طبيعي ثروت از سرشار ايران كويرهاي
به منجر كويري منابع از نادرست بهره‌برداري !هشدار
مي‌شود ملي ثروت اين نابودي
:اشاره
از بهره‌برداري تابستان ، خشك و گرما فصل فرارسيدن با
مشاهده اما مي‌شود ، آغاز ايران كويرهاي از بسياري املاح
به بهره‌برداري روش موارد ، بسياري در متاسفانه كه شده
اين آنها ، از نمك استحصال يك‌بار با كه است گونه‌اي
كشور ، خشك مناطق ارزش با بسيار طبيعي منابع يعني كويرها
.مي‌شوند نابود
فوائد و اهميت درباره مختصري شرح ضمن مقاله ، اين در
به مربوط مسائل ايران ، در آنها انواع و كويرها
چون است؟ گرفته قرار مطالعه مورد آنها از بهره‌برداري
.بالعكس يا و مي‌گويند بيابان كوير ، به اشتباه به اغلب
به بيابان و كوير تفاوتهاي و تعاريف مي‌شده سعي بنابراين
.شود بررسي خلاصه صورت
در فقط دو هر چند هر دارد ، فرق كلي به بيابان با كوير
گفته سرزميني به معمولا بيابان.مي‌شوند يافت خشك مناطق
در را بارندگي كمترين) است ناچيز آن بارندگي كه مي‌شود
يا و يكسال طول در دارد امكان و (دارد زمين كره سطح
آب لحاظ از اين‌رو ، از و نگيرد صورت بارندگي آن در سالها
آن از زيادي مساحتهاي حتي و است فقير بسيار گياهي پوشش و
صحرا آن به عربها كه چيزي مي‌باشد ، گياه فاقد كلي به
سرزمينهاي يعني ،"وفيه ولانبات الوسيع الفضاء":مي‌گويند
صحراي مانند باشد ، نداشته وجود گياه آن در كه وسيعي
:كوير اما و ايران لوت بيابان يا و (ربع‌الخالي) عربستان
مي‌باشد املاح تاثير تحت شدت به كه است زميني كوير ،
عرصه‌هاست اين‌گونه داراي كه كشوري هر و (نمكزار)
با كه دارند خاصي اصطلاح يا اسم آن براي (نمكزارها)
كوير نمكزار ، به ما ، كشور در.مي‌باشد متفاوت بيابان
آن جمعميگويند سبخ آن به عربي زبان در ولي مي‌گويند ،
و ربع بيابان به كه حالي در سيخاء:مي‌شود كويرها يعني
(نمكزار) كوير كه اروپايي كشورهاي اما مي‌گويند ، صحرا يا
دارند لغت يك فقط ندارند ، آن براي هم خاصي اسم ندارند ،
مورد در را آن كه (انگليسي زبان در) Desert به‌نام
پوشيده بيابان آن از قسمتي اگر.مي‌برند كار به بيابان
بيابان‌هاي) Sandy desertمي‌گويند باشد ماسه از
وgravelly desert مي‌گويند باشد ريگي اگر (ماسه‌اي
كه (نمكي بيابان) Salty desert مي‌گويند باشد ، اگرنمكزار
و خاله به لغت ، فقر دليل به كه همانگونه نيست ، هم درست
يكي عمه ، دختر و دخترخاله و دايي و عمو يا و عمه
خارجي دانشمندان از بسياري اخير سالهاي در اماميگويند
اسمي هر مي‌نويسند ، مطلب كه كشوري هر درباره مي‌كنند سعي
همان عين مي‌برد ، كار به نمكزارهايش آن براي كشور ، آن كه
ايران در كوير از صحبت اگر مثال عنوان به.بنويسند را
يعني Kawir the greet مانند مي‌نويسند Kawir همان مي‌شود
Sabkha سبخاء همان عربي كشورهاي مورد در و بزرگ كوير
.مي‌نويسند
تهران دانشگاه استاد كردواني پرويز دكتر
كجاست؟ كوير
زميني يعني.مي‌گوييم كوير نمكزار ، به معمولا ايران ، در
براي رويش قابل كه است نمك شديد تاثير تحت آنچنان كه
