اسلام جهان در وحدت انديشه موانع
اسلام جهان در تفرقه حفظ در نيرومند خارجي قدرت اقتصادي و سياسي منفعت مسئله
نمي‌توانند نهايتا مسلمانان كه چند هر دارد ، شاياني اهميت وحدت تحقق از وجلوگيري
بدانند واقعيت اين خودمقصر جز را كسي
.مي‌كنند دعوت يكپارچگي و وحدت به را جهان مسلمانان همه ، اسلامي آموزه‌هاي:اشاره
در مي‌توان اين‌رو از.اوست به وابسته صفات و الله كلمه محور حول وحدت اين چه اگر
بنابراين.كرد مشاهده را دروني وحدت و انسجام گونه‌اي مسلمان كشورهاي همه ميان
ملي ، فرهنگ و بروني بعد در اما و است ذاتي و شده دروني ايده‌اي اسلام ، در وحدت
و عربها از تركها مثلا ميان اين در چنانكه است ، آشكار تضادها و تفاوتها بي‌شك
امروزه كه مي‌رسد نظر به اما.متمايزند ملي فرهنگ لحاظ به عربها از فارسها
ساخته برجسته بيروني سطح در را تفاوتها اين غرب فرهنگ با آشنايي و برخورد به‌ويژه
به امروزه بايد اين‌رو ازاست ساخته وارد خدشه نيز دروني وحدت بر خود نوبه به و
به واقع‌گرانه اي گونه به و نگري يكجانبه و ايدئولوژيك و نوستالژيك نگاههاي از دور
امروزه آيا كه بررسيد و انديشيد اسلام جهان در يكپارچگي و وحدت سرنوشت تحليل
امروزه وحدت ايده چگونه؟ و آورد ميان به سخن اسلام جهان در وحدت انديشه از مي‌توان
مي‌آيد پي از كه مطلبي نه؟ يا است امكان‌پذير اصلا آيا و دارد؟ ضرورتي چه ما براي
نصر حسين سيد دكتر معاصر ، شناس اسلام ديدگاه از مسائل اين به بديع و نو است نگاهي
اشاره اسلام جهان در وحدت زمينه‌هاي به آغاز در نصر دكترميخوانيم هم با كه
.مي‌گذارد تحليل به كنوني وضعيت در را وحدت موانع سپس و مي‌كند
وانديشه گروه‌فرهنگ
توحيد و است "الواحد" هم و "الاحد" هم قرآن گفته به كه است الله صفات از يكي وحدت
خدا به صرفا سطح عالي‌ترين در كه مي‌شود پنداشته معنوي اصلي منزله به اسلام در
تا ما انساني جهان و دارد تعلق آفرينش قلمرو به چندگانگي و جدايي.مي‌شود مربوط
وفادار مي‌گيرد ، سرچشمه او وحي و خدا از كه وحدت آرمان به كه است وحدت بازتاب آنجا
به است ، حاضر مسلمانان ذهن و روح قلب ، در اسلامي وحدت آرمان كه حقيقت همين.باشد
به وحدت چرا اينكه دليل و است(ص)اكرم پيامبر تعاليم و مجيد قرآن پيام اثر دوام علت
اشكالاتي و موانع كه است اين نمي‌يابد ، تحقق خارجي جمله از مختلف سطوح در كامل طور
.مي‌شود آن كامل تحقق مانع كه دارد وجود -خارجي هم و داخلي هم -
مركزيت در ما بيشتر روح.است نهفته مسلمانان روح و ذهن در وحدت موانع عميق‌ترين
خارج در كه هيجاناتياست شده پراكنده بسياري جهات در معمولا و نشده يكپارچه خود
بسياري جهات در را ما روح مي‌شوند ، ظاهر اختلاف و تفرقه آورنده پديد اعمال صورت به
قدرت عنان كه آناني خصوص به را ، مسلمانان از بسياري ذهن ترتيب ، همين به.مي‌كشند
غير منابع از فزاينده‌اي ميزان به كه است كرده متفرق متعددي مفاهيم دارند ، دست در
.است شده اخذ اسلامي
خود نوبه به كه است يكپارچگي و مركزيت فاقد جهان‌بيني نوعي تشكيل امر اين نتيجه
در.مي‌كند احاطه را بشري مجموعه چنين ضرورتا كه مي‌شود چندپاره جهاني ايجاد باعث
بيروني‌تر سطح در نبود ، وحدت علت بنيادي‌ترين و اساسي‌ترين دروني علتهاي اينجا
