودند آن پيشگام دانشجويان
و اهانت به اعتراض در آبان تظاهرات 21 داشت ، همراه به
همكاران و مصدق دكتر به نسبت نظامي دادگاه اذيت و آزار
.بود وي بازداشتي
تهران مختلف حوزه‌هاي در خود عمل ابتكار با دانشجويان
زدو به انتظامي نيروهاي با و كردند تظاهرات به اقدام
تن صدها انتظامي مامورين آن نتيجه در كه پرداختند خورد
كه بود حدي به شدگان بازداشت تعداد"كردند دستگير را
منتقل مهرآباد و جي نظامي پادگان‌هاي به را زيادي عده
به فوق‌العاده قطار با را نفر دهها بعد روز و كردند
".فرستادند خارك جزيره
به تصميم كه كرد اعلام كودتا دولت بعد ماه يك از كمتر
تصميم اين است ، گرفته انگلستان با سياسي رابطه برقراري
"اولا كه زيرا.بود جامعه پيكره بر عظيمي شوك مانند به
درحل آن كارشكني‌هاي خاطر به دولت اين با رابطه قطع
گرفته صورت ايران داخلي امور در گسترده ودخالت نفت بحران
مشهود قدر آن مرداد كودتاي 28 در انگليس نقش "ثانيا.بود
و فرهيخته اقشار به‌ويژه و مردم توده كه بود عيان و
آنها براي لذا بود ، كرده منزجر دولت اين از را مبارز
ملي نهضت دشمنان و كودتاچيان حاميان كه نبود قبول قابل
نمايند سياسي روابط تجديد به اقدام پيروزمندانه نفت شدن
.دهند برباد را نهضت دستاوردهاي و
اين مهمترين كه برانگيخت مختلفي واكنش‌هاي اقدام اين
.بود ودانشجويان ملي مقاومت نهضت ناحيه از واكنش‌ها
با و تهران دانشگاه در تظاهرات انجام با دانشجويان
با رابطه تجديد به نسبت "است پيروز مصدق" شعارهاي سردادن
و رويدادها اين مجموعه.كردند اعتراض "شديدا انگلستان
قطب مهمترين كه كودتا از پس دانشجويان پيگير اعتراضات
آن بر را رژيم مي‌دادند تشكيل را دولت مخالف و متحرك
جمهور رييس وقت معاون نيكسون ورود آستانه در كه داشت
از و داده نشان آنها به را خود اقتدار تهران ، به امريكا
آرامش كمال در نيكسون ورود تا بگيرد چشمي زهر دانشجويان
.شود برگزار
قصد و بهانه‌جويي بر ادله‌اي كه دارد وجود مهم شاخص دو
آستانه در دانشجويان صداي سركوبي براي كودتا دولت قبلي
به اعزامي نظامي واحد نوع نخست ، شاخص.است نيكسون ورود
شاخص و است آنها عملكرد نوع و جويي بهانه شيوه دانشگاه ،
بود دانشجويان سركوبي براي قبلي قصد دهنده نشان كه دوم
ارتقاء و ارتش سوي از تهران دانشگاه به مهاجمان تشويق
به "مصدق راه" نشريه در آن بخشنامه متن كه بود آنها درجه
شهيد. مي‌كنيم بررسي را شاخص دو اين زير در.رسيد چاپ
فني دانشكده دانشجوي سال آن در كه چمران مصطفي دكتر
در داشت حضور كلاس در حادثه روز در و بود تهران دانشگاه
هنگام آذر شانزده صبح ":مي‌نويسد آذر روز 16 از خاطرات
فوق‌العاده تجهيزات متوجه دانشجويان دانشگاه ، به ورود
وقوع شده ، دانشگاه اطراف غيرعادي اوضاع و سربازان
بر حاكمه هيات پليد نقشه.مي‌كردند پيش‌بيني را حادثه‌اي
به كه مي‌كردند سعي حتي‌الامكان ودانشجويان بود واضح همه
رو اين از.ندهند بهانه‌جويان دست به بهانه‌اي وجه هيچ
و رفتند كلاس به احتياط و خونسردي كمال با دانشجويان
.افتادند راه به كارآگاه عده‌اي راهنمايي به سربازان
آنان بدست بهانه‌اي وچون گذشت مهمي حادثه بدون اول ساعت
كشتن نقشه آنها..آوردند هجوم دانشكده‌ها داخل به نيامد
از دستور واين بودند كشيده را دانشجويان كردن شقه و
اجراي سركردگان.بود شده داده آنها به بالاتري مقامات
و گروهبانان از عده‌اي ناجوانمردانه كشتار و دستور اين
آن اجراي براي "اختصاصا كه بودند "جانباز دسته" سربازان
".بودند شده اعزام دانشگاه به روز آن "استثنائا و ماموريت
به معمولي سربازان همراه به جانباز دسته صبح ساعت 10 در
سر در دانشجويان ساعت اين در.رفتند فني دانشكده
و دانشگاه ويژه شرايط خاطر به و بودند حاضر درس كلاس‌هاي
و اعتراض بوي كه اقدامي هر از نظاميان گسترده حضور
در سربازان حضور هنگام.مي‌كردند اجتناب دهد تظاهرات
دانشگاه ، رئيس سياسي دكتر فني ، دانشكده ومقابل دانشگاه
سعي وي معاون عابدي دكتر و فني دانشكده رئيس خليلي مهندس
فني دانشكده از را نظامي نيروهاي مذاكره ، با كه كردند
سياسي دكتر" حتي و نياوردند بدست توفيقي ولي كنند خارج
مقامات از و هستند جانباز سربازان اينجا كه داشت اظهار
كاري نيستم قادر من جهت اين از و مي‌گيرند دستور بالاتر
بدين و كردند حمله دانشكده‌ها به سربازان.دهم انجام
رضوي ، شريعت مهدي نام‌هاي به دانشجويان از تن سه ترتيب
و بيست و رسيدند شهادت به نيا بزرگ مصطفي و قندچي احمد
مهاجمين.شدند مجروح زيادي عده و دستگير ديگر نفر هفت
آنها زيرا كردند توقيف را عابدي دكتر و خليلي مهندس سپس
اين جرم آثار شوي و شست جهت سربازان با همكاري به حاضر
و آمده دادستان بايد كه داشتند اظهار و نشده عظيم جنايت
.ببينند را جرم آثار نزديك از
و وسيع حادثه اين به نسبت خارجي و داخلي واكنش‌هاي
.آورد وارد حاكم رژيم به سخت ضربه‌اي و بود گسترده
آذر 1332 درباره 16 چمران دكتر نوشته از مقاله عنوان *
.است شده گرفته وام
جيراني هوشنگ
|
