اجتماعي تحولات و مدني جامعه
(پاياني بخش) ماند؟ خواهد ها سنت ;توسعه
در فرهنگي پژوهشهاي جايگاه گذشته شماره‌هاي در
به مورد شش به ادامه در و مطرح مدني جامعه شكل‌گيري
.شد اشاره فرهنگي پژوهشهاي انجام مشكلات و موانع عنوان
.مي‌شود بررسي و طرح بحث اين ادامه شماره اين در
اجتماعي روابط -7
عمودي و افقي محور دو بر ايران در اجتماعي روابط ساختار
حكومتي مراتب سلسله براساس عمودي روابطاست بوده مبتني
ادامه حكومتي رده پائين‌ترين تا و مي‌شده شروع پادشاه از
مي‌شده شامل را مردم بين مناسبات افقي روابط.است داشته
خود عمومي "نسبتا معيارهايي براساس نيز روابط اين كه است
سن ، مثال طور به.است بوده برخوردار (1)مراتبي سلسله از
و مذهبي پايگاه و اقتصادي وضعيت سياسي ، موقعيت جنس ،
در گذار تاثير عوامل از طايفه‌اي و خويشاوندي روابط
رابطه دو اين اتصال.است بوده يكديگر با افراد بين روابط
كدخدا حاكم ، اگر.مي‌گرديد قدرتمندان موقعيت تحكيم موجب
اجراي بود ، برخوردار مناسبي پايگاه از مردم نزد...و
اينكه با.مي‌گرفت صورت راحت‌تر سلطان فرامين و اوامر
سياسي و اجتماعي مسائل به سلاطين فرامين اجراي در حكام
سلطان مصالح و منافع با كه صورتي در مع‌هذا داشتند عنايت
نه.مي‌گرفت قرار نيز توجه مورد نمي‌كرد پيدا تعارضي
در داشته‌بلكه وجود مردم و حكام بين روابط در تنها
اجتماعي موءسسات و نهادها در و اجتماعي مختلف گروههاي
متداول اجتماعي مراتب سلسله بر مبتني ، عمودي روابط نيز
كه است اين در عمودي رابطه دو اين اساسي فرق.است بوده
، حالت مراتب سلسله در خانواده حتي نهادها ، درون روابط در
با "بعضا كه لازم شرايط به رسيدن با فردي هر و دارد گذار
ارتقاء مراتب سلسله در موقعيتش مي‌شود ، حاصل زمان گذر
مرحله به فرمانبرداري مرحله از فرزند "مثلا مي‌يابد ،
.مي‌رسد دادن فرمان
يا و سني گروه جنس ، براساس كه اجتماعي گروههاي بين در
تشكيل مذهبي يا و اجتماعي اقتصادي ، هدفي انجام براي
اين به.مي‌گردد ملاحظه عمودي نسخ از روابطي نيز مي‌گردد
عرفي و نشده اعلام اصولي براساس كه محلي رهبري كه ترتيب
مطالعات.مي‌باشد برخوردار اقتدار از و مي‌شود انتخاب
و شهري جوامع در هميار گروههاي مورد در شده انجام
خود رهبر مواردي در كه است رسيده نتيجه اين به روستايي
قرار ديگران تاسي مورد رفتارش و است رهبر كه نمي‌داند
كه كسي "معمولا همياري گروههاي اعضاي بين در.مي‌گيرد
توانايي و تصميم‌گيري قدرت و مناسب سني موقعيت داراي
طور به مي‌باشد آن اجراي و مشكلات راه‌حل كردن پيدا
.مي‌شود انتخاب گروه رهبر عنوان به طبيعي
در همياري شيوه‌هاي زمينه در شده انجام مطالعات در
و (واره) شير مبادله يا و چوپان تامين مثل دامداري
كه است شده رسيده نتيجه اين به آب هم گروههاي همچنين
اين به.دارد ديگري آداب گروه ، متصدي و مسئول تعيين
اقتصادي بالاتر يا و بهتر موقعيت گروه اعضاي كه ترتيب
مسئوليت قبول يا و شايستگي يا و توانايي عنوان به را شخص
مسئول عنوان به عرفي طور به را فردي لذا و شناخته او
.مي‌باشد بيشتر آب حق يا و بيشتر دام داراي كه مي‌شناسند
اينكه با روستايي جامعه در افراد بين معمول مراودات در
سلسله رعايت ليكن هستند مساوي بيش و كم اقتصادي لحاظ از
بوده اجتنابناپذير دارد قرار سن برپايه حداقل كه مراتبي
.است
ضابطه و رابطه -8