كه واقعيت اين رغم به كه چرا هستند ، آن پي در بسياري وجود اين با كه وحدتي است ،
در وحدت عطش نتيجه در و اسلام به ايمان است ، نيافته تحقق كامل طور به وحدت آرمان
هر دارد ، وجود اسلامي امت هنوز.است قوي مسلمانان ميان در همچنان حيات سطوح تمام
راه در بيروني‌تر موانع به پرداختن از پيش دارد آن‌وجود در تقسيم‌بنديهايي كه چند
.نيست يكدستي معناي به اسلامي سياق در وحدت كه كنيم خاطرنشان است مهم وحدت ، تحقق
حالي در مي‌داد ، انجام را كار اين بيافريند ، مردم يا ملت يك فقط مي‌خواست خدا اگر
و آفريديم زن و مرد يك از را شما ما !مردم اي":مي‌كند تصريح روشني به قرآن كه
وحدت (حجرات‌آيه 12 سوره) ".بشناسيد را يكديگر تا داديم قرار مختلف قبايل و ملتها
زن به مربوط چه و مرد به مربوط چه متنوع ، عناصر يكپارچگي معناي به انساني سطح در
كل يك در برمي‌گيرد ، در را اجتماعي طبقات و قبايل يا مختلف قومي گروههاي چه و بوده
به دروني نظر از وحدت كه مي‌گيرد صورت شكل همان به والاتر اصلي ازطريق كه است
يكپارچگي معناي به بلكه نيست ، ذهن در انديشه‌ها يا روح مختلف گرايشهاي تخريب معناي
تا است توانسته اسلام تاريخي ، لحاظ به.مي‌كند اعطا انسان به را تماميت و آنهاست
متعلق تنوع آنكه دست‌يابد ، بدون هدف اين به بيروني حتي و دروني نظر از زيادي حد
احساس درستي به مسلمانان از بسياري امروزه اما.شود تخريب خدا خلقت غناي به
رو اين از و كرده‌اند نزول گذشته در شده كسب هنجار از پايين‌تر به كه مي‌كنند
.بفهمند مي‌كند ، جلوگيري هنجار اين مجدد تحقق از كه را موانعي مي‌كوشند
شد متذكر بايدميپردازيم بيروني‌تر عوامل به دروني ، موانع گذاشتن كنار با حالا
جامعه و (ص)پيامبر كه بود وحدتي از تدريجي دوري دهنده نشان اسلام تاريخ خود كه
بودند ، روبه‌رو افكن تفرقه نيروهاي با راشدين خلفاي حتي.بودند آورده دست به مدينه
بركل كه بودند مسلمان زمامداران آخرين كه امويان كه حالي در قبيله‌گرايي ، جمله از
بودند ، مواجه قدرتمند افكن تفرقه نيروهاي با همه اين با كردند ، حكومت اسلام جهان
عربي -فارسي رقابتهاي نمايانگر كه خراساني و شامي سپاهيان بين بندي قطب قبيل از
از پسبيتحرك مراكز عليه عربي قبيله‌گرايي و عراق در شيعيان اعتراض نيز بود ،
بعدا ، اسپانيا امويان مقابل در عباسيان.شد برجسته سياسي رقابتهاي امويان ،
مقابل در عثمانيان بعدا و مركز برابر در محلي حكام فاطميون ، برابر در عباسيان
خداشناختي و فقهي تفاوتهاي و رويارويي‌ها شكل ، همين به.گرفتند قرار غيره و صفويان
گسترش فقهي مكاتب بين تفاوتهاي تا اعتقادي مختلف اصول از شيعه -سني تفاسير قبل از
موارد و فارسها و تركها اعراب ، و تركها فارسها ، و اعراب بين قومي رقابتهاي.يافت
.داشت وجود مشابه
سنت و قرآن حضور رهگذر از اسلامي تمدن تاريخي ، اختلافات اين رغم به وجود اين با
بن و فكري سبكهاي فارسي ، -عربي خط از استفاده الهي ، قانون شيوه همه‌جا ، در پيامبر
ديگر ، عوامل بسياري و مي‌گذارد سر پشت را سياسي و قومي مرزهاي كه هنري مايه‌هاي
اوايل اندازه به سياسي نظر از اسلام جهان.كرد حفظ چشمگيري حد تا را خود وحدت
فرهنگي ، ديني ، نظر از زيادي حد تا حال هر به وحدت آرمان اما نبود ، متحد آن تاريخ