و شوري به كه غيره و خرما و پسته حتي نيست ، زراعي گياهان
آن در نمي‌توانند هستند ، مقاوم زياد بالنسبه املاح
زير به را كويرها نمي‌توانيم ما كه دلايلي از) برويند
زراعي غير گياهان كه است ممكن اما (ببريم زرع و كشت
گرمماني ، خارشتر ، مانند) برويند آن در املاح به مقاوم
مراتع يا گياهدار كويرهاي صورت ، اين در كه (غيره و اشلن
حدي يك از خاك املاح مقدار اگر ولي مي‌آيند ، بوجود كويري
در روئيدن به قادر گياهي هيچ ديگر ،(درصد 3) كند تجاوز
داراي و گياه فاقد كويرهاي شرايطي چنين در.نيست آن
بنابراين.مي‌شوند تشكيل مختلف ، انواع به نمكي قشرهاي
دسته دو به را نمكزارها يا كويرها مي‌توان به‌طوركلي
كويرهاي و كويري مراتع يا گياهدار كويرهاي:كرد تقسيم
.نمكي قشرهاي داراي و گياه فاقد
شدن كويري:(نمكزارها) كويرها آمدن بوجود در موثر عوامل
زمين سطح نزديك يا و سطح در املاح شدن متمركز يعني خاك ،
موارد در و مشكل گياه روئيدن براي را شرايط كه
در فقط پديده اين.مي‌كند ممكن غير (كويرها) فوق‌العاده
و آب شرايط داراي كه بيفتد اتفاق مي‌تواند نواحي آن
مطلق تعرق و تبخير متوسط مقدار يعني باشد ، خشك هوايي
آن سالانه بارش متوسط مقدار از بيش منطقه ، آن سالانه
و آب داراي منطقه آن كه است اين اول شرط بنابراين.باشد
تجمع باعث هم ديگري عوامل شرايطي چنين در.باشد خشك هواي
(نمكزارها) كويرها آمدن بوجود و نمك شدن متمركز و
:از عبارتند عوامل اين.مي‌شوند
آن در موجود نمكهاي كه منطقه آن زيرزميني آب بودن شور -1
مي‌آيند زمين سطح نزديك يا سطح به آب ، تبخير با
بقاياي مانند زمين ، آن خود جنس بودن نمكي يا شور -2
نمكي گنبدهاي يا و درياها
تبخير از پس كه آنجا به زياد املاح داراي آب شدن جاري -3
مي‌شوند متمركز و مي‌مانند باقي آنجا در املاح آب ، شدن
يا كويري اراضي يك از املاح مداوم انتقال با كه باد -4
درياچه مانند) درياچه‌ها شده خشك سواحل از يا و نمكزارها
مي‌شود منطقه آن در نمك تجمع باعث (آرال
مي‌كنند كمك خاك در نمك شدن متمركز به كه گياهان برخي -5
آن شدن متمركز و نمك آمدن بالا مانع گياهان معمولا)
املاح ، Sukkulente گوشتي گياهان از گونه‌اي اما مي‌شوند
تمركز باعث خود بقاياي با كه مي‌گيرند خاك از را زيادي
مرطوب مناطق در ما بنابراين (مي‌شوند محل آن در آن
باشيم داشته كوير نبايد (آستارا تا مينودشت از) كشورمان
هستند خشك هواي و آب داراي كه كشور مناطق ديگر در ولي
كه دارد امكان (بيابان و بيابان نيمه خشك ، خشك ، نيمه)
ميزان مناطق ، اين در زيرا باشيم ، داشته (نمكزار) كوير
.است سالانه‌اش بارش از بيش سالانه ، مطلق تعرق و تبخير
مي‌يابد كاهش بارش مقدار كه بيابان به خشك نيمه نواحي از
ولي كمتر كويرها گياهي پوشش مي‌رود ، بالا تبخير سطح ولي
واقعي كويرهاي و مي‌شود ضخيم‌تر و بيشتر آنها نمكي قشر
.مي‌آيند بوجود گياه فاقد
كويرها پراكندگي
خشك نواحي از قسمتي بيابان ، نوشتيم هم قبلا كه همانطوري