"خصوصا روابط ، ماهيت به عنايت با انگاري ، برابر زمينه در
گروه و خانواده اعضاي بين در حتي عمودي روابط تسري
اقتصادي ساختار به نگاهي.است موجود محدوديتهايي همسالان
است واقعيت اين مبين سنتي خانواده واحد داخل اجتماعي و
مربوط هرم در مشخص موقعيت داراي واحد اين عضو فرد هر كه
در و توليدي واحد رئيس پدر اقتصادي بعد در "مثلا.است
جنس و سن برحسب خانواده اعضاي بقيه.دارد قرار هرم راس
را هرم اين رده پائين‌ترين.مي‌كنند اشغال را بعدي مراتب
پسر فرزند و مي‌دهند تشكيل سن رعايت با خانواده دختران
مادر از پس بلافاصله يا و حد در و پدر از بعد جايگاهي
در ديگري نوع به خانواده داخل در مراتب سلسله اين.دارد
بزرگتر جامعه در روستائيان زعم به و روستايي كوچك جامعه
.دارد وجود
طرف از رسم وجود و طرف يك از مراتبي سلسله چنين وجود
افراد بين مناسبات و اجتماعي رفتارهاي مشخص‌كننده ديگر
فرد توسط كه بدانيم رفتاري از عبارت را رسم اگر.مي‌باشد
و شده گرفته كار به محسوسي نياز ارضاي براي گروهي يا و
آن ، تكرار و تقليد با داشته‌اند را نياز همان كه ديگران
است ، شده منتقل ديگر نسل به نسلي از و كرده تثبيت را آن
آشنا رسوم اين با افراد جامعه‌پذيري جريان در صورت آن در
را آن مي‌دهند تشخيص آن براي كاركردي كه زماني تا و شده
شده ، مطرح جامعه در كه تغييراتي امروزه.مي‌برند كار به
و قوانين اجراي زمينه و كاسته رسوم كارايي از روزبه‌روز
كرده وضع امور تمشيت براي آگاهانه جامعه كه را مقرراتي
نامه‌ها ، تصويب قانون ، .است آورده فراهم را است
گرفته تاثير يكديگر از ترتيب به بخش‌نامه‌ها و آئين‌نامه
.مي‌شوند مطرح امور انتظام براي جامعه حاكمان توسط و
چهارپايان جاي انسانها رفت‌وآمد در اتومبيل وقتي "مثلا
ندارند كارايي ديگر اسبسواري به مربوط رسوم مي‌گيرد را
شود رعايت خيابان‌ها در آمد و رفت نظم اينكه براي بايد و
سمت از ماشين‌ها بگويد و شود تاسيس رانندگي و راهنمايي
با اگر نهاده حاكم رسوم اين..و كنند حركت چپ يا و راست
مواجه مشكل با اجرايش مدتها تا باشد مغاير اجتماعي رسوم
تحت اساسي بحث مقررات و قوانين تدوين در لذا مي‌شود ،
رسوم همان يعني عرف و دارد وجود قانون منابع عنوان
آنجا تا معتقدند مي‌شناسندو منبع عمده‌ترين را نانوشته
لازم عرف رعايت نبرد بين از را قانون‌گذار قصد و نيت كه
.است
لازم عنايت عرف به تنها نه قوانين از بسياري تدوين در
با را رعايتش كه دارد وجود تغايرهايي بلكه نمي‌شود
.است ساخته مواجه دشواري
جامعه در چهره به چهره شناخت بر مبتني و سنتي روابط در
ارتباطي و مبادله هر طرف دو و دارد طبيعي حالت مبادلات
شخصي روابط به تبديل روابط و بوده آشنا يكديگر با "كاملا
احترام مثل ملاحظات پاره‌اي رعايت شخصي روابط در مي‌شود ،
اجتنابناپذير...و اقتصادي و اجتماعي موقعيت با متناسب
و پايگاه با متناسب كه رفتار در تفاوت اين و مي‌باشد
يا و ايراد مورد كمتر مي‌گيرد صورت اجتماعي موقعيت
به را آن دليل اينكه براي مي‌گيرد ، قرار ديگران اعتراض
يك ورود "مثلا.مي‌دانند لازم را رعايتش و مي‌دانند خوبي
را ديگران احترام محفلي به روحاني يا و مسن فرد
اصرار "غالبا باشد قصابي در "مثلا اگر و برمي‌انگيزاند
در كه حالي در (2).شود انجام ايشان كار ابتدا كه دارند
و كاركردي حالت روابط كه شهري زندگي يا و اداري محيطهاي
