شاهنامه سرزمين به سفر
مطلق خالقي جلال دكتر استاد با گفت‌وگويي
رضوي مسعود سيد از گفت‌وگو
تصحيح سر بر عمر مطلق ، خالقي جلال دكتر :جستارگشايي
حكيم عظيم كتاب گزارش و پژوهش.است نهاده شاهنامه
در او دائم اشتغال مقاله ، صدها نگارش و فردوسي ابوالقاسم
كه روزگار اين در كه پذيرفت بايد.است بوده اخير سالهاي
بسيار نابسامانيهاي و خلجانها دستخوش ايراني اصيل فرهنگ
ديده به و نهاد ارج بيشتر بايد را ايشان امثال همت شده ،
.گرفت
نسخه پانزده مقابله و فلورانس نسخه براساس تصحيح‌شاهنامه
برگزيده شاهنامه دستنويس پنجاه ميان از كه اساسي و اساس
برآن تنهايي به وي كه طاقت‌فرساست و دشوار بس كاري شده
و ماست ملي هويت سند بي‌گمان شاهنامه.است كرده اهتمام
به شايسته خدمتي آن ، با ارتباط در اقدامي و قدم هر
.است سرزمين اين فرهنگي اصالتهاي
پاريس ، ) ايرانشناسي سمينار حاشيه در مطلق خالقي دكتر با
تصحيح درباره را نكته‌هايي و كرديم ديدار (سپتامبر1999
.ساختيم مطرح ايشان خاص تصحيح و كلي بطور شاهنامه
اين در كه است مشكلاتي و ظرافتها بيانگر ايشان پاسخهاي
.مي‌گيرد قرار شاهنامه پژوهشگر روياروي عرصه ،
هنر و ادب گروه
درباره بفرماييد توضيحاتي لطفا بحث ، شروع براي *
خودتان مصحح متن براي داده‌ايد قرار اساس كه شاهنامه‌اي
كرده فراهم جهان مختلف نقاط از كه مهمي نسخه‌هاي ساير و
داده‌ايد؟ قرار شناسانه شاهنامه پژوهشهاي مبناي و
از من پيش ، سالها كه تصحيحي اين شاهنامه ، مورد در
كه است تصحيحي دارد ، ادامه هنوز و كرده‌ام شاهنامه
ترجمه مقابله با همراه گرفته ، انجام نسخه پانزده براساس
نسخه پنجاه ميان از را نسخه پانزده اين من.بنداري عربي
مهم نسخه پنجاه به نزديك اينكه از پس يعني.برگزيده‌ام
مورد بودم كرده فراهم مختلف‌دنيا نقاط از كه را شاهنامه
پانزده كردم ، معرفي را آنها تك‌تك و دادم قرار بررسي
اين آنها براساس و كردم انتخاب بود معتبرتر كه را نسخه
مورد نسخه‌هاي تعداد اينكه.كردم تصحيح را شاهنامه
دلايل و بوده نسخه پانزده تصحيح و مقابله در استفاده
به مهمتر مطلب اما است ، مطلب يك نسخه پانزده اين گزينش
گونه‌اي به تصحيح اين كرده‌ام سعي من كه است اين من نظر
كند ، مطالعه شاهنامه متن در بخواهد كه محققي هر كه باشد
مطالعه كرده‌ام ، ارائه من كه بدلهايي نسخه راه از بتواند
اين تصحيح اين از من منظور يعني.بدهد انجام را خودش
ارائه من كه را متني آن شاهنامه خوانندگان كه نبوده
دنبال ديگر و بپذيرند نهايي متن يك عنوان به كرده‌ام
تهيه به من توجه بيشتر برعكس ، بلكه.نروند شاهنامه تحقيق
حواشي ، اين راه از بتوانند منقدان تا بوده معطوف حواشي آن
از احيانا كه را اشتباهاتي كنند ، قضاوت من كار درباره
بوده درست كه هم را كارهايي آن و كنند اصلاح سرزده من
به بتوانيم نسل دو يكي از پس تدريج به ما تا.كنند تاييد
