دهه 90 سياسي چالشهاي
( آخر بخش ) ايران در مدرنيسم سير
دهه 90 سياسي چالشهاي
اشاره *
به‌شمار جهان سرنوشت‌ساز بسيار دهه‌هاي از يكي نود ، دهه
و چچن هرزگوين ، و بوسني جنگ‌هاي دهه اين در.مي‌رود
تئوري اساسي محورهاي از يكي كوهستاني ، قره‌باغ
از پس جهاني نوين نظم تئوري گرفتند ، قرار هانتينگتون
قالب در عراق به آمريكا حمله سپس و كويت به عراق حمله
جهاني دهكده بحث گرفت ، خود به جديدتري شكل صحرا ، عمليات
اقتصادي ، رفتار مبناي بر شدن جهاني تئوري با لوهان مك
غرب ، قدرت‌گيري از حكايت فوق حوادث اغلب.شد روز رايج بحث
تنها.مي‌كند سوم جهان و شرق سوي به آن شدن روان و
به حركت جريان با مقابله به‌عنوان زير مقاله در كه موردي
گفت‌وگوي موضوع مي‌شود ، مطرح شرق بر غرب مطلق تسلط سوي
توسط دهه 90 پاياني سالهاي در كه تمدن‌هاست
اين ايران ، اسلامي انقلاب از پس.شد مطرح سيدمحمدخاتمي
عرض سلطه دنياي برابر در كه است بزرگ گام دومين
.مي‌گذرد نظرتان از مقاله اين.اندام‌مي‌كند
انديشه گروه *
جامعه آن در كه كرد محسوب دوره‌اي جزو بايد را دهه 90
محيط چه اگر ديد ، خود به را بسياري تحولات بشري
جنگ‌هاي دوره بر حاكم فضاي مانند دوره اين در بين‌المللي
در كلي به‌طور برخوردها اصولا و نبود دوم و اول جهاني
در مي‌توان را آن تلاطم اما مي‌گرفت ، انجام سياسي حوزه
.داد قرار دوم جهاني جنگ از پس اضطراب و آشوب سالهاي حد
استراتژيهاي و سياسي جريانهاي بررسي به ورود از قبل
كمي‌عقب بيستم قرن پاياني سالهاي و نود دهه در جهاني
دهه 90 منجربه حوادث از كوتاهي بررسي و برمي‌گرديم
وقوع به تحولاتي جهاني دوم جنگ پايان از پس.داشت خواهيم
سالهاي طي در.نبود پيش‌بيني قابل آن از قبل تا كه پيوست
بودند يكديگر خصم ايدئولوژيكي لحاظ از كه غرب و شرق جنگ
داده تشكيل متفق جبهه صباحي چند مشترك دشمن داشتن علت به
توافق مقدمات چه اگربودند كرده گرم را همديگر پشت و
تحت مراكز تعيين و غنائم تقسيم مورد در متفقين اوليه
فراهم پوتسدام و يالتا كنفرانسهاي در پيروزي از پس اشغال
جدي رقابت بروز از نتوانست توافق‌ها اين اما بود ، شده
پايان از پس بنابراينكند جلوگيري آمريكا و شوروي ميان
اروپا در دوم جنگ اصلي تكيه‌گاه كه آلمان اشغال و جنگ
تجهيز به و گرفته قرار هم مقابل در دوباره غرب و شرق بود
را خود كمكهاي جنگ پايان از پس آمريكائيان.پرداختند خود
گسيل اروپا به مارشال طرح جمله از مختلف عناوين به
دامان در اروپايي كشورهاي بيشتر غلطيدن از تا داشتند
در يعني جنگ پايان از پس سال نمايند50 جلوگيري كمونيسم
عنوان به "ناتو" شمالي آتلانتيك دفاعي سازمان سال 1949
تشكيل با.شد تشكيل اقمارش و شوروي برابر در نظامي سپر
حكومت گرديده ، جديدي مرحله وارد سرد جنگ سازمان اين