است نظامنامه‌اي يا و مقررات است مهم كه آنچه دارند رسمي
آن اجراي به موظف را خود اداري كارمند يا و فروشنده كه
مساوي را افراد مقررات قبيل اين "معمولا و مي‌داند
ديگر عامل يا و ورود زمان به را نوبت و مي‌انگارد
روابط بر مبتني و رسمي "كاملا محيطهاي در.نمي‌دهد
كه هنگامي ولي شود اجرا مقررات كه است اين توقع كاركردي
رفتار برخورد توقع مي‌شود وارد خصوصي روابط با آشنا فردي
و فاميل ، دوست همكار ، كار انجام "عملا و دارد وجود خصوصي
گرفتن پيشي بحث و مي‌كند پيدا تفوق ناآشناها آشنابر
با تنها نه امر اينميكند مطرح را ضابطه بر رابطه
مشكلاتي موجد رعايتش عدم بلكه دارد هم‌خواني سنتي روابط
اداره در آشنايي و دوست كه افرادي كه نحوي مي‌گردد ، به
و بتراشند واسطه‌اي كه مي‌كنند سعي ندارند موءسسه‌ها يا و
به توسل.نمايند مراجعه ماموري يا و كارمند به زدن پل با
ديگر راه ، نمي‌شود پيدا آشنايي كه مواردي در ارتشاء
، ايده‌آلي امري انگاري برابر لذا.است ضابطه كردن بي‌اثر
و نيستند امر اين موءيد اجتماعي رفتارهاي و شده محسوب
تلقي كارمند يا مامور دست در حربه‌اي عنوان به "غالبا
.مي‌شمارند ضدارزش را مقررات رعايت و مي‌شود
حيات در افراد حضور كوچك شهرهاي يا و روستايي جوامع در
همه و ندارند را وزن يك روستا يا و شهر سياسي و اجتماعي
خانواده بزرگان روحانيون ، معتمدين ، نمي‌دانند يكسان را
تفكر طرز اين دارند ، عادي افراد از ارجح رايي و نظر
رعايت آن در اينكه مگر است مدني جامعه بروز اساسي مانع
.باشد شده ظرايف اين
براي جامعه فرهنگي ويژگيهاي از مي‌توان يا و بايد آيا -9
كرد؟ استفاده مدني جامعه استقرار
كه است اين مي‌شود مطرح نادرستي به كه مطالبي از يكي
مانند و مي‌كند مطالعه فقط مردم‌شناس يا و جامعه‌شناس
فقط ندارد كاري مطالب چگونگي به مي‌باشدكه مرده‌شور
يا و هست كه را آنچه بي‌طرفانه و كرده بررسي را پديده
.نيست آن دوزخ و بهشت ضامن و مي‌نگارد بوده كه را آنچه
باشد قبول قابل مطلب اين اخلاقي توصيه‌اي صورت به اگر
اثري فعاليتي هر در و ندارد وجود چيزي چنين عمل در ولي
.كرد بايد استفاده‌اي تحقيقي هر از بالاخره و دارد وجود
انجام سرگرم اساتيد غالب اينكه با دانشگاهها در متاسفانه
هستند سازمان آن يا و اداره اين براي كاربردي پروژه‌هاي
بنيادي پژوهشهاي از فقط كلاسها در حتي و درسي كتابهاي در
ها فرضيه رد يا اثبات و قضيه طرح و بي‌طرفي ضرورت و
جامعه‌شناسان سوم دو امريكا در كه حالي در.شود مي بحث
يك جز ژاپن در هستند ، سرمايه‌داري موءسسات خدمت در
كساني رشته‌ها همه در و هستند كاربردي همه بقيه دانشگاه
تحصيل از فراغت از قبل سال يك از كه مي‌كنند تربيت را
تربيت را مثال‌كساني طور به.است شده مشخص هم خدمتش محل
از لازم حد در و مي‌شناسند را ايران جامعه كه مي‌كنند
كه‌ايراني دانند مي و دارند اطلاع جامعه‌شناسي مباني
در نكاتي چه و دارد ارزش‌هايي چه مي‌كند رفتار چگونه
و كويت مورد در كه ديگري يا و دارد تاثير او تصميم‌گيري
آن با كه موءسساتي و شركت‌ها براي درس‌خوانده پاكستان يا
(3).هستند ارزشمند مي‌كنند كار كشورها
به بايد و دارد كاربرد اجتماعي علوم امروز دنياي در
براي مطالعه اينكه ديگر نكتهكرد فكر آن از استفاده
گونه اين در. است متفاوت بنيادي مطالعات با برنامه‌ريزي