سخن به واقع در اين بگوييم كه بشويم نزديك شاهنامه‌اي يك
در جهت همين به و بوده من هدف اصل اين.است نزديك فردوسي
به اصطلاحا كه برگزيده‌ام را روش اين بدلها نسخه ترتيب
است عبارت كه منفي روش مقابل درميگويند مثبت روش آن
منتقد و بنويسيم حواشي در را نسخ اختلاف فقط ما اينكه از
اين كه مي‌كند حساب سرانگشت بر هم خواننده يا پژوهشگر و
را ضبط اين متن بنابراين ، داشته‌اند ، را ضبط اين نسخه‌ها
.درنمي‌آيد آب از درست هميشه حساب اين ولي.است داشته
منقد كه جايي همان در و محل همان در مثلا اينكه براي
است ممكن نسخه تا چند مي‌كند ، خود نزد حسابي چنين
روش از من مسائل همين ملاحظه با.باشند داشته افتادگي
.كرده‌ام استفاده بدلها نسخه ضبط در مثبت
دهيد؟ توضيح واضح‌تر كمي و بيشتر روش اين درباره *
ارائه را نسخ اختلاف فقط نه روش ، اين در من ببينيد ،
داده‌ام آنجا در متن در هم را نسخ همخواني بلكه كرده‌ام ،
پايان نه و آورده‌ام صفحات ذيل در هم را موارد اين و
و آسان.باشد شده آسان منقد كار كه دليل اين به.كتاب
ترتيب اين وبه است ساخته من عهده از كه آنجا تا مطمئن
را نسخه‌ها مطمئن ، امكانات و حساب يك با بتواند منقد
درست خالقي انتخاب آيا كه برسد نتيجه اين به و كند بررسي
غلط اگر ولي هيچ كه كرده انتخاب درست اگر غلط؟ يا بوده
كرد؟ ارائه او نقد براي مي‌توان دلايلي چه كرده ، گزينش
بسيار من و مي‌شود انجام دارد بحثها اين كه همچنان
.است شده برآورده منظورم كه خرسندم
نتايج و گرفته صورت كارتان بر كه را نقدهايي شما يعني *
مي‌پذيريد؟ را آن بر مترتب الزامات و
آنكه شرط به منتها.هستند ارزشمند و مفيد نقدها اين
. بشود ارائه محكمي مباني و منطق يك و فكري نظم يك براساس
و من نارواي كارهاي مرتب كه مي‌شوم خوشحال بسيار من
سخن به ما كه شود داده تذكر كرده‌ام اشتباه من كه آنجاها
همه ديگران و من و است اصل آن زيرا.بشويم نزديك فردوسي
ريشه و اصل آن به تا شوند جمع بايد فرعيات.هستيم فرع
.برسند
.دهيد توضيح بيشتر خود مصحح نسخ درباره *
پنجاه بين از گفتم كه نسخه‌اي پانزده از كه كنم عرض
من استفاده مورد كه نسخه‌اي قديمترين برگزيده‌ام ، نسخه
.است فلورانس نسخه گرفته ، قرار
سالي؟ چه به مربوط *
و البته كه است قمري هجري مورخ 614 فلورانس نسخه
نسخه آن از بعددارد را شاهنامه اول نيمه فقط متاسفانه
خط به نسخه اين بخشهاي بعضياست مورخ 675 لندن ،
بعدا آن افتادگيهاي كه مي‌شود معلوم و است تازه‌تري
ديگري نسخه‌هاي هم آنها از بعد.است شده بازنگري و تصحيح
مورخ كه داده‌ام قرار توجه مورد را استانبول نسخه نظير
مورخ 741 قاهره نسخه مورخ 733 ، لنينگراد نسخه يا است 731
و توجه مورد معتبر و مهم نسخه پانزده ترتيب همين به و
.است بوده من تصحيح و پژوهش مبناي
اين همه كه نيست لازم زمينه اين در كه باشد داشته توجه