با را ورشو دفاعي پيمان امنيتي سپر ايجاد براي هم شوراها
سال 1955 در پيمان اين.كردند ايجاد اقمارش كشورهاي
.گرديد تشكيل
سرد جنگ نام به آن از غرب و شرق بين روابط در كه سالهايي
.مي‌باشد استراتژيك فرودهاي و فراز از پر مي‌شود ياد
اين در استراتژي تمام محور كه است اين اهميت حائز نكته
را زيادي بسيار هزينه‌هاي كه است "نظامي‌گري"دوره
.رسيد بن‌بست به نهايت در اما كرد تحميل برطرفين
ستيز و جدايي نماد عنوان به برلين ديوار ريختن فرو با
سياسي -علمي مباحث زمينه شوروي فروپاشي و غرب و شرق
در جهان در كه آنچه راجع‌به زيادي سخن‌هاي.گرديد فراهم
يك عنوان به ميان اين در.شد گفته بود شدن حادث حال
غربي ماهيت در استراتژي عنوان به آن از مي‌توان كه نظريه
تاريخ پايان مقاله.گرديد مطرح "تاريخ پايان" كرد ياد آن
آمريكايي متفكر فوكوياما فرانسيس توسط كه انسان واپسين و
ارائه شيكاگو دانشگاه در سالهاي 891988 در ژاپني‌الاصل
The National interest نشريه در سال 1989 در بود شده
مدل غرب جهان نظريه اين طرح با.رسيد چاپ به شماره 16
همراه آن طرح البته و.گذارد خويش پيش‌روي رفتاري تازه
.بود دنيا سراسر در متفاوت واكنش‌هاي با
پايان نظريه ارائه‌كننده و طراح) فوكوياما اعتقاد به
بشري جوامع در حكومت نهايي شكل دموكراسي ليبرال (تاريخ
جهت‌دار و منسجم است مجموعه‌اي نيز بشريت تاريخاست
دموكراسي ليبرال سوي به را بشري جامعه از بزرگي كه‌بخش
مي‌دارد ابراز خود نظرات تشريح در فوكوياما.مي‌دهد سوق
جامعه از شكلي به انسان كه است زماني تاريخ پايان كه
اساسي‌ترين و عميق‌ترين آن در كه يابد دست انساني
(1).شود برآورده بشري نيازهاي
مقام در سالها وي كه بود جهت آن از فوكوياما نظريه اهميت
خارجه وزارت در مشاور
حدي تا وي طرف از مساله اين طرح و بود كرده خدمت آمريكا
.بود آمريكا خارجه وزارت فضاي بر حاكم جو مبين
سلطنتي ، حكومتهاي براي تاريخي ويژگيهاي شمردن با وي
كردن برجسته در سعي كمونيسم و فاشيسم اقليت ديكتاتوري
عنوان به غربي دموكراسي براي بتواند تا كرده آنها شكست
پوشش و بيابد قبول قابل مشروعيت موفق حكومتي نظام تنها
بر وجهاني عمومي پذيرش زمينه تا آورد فراهم آن براي مدني
.گردد فراهم آن
ممكن ليبرال دموكراسي كه داشت ابراز همچنين فوكوياما
حكومت شكل آخرين و بشر ايدئولوژيك تكامل پايان نقطه است
در.آيد شمار به تاريخ پايان مقام اين در و باشد بشري
پيروزي دليل كمونيسم شكست فوكوياما اعتقاد به واقع
.است ايدئولوژيك درگيريهاي پايان و غربي ليبرال ارزشهاي
(2)
در تحول كه بودند معتقد ماركس و هگل همچون فوكوياما
پايان روزي تحول اين بلكه نيست بي‌پايان بشري جوامع
شكلي به انسان كه است زماني تاريخ پايان.مي‌پذيرد
اساسي‌ترين و عميق‌ترين آن در كه يابد دست ازجامعه