.شد محقق اقتصادي و اجتماعي نيز و هنري فكري ،
و بزرگتر بسيار شكاف ايجاد باعث غرب استعمار تحميل و اسلام جهان تدريجي تضعيف
نيز امروز تا كه آورد پديد را تنوع از صورتهايي و گرديد اسلام جهان در وحدت فقدان
بين از را دارالاسلام مختلف قسمتهاي بين ارتباط زيادي حد تا غرب سيطره.است پايدار
ازطريق بايد خاورميانه ، در كشوري به مغرب از كردن تلفن براي هم امروز حتي.برد
از فقط مي‌توانند مسلمان تحصيلكرده افراد از بسياري و كرد عمل پاريس تلفن اپراتور
اسلام جهان قسمتهاي ساير درباره تلويزيون ، يا نشريات روزنامه ، چه غربي ، منابع طريق
هم امروز به تا كه شد مختل شكلي به مسلمانان ميان ارتباطي خطوط.كنند كسب اطلاعات
عالي ابزار اين;زبان در حتي مي‌توان را امر اين.است نشده ترميم كاملا هرگز
اگر است ، بوده موفق هم از زبان يك سخنوران كردن جدا در خارجي تاثيرات.ديد ارتباط
فارسي مثلااست شده هم از اسلامي مختلف زمانهاي بيشتر هرچه جدايي باعث كه نگوييم
فارسي.است كرده جذب را روسي لغات از بسياري مي‌شود ، صحبت تاجيكستان در كه دري يا
كرده جذب را زيادي فرانسوي و انگليسي واژگان ترتيب به ايران و افغانستان در رايج
است فهم قابل مناطق اين تمام مردم براي كاملا رودكي شعر كه شده اين نتيجه.است
تركي زبانهاي مورد در وضع همين نظير.مي‌شود مشكل باعث گاهي بيان فعلي رسانه اما
.مي‌شود مشاهده نيز
انقلاب از كه آورد ارمغان به اسلام جهان براي را غربي سبك به ملي‌گرايي استعمار ،
شخص ديار و سرزمين به نسبت پيشين خواهي هويت با نبايد را آن و گرفت نشات فرانسه
:(ص)اكرم پيامبر مشهور حديث اين و داشت وجود اسلامي تاريخ ابتداي در كه گرفت اشتباه
هر هم قديم روزگاران در حتي.مي‌كند اشاره آن به "است ايمان از شخص ، وطن به عشق"
.نيست فارس مي‌دانست ترك يا نيست عرب مي‌دانست فارس هر و نيست سوري مي‌دانست مصري
كليتهاي با محلي يا ملي هويت نوع اين مي‌كند گواهي اسلام تاريخ كه همان‌گونه اما
پديد را ملت -دولت از مفهومي ملي‌گرايي جديد نوع حال ، اين با.آميخت هم در بزرگتري
اساسي موانع از يكي امروز تا كه واقعيتي بود ، بيگانه اسلامي قومي سنن با كه آورد
از بسياري كه است درست بابت اين از خصوص به امر اين.است اسلامي وحدت ايجاد
منافع براساس اروپايي قدرتهاي توسط دارند ، وجود نقشه روي اكنون كه اسلامي كشورهاي
البته و شدند ايجاد منطقه‌اي طبيعي يا تاريخي قومي ، تفاوتهاي براساس نه و خود
غيرقابل و مقدس ناگهان باشند ، جهان قدرتهاي منافع خدمت در همچنان مرزها اين هرگاه
منافع قبيل اين براي بزرگي تهديد آنها به تجاوز اگر كه حالي در مي‌شوند ، تغيير
رخ مرزها اين پيرامون در آنچه براي زيادي اهميت خارجي نيروي هيچ آنگاه نشود ، محسوب
.نمي‌شود قائل مي‌دهد ،
آن به توسل با استعماري قدرتهاي كه شيوه‌اي بلكه شدن مدرنيزه فرايند خود فقط نه
را شدن مدرنيزه مسير كشورها يااين كردند مدرنيزه را اسلامي مختلف كشورهاي
مانع همچنان و داشت اسلام جهان در وحدت بيشتر نابودي بر عميقي تاثير نيز پيمودند ،
نيجريه ، همچون اسلام جهان نقاط برخي.مي‌رود شمار به بيشتر وحدت ايجاد براي عمده‌اي
مدرنيزه انگليس استعماري تاثير طريق از بنگلادش‌ومالزي پاكستان ، سودان ، مصر ،