حتي نسخه‌ها ، اين در بلكه باشند ، اعتبار هم نسخه‌ها
كمك ما به جملگي دارند ، كمتري اعتبار بعضا كه نسخه‌هايي
اين از.شود نزديك اصيل ضبط آن به ما دريافت تا مي‌كنند
كمك شاهنامه تصحيح و پژوهش به مي‌توانند نسخه‌ها همه جهت
دارد اهميت هم شاهنامه عربي ترجمه جهت ، همين از.كنند
بوده بنداري استفاده مورد كه نسخه‌اي حال هر در كه چرا
چند هر بوده ، قديم‌تر ماست دسترس در كه نسخه‌هايي همه از
پيش گاهي اما نمي‌كند ، ترجمه لفظ به لفظ بنداري كه
محتواي از مجموع در يا كلمه‌ها برخي فحواي از كه مي‌آيد
اصل محتواي يا واژه‌ها يا اصطلاحات به پي مي‌توان كلام
بوده بنداري دسترس در كه نسخه‌اي بيترديدبرد نسخه
بودن قديمي هميشه كه داشت توجه بايد ولي بوده قديمي‌تر
را بيشتري اعتماد كه چند هر نمي‌كند ، بودن بهتر بر دلالت
نكاتي به هم بنداري ترجمه در حتيبرميانگيزد
اغلاط از خالي هم او نسخه مي‌شود معلوم كه برمي‌خوريم
مابا كه دارد را ارزش اين حداقل خوب ، اما.است نبوده
.برسيم هم فلورانس از پيش نسخه يك به واسطه ،
-دور چندان نه گذشته‌اي البته -گذشته سالهاي در *
ايراني پژوهان ادب ميان در مسكو مصحح به معروف شاهنامه
از خيلي آنكه به‌ويژه.شد برخوردار ويژه‌اي اهميت از
اغراق‌زيادي هم چپ گرايشات به علاقه‌مند روشنفكران
در هم آنها از يكي و مي‌كردند آن اعتبار و اهميت درباره
نهايي نسخه را آن توده ، حزب نشريات از يكي در مقاله‌اي
مطالعات رو هر بهبود كرده معرفي شاهنامه تصحيح در
مشكلات كه داد نشان متن ، آن با انتقادي برخورد و بيشتر
قابل و پاكيزه متن تا زيادي فاصله هنوز و دارد زيادي
مسكو شاهنامه از شما ارزيابي.داريم شاهنامه از اعتمادي
وارد برآن را اشكالاتي چه شما و چيست مجموع در
و تازه اقدام ضرورت شما خود حال هر به اينكه دانسته‌ايد؟
اعتماد عدم نشانگر پرداختيد ، كار به و كرديد حس را مجددي
يا شوروي آكادميسينهاي تصحيح جمله از و تصحيحها ساير به
.است بوده آنجا به مهاجر ايرانيان
كنم گوشزد را نكته اين بايد شما پرسش به پاسخ از قبل من
ديگر كار گرفتن ناديده يا تخريب هيچ‌وجه به من روش كه
.نيست پژوهشگران و همكاران
است بيطرفانه و عالمانه نقد منظور.نيست اين هم ما نظر *
.مي‌رود انتظار شما از مسلما كه
.كتبي نه و است شفاهي ما نقد فعلا اينجا در خوب ،
به كافي مدارك و استنادات با نمي‌توانم من بنابراين
اين در من پس بپردازم ، اشكالات و ايراد و مسائل اثبات
.گفت خواهم سخن احتياط با و كلي خيلي مورد
ادباي از عده‌اي آمد ، ايران به مسكو چاپ شاهنامه وقتي
تصحيح را شاهنامه‌اي خودشان داشتند قصد ايران در زمان آن
و بي‌اعتنايي با خيلي دليل همين به آنها.كنند
در اينكه از بعد وليشدند روبرو نسخه اين با قدرناشناسي
آن شد ، روبرو اشكالاتي با شاهنامه تصحيح و تهيه ايران ،
چاپ كه حالي در.كردند غلو مسكو چاپ درباره مقدار يك وقت