تاريخي جريانات مطالعه با وي.شود برآورده بشري نيازهاي
تحولات به جستن تمسك وبا غرب معاصر تاريخ ويژه به
توسعه بين منطقي ارتباط يك برقراري در سعي اقتصادي
اين وي استدلالدارد خودكامه حكومتهاي سقوط و اقتصادي
تعالي و مي‌گردد انديشه تعالي باعث اقتصادي توسعه كه است
نتيجه در گشته سياسي تضادهاي رفتن بين از باعث انديشه
-غربي هويت با حكومتي ونظام مي‌گردند محو بالقوه چالشهاي
.مي‌باشد حكومت نوع كارآمدترين كه مي‌شود حاكم دموكراسي
ديدگاه كردن عملي براي را آمريكائيان تحرك نظريه اين طرح
براي آنها اميد و كرد بيشتر جهان رهبري بر مبني خود
تا يافت قوت فوكوياما افكار ساخته فاضله مدينه اداره
رهبر تنها عنوان به را خود شرق بلوك مرگ از پس آنان
فراوان نقد مورد نظريه اين.كنند اعلام جهان بلامنازع
قدرتهاي ظهور با آمريكا منازع بلا رهبري و گرفت قرار
.شد كشيده چالش به منطقه‌اي
وي.مي‌باشد هانتينگتون ساموئل به مربوط ديگر نظريه
ساموئل.زد برهم را فوكوياما پرداخته و ساخته آرامش
داراي هاروارد دانشگاه سياسي علوم استاد هانتينگتون
.است تمدنها برخورد نظريه واضع وي.است سياسي علوم دكتري
استراتژي كلي خطوط و خط ترسيم نوعي به كه اين‌نظريه
به شوروي فروپاشي و سرد جنگ پايان از پس آمريكا جهاني
.داشت دنبال به را فراواني بحث‌هاي بود هانتينگتون زعم
فارين آمريكايي معروف مجله در را تمدنها برخورد نظريه وي
طرح طريق از كه خوابي نظريه اين طرح با.كرد چاپ افرز
هم بر بود نشسته غرب چشمان بر فوكوياما بخش آرامش نظريه
سال در وي.برانگيخت را غربيان مضطربانه نگاه و خورد
از پس كه گرديد مدعي خود ديدگاه كردن طرح با 1989
.بود خواهد تمدنها بين بعدي نزاع شرق قطب فروپاشي
تقسيم بزرگ تمدن هشت يا هفت به را جهان زنده تمدنهاي وي
هندو ، اسلامي ، ژاپني ، كنفوسيوسي ، غربي ، تمدنهاي:مي‌كند
تمدن نيز درحاشيه و لاتين آمريكاي ارتدوكس ، اسلاو ،
منشا را مزبور تمدنهاي ميان گسل خطوط و افريقايي
(3)مي‌بيند ملت -دولت كهن واحد جايگزين و آتي درگيريهاي
برجسته با تا مي‌كند سعي تمدني گسل خطوط ترسيم در وي
كه مناطقي انتخاب احيانا و مذهبي -قومي اختلافات كردن
خطرناكي افق دارد وجود مذهبي -قومي درگيريهاي آنها در
.دهد قرار بشريت پيش‌روي را
آخرين و جهاني غالب سياست تمدنها تقابل وي اعتقاد به
:زيرا مي‌دهد شكل را نو عصر درگيريهاي تكامل مرحله
حال در تمدني خودآگاهي -است20 اساسي تمدنها اختلاف -1
پركردن براي وسيله‌اي مذهبي حيات تجديد -است30 افزايش
موجب غرب منافقانه رفتار -است40 رشد حال در هويت خلا
و ويژگيها -است50 گرديده "ديگران" تمدني خودآگاهي رشد
اقتصادي منطقه‌گرايي -ناپذيرند60 تغيير فرهنگي اختلافات
موجود گسل خطوط -است 7 رشد حال در فرهنگي مشتركات نقش و