يزد ، همچنين لوت بيابان مانند آن ، بخش خشك‌ترين آنهم است ،
از كمتر با (خور و جندق) كوير دشت جنوبي نواحي و نائين
بياباني نيمه نواحي كه سالانه بارش متوسط ميلي‌متر 100
مي‌توانند نمكزارها يا كويرها اما.مي‌روند شمار به كشور
هم خيلي كه آن مرطوب نواحي به‌جز) كشور مناطق تمام در
.باشند داشته وجود (مينودشت تا آستارا از است ، محدود
عنوان به.بيابان و بيابان نيمه خشك ، خشك ، نيمه نواحي
كويرهاي از عبارتند خشك نيمه نواحي كويرهاي مثال
كوير) غربي آذربايجان ،(كبودان كوير) شرقي آذربايجان
بزرگترين و بيشترين.(ميقان كوير) مركزي استان (مهاباد
دشت مانند دارند وجود كشور خشك نواحي در ايران كويرهاي
و ايران (نمكزار) كوير بزرگترين كه مركزي كوير يا كوير
وسعت اين با عرصه‌اي دنيا كجاي هيچ در يعني.است جهان
.ندارد وجود كويري (مربع كيلومتر هزار يكصد از بيش)
و آن شمال در شاهرود دامغان ، سمنان ، گرمسار ، شهرستانهاي
به.شده‌اند واقع بزرگ كوير اين جنوب در جندق و خور
:است شهرستان يك به متعلق كوير اين از قسمت هر ديگر عبارت
غيره ، و خور كوير جندق ، كوير سمنان ، كوير گرمسار ، كوير
كويرهاي از مي‌توان كشور ، خشك نواحي مهم كويرهاي ديگر از
كوير قم ، مسيله كوير سلطان ، حرض مانند برد ، نام قم منطقه
منطقه كويرهاي همينطور.كاشان -قم نمك درياچه منظريه ،
غيره و خواف كوير بجستان ، كوير جاجرم ، كوير مانند خراسان
يا 250 بين 100 بارندگي داراي) كشور خشك نواحي در خلاصه ،
كوير قطعه حدود 5040 در (سال در بارندگي چند و ميلي‌متر
بارش) بياباني نيمه نواحي در.دارد وجود نمكزار يا
كويرهاي مانند داريم كوير هم (ميلي‌متر سالانه 10050
مروست ، كوير ابرقو ، كوير ساغند ، كوير شامل يزد ، منطقه
هم لوت مانند بياباني نواحي در.اردكان افضل چاه كوير
و يكسال طول در بارندگي فقدان دليل به كه دارد وجود كوير
كلي به زياد ، تبخير و هوا شديد بودن گرم نيز و سالها
زيبا بسيار و ضخيم نمكي قشرهاي داراي ولي گياه فاقد
نواحي هيچ در زيبايي اين به كويرهايي نگارنده كه هستند
با كويرهاي به‌ويژه است ، نديده جهان بياباني يا كويري
زمين سطح در تخم‌مرغ شكل به نمك‌ها شكل ، تخم‌مرغي جوشش
شكل به كه قنديلي كويرهاي همينطور شده‌اند ، ظاهر
نگارنده)شده‌اند بلند هوا به زمين از ولي يخ قنديل‌هاي
ملاحظه كه همانطوري را آنها كويرها ، اين شكل به توجه با
و قنديلي و شكل تخم‌مرغي.است كرده نامگذاري مي‌فرمائيد ،
(غيره
از استفاده موارد و ايران در (نمكزارها) كويرها انواع
آنها
ذكر كشور خشك مناطق سطح در را كويرها پراكندگي بالا در
املاحي نوع چه داراي كه آنها انواع اينجا ، در كرديم ،
علمي لحاظ از را كويرها:مي‌دهيم شرح اختصار به را هستند
دسته دو به مي‌توان آنها خاك خواص و نمك نوع به توجه با
در كه (سديومي) قليايي كويرهاي و شور كويرهاي:كرد تقسيم
.مي‌گويند سولونتز دومي به و سولونچاك اولي به روسي زبان
قليايي كويرهاي مهم فرق:(سديومي) قليايي كويرهاي -الف