آن درباره ايران در آغاز در كه است بدي آن به نه مسكو
ايران در بعدا كه خوبي اين به نه و مي‌كردند صحبت
.كردند نظر اظهار آن درباره
اينطور را مسكو چاپ شاهنامه عيوب مي‌توانم اجمالا من
با.است كم آنهابسيار نسخه‌هاي تعداد اولا:كنم بيان
اينكه دومكرد تصحيح را شاهنامه نمي‌شود نسخه پنج چهار
كه ديگري نسخه‌هاي قمري ، هجري مورخ 675 لندن نسخه از غير
اعتبار يعني.است اعتبار فاقد بوده استنادشان مورد
.داشتيم معتبرتري نسخه‌هاي زمان همان در ما.ندارد چنداني
را كارها نوع اين هزينه شوروي زمان ، آن در منتها
جهان مختلف نقاط از ميكروفيلم تهيه به اقدام و نداشتند
جماهير اتحاد در كه نسخه‌هايي همان از و نمي‌كردند را
عبارت اينها كار عيب سومين.مي‌كردند استفاده بود شوروي
خواندن طي در مسكو ، شاهنامه كنندگان تصحيح اينكه از است
در.شدند آشنا شاهنامه با تدريج به شاهنامه ، تصحيح و
بود شناس شاهنامه بايد اول شاهنامه ، تصحيح براي كه حالي
و كرد پيدا انس آن فضاي با و فهميد را آن ظرائف و
اظهار و تصحيح امكان تا كرد درك را فردوسي سبك و شخصيتها
موضوعات و مفاهيم و اصطلاحات و واژه‌ها درباره نظر
شوروي مصححان كه حالي در.شود فراهم نسخه‌ها براساس
تصحيح زمان در جز و نداشتند شاهنامه درباره مطالعه‌اي
درباره را لازم مطالعات اين هم ، كار آخر تا حتي شاهنامه ،
قادربه مصححان اين از هيچكدام يعني !نداشتند شاهنامه
بر يكي ارجحيت يا و ضبطها بودن غلط يا درست علل تشخيص
مي‌آيد ، دست به طولاني مطالعات طي در كه دلايلي به ديگري
.داشت ادامه وضع همين هم كار آخر تا و نبودند متاسفانه
شايد و بودند نداده انجام كافي مطالعات اينكه براي
.نبود ميسر برايشان
.مي‌كردند كار هم گروهي صورت به آنها موارد ، اين بر علاوه
داشتند ، شاهنامه و فردوسي درباره اندكي مطالعه كه افرادي
تصحيح را شاهنامه داستانهاي يا بخشها از يكي كدام هر
شوند آشنا عميقا شاهنامه با مي‌آمدند تا و مي‌كردند
.مي‌دادند تحويل و مي‌شد تمام كارشان
.دارد وجود زياد بسيار هم خواني غلط مسكو ، شاهنامه در
مصححي هر و وجوددارد خواني غلط هم بنده چاپ در البته
را كلمات اندازه از بيش آنها ولي كند اشتباه است ممكن
نقطه كلمات كه جاها از بسياري در و خوانده‌اند غلط
ابتداي در "ب" نقطه مثلا.خوانده‌اند نقطه با نداشته ،
نفي معناي و گيرد قرار بالا در اگر كلمات ، از بسياري
.باشد رساتر و بهتر گاهي و شود عوض معني است ممكن بدهد ،
در كلمات اين مثلا كه نكرده‌اند هم ذكر مصححان گروه اين
در.خوانده‌ايم صورت اين به ما و است نقطه بدون نسخه
طور اين فردوسي پس مي‌گويم هستم خواننده كه من نتيجه ،
كه ندارم نسخه‌ها به هم دسترسي كه حالي در !است گفته
فني عيوب از برخي اينها.ندارد يا دارد نقطه آنجا ببينم
.است مسكو نسخه مصححان كار
دارد ادامه
|