ايدئولوژيك و سياسي مرزهاي جايگزين امروز تمدنها بين
بحران ايجاد جرقه‌هاي خطوط اين و است شده سرد جنگ دوران
(4).خونريزي‌اند و
بين درگيريهاي به بود كرده پيش‌بيني آنچه اثبات براي وي
قره‌باغ ، منطقه در مسيحي ارمني‌هاي و مسلمان آذري‌هاي
مسيحيان با هرزگوين و بوسني در مسلمانان بين درگيريهاي
در ناآرامي و لبنان در مسيحيان و مسلمانان ميان جنگ صرب ،
فروپاشي از پس وي اعتقاد به.مي‌كند اشاره مركزي آسياي
اسلام دنياي اتحاد از بايد و است اسلام خطراصلي كمونيسم
به‌طور ديدگاه اين بيان از هانتينگتون قصدكرد جلوگيري
بوده اسلام با مقابله جهت ايدئولوژيك غرب كردن آماده حتم
اين طرح و ساخت در هانتينگتون بسياري اعتقاد بهاست
ترغيب يهودي طرفداران و اسرائيلي منابع سوي از نظريه
.است مي‌شده
فامنين عسگري سهراب *
دارد ادامه
:پانوشت‌ها
.آبان 1374 و مهر شماره 9897 اقتصادي -سياسي اطلاعات (1
ص 11
همان (2
ترجمه -منتقدانش و هانتينگتون -تمدنها برخورد نظريه (3
ص 22.خارجه 1374 وزارت سياسي مطالعات دفتر -اميري مجتبي
همان (4
( آخر بخش ) ايران در مدرنيسم سير
و مردم حاكم ، اختناق شدن برداشته با اول ساله دوره 12 در
اين در كنند ، مطرح را خود انتقادهاي توانستند انديشمندان
نتيجه كه هستيم ملي و مذهبي نيروهاي همكاري شاهد دوره
.است مصدق دكتر دوره در نفت صنعت شدن ملي همكاري ، اين
فعال نيروي يك عنوان به مردم توده و ملت بار اولين براي
نفت بويژه را خود حقوق تا بودند آمده صحنه به و شده مطرح
استبداد و استثمار دست از بود ، خدادادي سرمايه يك كه
مورد اين در.دهند قرار خود دست در و كرده خارج داخلي
شما":بود گفته كه كرد مراجعه آرا رزم علي گفته به بايد
صنعت مي‌خواهيد چطور بسازيد لگن آفتابه يك نمي‌توانيد كه
همه با ولي."نمائيد اداره گستردگي اين به را نفت
شده ، بيدار مردم گرفت ، صورت مورد اين در كه كارشكني‌هايي
نيافت قراري چندان پيروزي اين متاسفانه ولي شدند ، پيروز
مصدق ، دولت كشيدن زير به و مرداد 1332 كودتاي 28 با و
.شد آغاز محمدرضا استبدادي دوره
پدر كارهاي دوباره نفتي ، سرشار سرمايه از استفاده با شاه
كه شاه مدرنيسم شبه بيشتر ، شدت با ولي داد ، ادامه را
هرچيز كه مي‌داد امكان شاه به بود شده بنا نفت برپايه
و بيشتر تضاد موجب و كند كشور وارد سرعت به را لوكس
با شاه.شود جامعه درون در افزون‌تر طبقاتي فاصله
او شد ، كارها اين مترصد زنجيره‌اي‌اش عمراني برنامه‌هاي
دگرگوني موجب ملت و شاه انقلاب يا سفيد انقلاب اجراي با
اصلاحات برنامه ميان اين در شد ، جامعه درون در اساسي
سرمايه‌گذاري و روستايي سرمايه‌هاي آزادسازي موجب ارضي
رو اين از.شد..و مونتاژ صنايع توسعه و شهر در آنها
پيروزي با و بياورد دوام زياد نتوانست شاه مدرنيسم شبه