املاح آن در كه است اين در بيشتر شور ، كويرهاي با
خصيصه دو پديده اين.شده خاك ذرات جذب بيشتر (سديومي)
و كويردرآيند صورت به اراضي اين شده باعث كه كرده ايجاد
يا PH ميزان بودن بالا يكي:باشند نامناسب كشاورزي براي
كه اين يعني خاك "شدن وارفته" ديگري خاك ، واكنش محيط
به درمي‌آيند ، باتلاق صورت به خاكها اين زمستانها
بيفتد ، آن در انسان يا و حيوان اگر دارد امكان كه گونه‌اي
نگارنده اساس اين برشود ناپديد كلي به و برود فرو
است ، شده ناپديد كويرها در بهرام‌گور اگر كه است معتقد
كويرهاي اين قوي احتمال به بلكه است نخورده را او گور
در آهو ، تعقيب هنگام به را اسبش و بهرام كه بوده قليايي
.است برده فرو خود
نوع از خصوص به هستند ، گياهان داراي معمولا كويرها ، اين
گذشته در و مي‌رويند قليايي خاكهاي در كه اشنيان يا اشلن
خاكستر از و مي‌گرفتند چوبك نام به شوينده مواد آنها از
به كويري خاكهاي اين.(كليا) قليا نام به ماده‌اي آنها
اين‌رو از هستند كردن آباد قابل زيادي هزينه با و سختي
از فقط بلكه كرد ، كويرها اين كردن آباد به اقدام نبايد
گياهان برخي يا و كرد استفاده كويري مراتع عنوان به آنها
بهره‌برداري مورد صنعتي اوليه مواد عنوان به را آن
املاح كويرها ، نوع اين در":شور كويرهاي -ب.قرارداد
به تبخير براثر مي‌تواند كه است محلولي صورت به بيشتر
متمركز آنجا در و بيايد زمين سطح نزديك يا و زمين سطح
موارد در يا و گردد زراعي گياهان روئيدن از مانع و بشود
از3 بيش) است به‌قدري آنها خاك املاح ميزان فوق‌العاده
اين.نيست آن روئيدن به قادر گياهي هيچ ديگر كه (درصد
:كرد تقسيم دسته دو به مي‌توان اول مرحله در را كوير
داراي گياه فاقد شور كويرهاي و گياهدار شور كويرهاي
.نمكي مختلف قشرهاي
دليل به:گفت بايد كويرها اين از استفاده موارد درباره
كشاورزي براي وجه هيچ به آنها در زياد املاح باد وجود
به كه آنهايي حتي زراعي ، گياه هيچ زيرا.نيستند مناسب
آنها در جو ، و خرما و پسته مانند هستند مقاوم هم شوري
يعني كرد ، نبايد هم آباد را نمكزارها اين.نمي‌آيند عمل
براي شيرين آب با شستشو زهكشي ، مانند اقداماتي با نبايد
ميزاني به را آنها املاح اقدامات ديگر و روز چندين مدت
زيرا بشوند ، زراعي گياهان براي رويش قابل كه داد كاهش
كه جهان از كشوري هيچ در و دارد هزينه خيلي كار اين
در به‌خصوص نمي‌كنند كار اين به اقدام هستند ، كوير داراي
فقط اگر كه هستند زياد خيلي غيركويري اراضي كه ما كشور
زير به را آنها مي‌توان آساني به باشد داشته وجود آب ،
ديگر در بايد (نمكزارها) كويرها از لذا.برد زرع و كشت
يا كويرها نگارنده عقيده به.كرد استفاده زمينه‌ها
و گياهدار قليائي ، يا و شور)باشند كه نوع هر از نمكزارها
كه همانگونه هستند ، خشك مناطق طبيعي منابع (گياه فاقد يا
.مي‌باشند كشور ، مرطوب نواحي طبيعي منابع مرتع ، و جنگل
گفته زنده‌اي موجودات موادو به:طبيعي منابع تعريف]
خلقت در انسان و آمده‌اند بوجود طبيعي به‌طور كه مي‌شود