داراي كه مناسب شيوه‌هاي با موجود وضع شناخت مطالعات
مطالعه اين در دارد ، فراوان اهميت باشد لازم روايي
زمينه در جامعه امكانات و مزايا اولويت‌ها ، به مي‌بايست
در و كرد برجسته را آنها و پرداخته بررسي مورد موضوع
آنها و كرده توجه نيز امر مشكلات و محدوديتها به آن كنار
توجه با مناسب كاربردهاي و راه‌حلها نهايت در.برشمرد را
و داده ارائه را مختلف جوامع و مختلف كشورهاي تجارب به
مشاور نقش محقق فيزيكي كالبدي برنامه‌ريزيهاي مثل حتي
و برنامه طبق را تغييري تا شود عهده‌دار هم را اجرا حين
آورد پديد جامعه آن اجتماعي و فرهنگي خصلتهاي به توجه با
نوين امر يا و پديده ترويج جامعه‌شناسان قول به يا و
.كند تسهيل را نظر مورد
در را فرهنگي تغييرات مي‌توان چگونه اينكه آخر نكته
پيوند شيوه به اختصار به قسمت اين در كرد؟ تسهيل جامعه
.دارد سازگاري نيز ترويج نظريه‌هاي با كه مي‌شود اشاره
يا و ميوه "معمولا باغباني در پيوند ، مفهوم به عنايت با
با كه بومي گياهي ريشه يا و ساقه بر را زيبايي گل
و دارد را لازم سازگاري سرزمين آن طبيعي ويژگيهاي
نياز مورد غذاي و داشته زمين دل در عميق و وسيع ريشه‌اي
مي‌كنند متصل مي‌كشد بيرون سنگ و خاك دل از مواردي در را
جاري آوندها در كه غذايي از استفاده با مي‌كنند سعي و
و گل مي‌كرد توليد را نامرغوبي گل يا و ميوه "قبلا و است
پيوند از را رز گل بهترين).دهند پرورش را مطلوب ميوه يا
بوته از يا و مي‌آورند دست به وحشي گل نامرغوبترين بر
باز دهان قوچي كله و بادامي پسته بسته دهان و وحشي پسته
كه مي‌داند خوب ناشي ، باغبان هر و مي‌كنند توليد را
مورد پسته يا نظر مورد گل كاشت با ابتدا از نمي‌تواند
.(آورد دست به را محصولي چنان انتظار ،
مي‌توان مدني جامعه استقرار جمله از اجتماعي مسائل در پس
و عرفي موءسسات و سازمانها روي فرهنگي مطالعات انجام با
شناخت را ريشه‌هاي‌بومي افراد بين و آنها بين مناسبات
از استفاده با چگونه كه كرد پيدا پيوندرا آنگاه‌شيوه
.كنيم راتوليد نظر مورد محصول پايه‌ها ، اين
:ها پاورقي
ارائه براي مقاله اين -تهران دانشگاه علمي هيات عضو -1
توسط پژوهشي اولويت‌هاي و فرهنگي توسعه گردهمايي در
.است شده تهيه اسلامي ارشاد و فرهنگ وزارت پژوهشي معاونت
، قدرت تا داشتند اقتدار بيشتر كدخدايان و ريش‌سفيدان -2
گروهي وفاداري و محلي ثروت بين كه وحدتي و تركيب همچنين
مراتبي سلسله جامعه‌اي وجود بيانگر بيشتر مي‌كردند ايجاد
شده قشربندي جامعه يا و ابتدايي ساده جامعه تا بود
:از نقل به انقلاب دو بين ايران ص 26.پيچيده
M. Fried The Revolution of Political Economy
(New York 1907)
كه سفارتخانه ، كارمند داشتم سئول كه‌به سفري در -3
به آن در كه داد نشان را جزوه‌اي مي‌دانست ، كره‌اي زبان
داشتند ارتباط ايران با كه كساني و سرمايه‌گذاران
آن در مثال طور به. بود داده ايران به راجع اطلاعاتي
هر در و هستند بازار اهل ايراني‌ها كه بود آمده جزوه
. كنيد راهنمايي خريد براي بازار به را آنها بايد موقعيتي
اگر كه بودند آورده ديگري جاي در.بدهيد هديه آنها به
آنها نمازخانه براي فكري بودند ، هم با نفر چند ايراني‌ها
را دوركيم ما جامعه‌شناسي دانشجوي كه حالي كرددر بايد
ساده‌ترين تحليل از ولي مي‌شناسد مادرش و پدر از بهتر
.است عاجز كشور اجتماعي پديده
|