.شد پيچيده هم در اسلامي 1357 ، انقلاب شكوهمند
كه شد مدرنيته‌اي پروسه گرفتن جريان موجب اسلامي انقلاب
سلسله اقدامات با و بود گرفته شكل مشروطه انقلاب از
.بود گرفته صورت انقطاع آن در پهلوي
عرضه را جديد گفتمان يك اسلامي انديشه پشتوانه با انقلاب
يك ايجاد و اجتماعي صحنه در اسلام كردن وارد آن و كرد
و مذهبي ارزشهاي و باورها براساس بود ، جديد ساختار
گفتمان ، اين پروردگان دست.جديد پيشرفتهاي از استفاده
بومي گزينشگر مدرنيته به معتقد كه هستند ديني روشنفكران
.مي‌كنند تلاش راه اين در و هستند
:نتيجه‌گيري *
ديگر ، طرف از مدرنيسم و طرف يك از سنت بين كه جدايي‌اي
نفع به هركس علت همين به و گرفت قرار برخي مداقه مورد
از را خود موضوعيت كه است چندي مي‌كرد ، جبهه‌گيري ديگري
موجب كه اسلامي 1357 ، انقلاب وقوع با است ، داده دست
اولا كه شد عرضه گفتماني شد ، جامعه در بنياني تحولاتي
قالبهاي در سنتي باورهاي و ديني نگرش‌هاي تفسير باز بر
جايي تا مدرن ، عناصر از استفاده ثانيا و امروزي و جديد
.است متكي دارد ، همخواني بومي فرهنگ با كه
يعني آن حاميان و "گزينشگر مدرنيته" در را رويه اين
براين را خود سعي تمام اينانهستيم شاهد ديني روشنفكران
كرد ايجاد تعامل دو ، اين بين بايد كه داده‌اند قرار پايه
اوليه محصول است ، گزينش و تفسيري باز نيز روش بهترين و
برپايه كه اصطلاحي است ، اسلامي جمهوري گفتمان اين
تشكيلاتي چارچوب يك واجد بنا اين.است شده بنا جمهوريت
و شده تشكيل نيز اسلاميت از بنا اين همچنين.است مدرن
صحنه در حاضر و اجتماعي دين يك عنوان به اسلام از متاثر
در نظر تجديد و گسترش و بسط حال در گفتمان اين.است
.است موجود نسبتهاي و جديد تعاريف ارائه و مفاهيم
اين گيرد قرار توجه مورد بايد مورد اين در كه ديگري نكته
اكنون نيست ، جايز ديگر اندازه ، از بيش تعلل كه است
نيز كشور درون در و مي‌رسد گوش به پسامدرن نغمه‌هاي
برابر در بايد مي‌پردازند ، آن ترجمان به كه دارد حامياني
كه زماني تا گفت بايد باشيم ، داشته جواب نيز انديشه اين
نكنيم ، را بودن مدرن احساس و نشويم مدرنيته مرحله وارد ما
داشته پسامدرن انديشه براي چاره‌اي كه دارد امكان چگونه
باشيم؟
همه و است شده جهاني غالب گفتمان تمدنها ، گفت‌وگوي اگر
صلح و متقابل احترام برپايه گفت‌وگو يك براي را خود
به را خود ناتمام گفت‌وگوي ما چرا مي‌كنند آماده جهاني
توجه مورد بايد مدرنيسم و سنت بين گفت‌وگوي.نبريم پايان
(انديشمند) مسئول و فعال نيروهاي همه و بگيرد قرار اساسي
را خود وضعيت امروز اگر باشند ، جوابگو بايد زمينه اين در
سراغمان به پرقدرت‌تر پسامدرن فردا نكنيم حل مدرنيسم با
.است گذشته ديگر تاريخي تعطيلات دورهآمد خواهد
شعبان الله ولي
|