آنها از صحيح به‌طور اگر كه است نداشته دخالتي آنها
استفاده غيرقابل يا و تمام هيچ‌وقت بشود ، بهره‌برداري
مانند تجديدشونده:دسته‌اند دو به طبيعي منابع.نمي‌شوند
مراتع ، و جنگلها شامل شونده تكثير و آب و هوا خاك ،
از.[هستند زنده موجودات كه غيره و ماهي‌ها حيات‌وحش ،
شونده تكثير طبيعي منابع واقع در كه كويرهاي‌گياهدار ،
عنوان به آنها گياهي پوشش از بايد.هستند خشك مناطق
.كرد استفاده شتر و بز براي مناسب بويژه كويري ، مراتع
شير ، مي‌خورد ، را دوست نمك گياهان ديگر و خارشتر شتر ،
را تومان هزار دو بالاي كيلويي گوشت ، به‌خصوص و پشم
آنها گياهي پوشش اگر كويرها نوع اين از قسمتهاييميدهد
اجراي با بايد رفته ، بين از عللي به يا و شده كم
به بعد و بشوند تقويت گياه لحاظ از متناسب برنامه‌هاي
قرار بهره‌برداري مورد كشور سراسر در كويري مراتع عنوان
در اما.است موثر بسيار كشور و منطقه اقتصاد در كه گيرند
:(نمكي قشرهاي داراي شور كويرهاي) گياه فاقد كويرهاي مورد
طبيعي منابع كويرها ، نوع اين كه داشت توجه بايد
صحيح بطور آنها از اگر زيرا هستند خشك مناطق تجديدشونده
از سال چند از پس يا و سال هر مي‌توان بشود ، بهره‌برداري
انواع ما كشور در.كرد بهره‌برداري مجددا آنها املاح
از بخشهايي در كه دارد وجود گياه فاقد شور كويرهاي مختلف
آنها بايد.هستند آنها املاح از بهره‌برداري حال در آن
بهره‌برداري صحيح بطور آنها تمام از و شناخت خوبي به را
از نوع فقط 54 مطلب شدن طولاني از جلوگيري برايكرد
:مي‌كنم ذكر اينجا در را آنها
كلرورسديم املاح داراي كه پوسته‌اي يا قشري كويرهاي -1
استفاده آنها از مختلف موارد در و هستند (طعام نمك)
صنايع نفت ، استخراج صنعت در و نمك‌خوراكي:مي‌شود
-قم نمك ازدرياچه.دارد استعمال موارد غيره و پتروشيمي
صادر و استخراج طعام نمك كاميون چندين روزانه كاشان
در لوت بيابان كويرهاي نمكهاي از استفاده براي.مي‌شود
كاميون با مختلف نقاط از مردم سر ، نمك گود به معروف محلي
كوير نوع اين كشور نقاط ديگر در و مي‌روند آنجا به
.وجوددارد
باارزش بسيار املاح داراي كه چربه كويرهاي -2
اين چوناست منيزيوم كلرور و سولفات و كلروركلسيوم
مواد توليد و صنايع بسياري در هستند جاذبالرطوبه املاح
در كشتي بوسيله مواد حمل‌ونقل هنگام به نيز و شيميايي
ماندن محفوظ و رطوبت جذب براي درياها ، و اقيانوسها سطح
.مي‌شود استفاده آن از موارد ديگر و كالاها
سولفات املاح داراي كه متورم يا كرده پف كويرهاي -3
از دارد گوناگون استعمال موارد نمك ، اين مي‌باشند سديوم
سالهاي در كاغذ شيشه ، شوينده ، مواد توليد براي جمله آن
زغال‌سنگ ، و سنگ‌ترش با كردن مخلوط با را آن اخير
سولفيد يا و سولفيت نام به باارزشي بسيار ماده احياءكرده
جمله آن از مختلف زمينه‌هاي در كه مي‌كند توليد سديوم
ديگر عبارت به مي‌شود استفاده آن از سنگ از فلز استخراج
.كرد جدا سنگ از را فلز مي‌توان ماده اين كمك با
دارد ادامه
|