جمهوريهاي فرانسويها ، طريق از لبنان و سوريه آفريقا ، شمال مسلمان كشورهاي ; شدند
افزون.غيره و هلنديها طريق از اندونزي روسها ، طريق از قفقاز و مركزي آسياي مسلمان
شدن مدرنيزه مختلف الگوهاي به نيز ماندند ، مستقل اسمي به‌طور كه كشورهايي براين ،
تا كم دست ايرانيان كرد ، پيروي آلمانيها از زيادي حد تا تركيه مثلا.جستند تاسي
به تا غربي الگوهاي تفاوتهاي.آمريكاييها از سعوديها و فرانسويها از پيش دهه چند
بازتاب الگو كشورهاي نهادهاي يا نوين آموزشي نهادهاي در عميقي به‌طور امروز
.مي‌شوند فرستاده آنها به خارج در مطالعه براي كشور هر جوانان بيشتر كه مي‌يابد
بر انگليسيها اثر و الجزايري برجوانان فرانسويها تاثير عمق مورد در است كافي
اسلامي كشورهاي معاصر ادبيات حتي.دريابيم را امر اين تا بينديشيم پاكستاني جوانان
تضاد حتي و تنوع بازتابهاي و است شدن مدرنيزه شده طي مختلف مسيرهاي بازتاب مختلف
وحدت اصلي موانع جمله از همچنان اسلام جهان در مدرن غربي تمدن شاخه‌هاي از بسياري
.است مسلمانان ميان در
عمده تجاري مسيرهاي.كرد نابود را اسلام جهان اقتصادي وحدت همچنين استعمار تجربه
كه مديترانه درياي و سرخ درياي به هند اقيانوس از دريايي راه و ابريشم جاده مانند
يك اقتصاد تدريجا و رفت دست از قرن سه خلال در بود ، مسلمانان اختيار در همگي
سرزمينهاي ساير اقتصاد تا شد وابسته غربي قدرت يك اقتصاد بيشتربه مسلمان ناحيه
كشورهاي اقتصاد وابستگي از و است نرفته بين از وجه هيچ به حالت اين امروزه.اسلامي
سيطره تحت اقتصاد واقع در اما -مي‌شود خوانده جهاني اقتصاد معمولا آنچه به اسلامي
.است نشده كاسته -است صنعتي كشورهاي
مانع نتيجه در و شده بيشتر و نيافته كاهش قرن اين در وابستگي اين جهات ، بسياري از
قرار اگر كه است روشن كاملا.است آورده پديد اسلامي وحدت راه سر بر انگيزي هراس
وارد قدرتمند كشورهاي از بسياري به بزرگي اقتصادي زيان يابد ، تحقق وحدت اين بود
.مي‌شد
اسلام جهان در تفرقه حفظ در نيرومند خارجي قدرت اقتصادي و سياسي منفعت مسئله
نمي‌توانند نهايتا مسلمانان كه چند هر دارد ، شاياني اهميت وحدت تحقق از وجلوگيري
وجود تفرقه همه اين اسلام جهان در امروزه كه بدانند واقعيت اين خودمقصر جز را كسي
كه را اختلافهايي تمام كوشيدند غربي قدرتهاي كه مي‌دانند راهمه امر اين.دارد
برجسته و تشديد كنند ، واستفاده بيابند خود سيطره تحت مسلمانان ميان در مي‌توانستند
.كنند
ادعاهاي وتركي ، عربي رقابتهاي يا بود ، تسنن و تشيع اختلافهاي اختلافات ، اين يا حال
.مشابه باماهيت ديگري چيز هر يا قبيله‌اي اختلافات تبار ، به مربوط
قبيل اين از بهره‌برداري حداكثر براي خود تلاش از آنان گذشته دهه چند خلال در
كه مناقشاتي از بهره‌برداري جهت را ممكن تلاش هر و برنداشته‌اند دست اختلافات
كافي.داده‌اند صورت باشد ، داشته آنها براي زيادي سياسي و اقتصادي اهميت مي‌تواند
اسلام جهان نصيب زيادي منافع چه و مي‌كرد فرق اوضاع چقدر كنيم فكر امر اين به است
نظر از واقعا عرب شرقي آفريقاياكشورهاي شمال كشورهاي تمام مثلا اگر مي‌شد
پيوندهاي پاكستان و تركيه ايران ، اگر يا بودند متحد سياسي و اقتصادي سياستهاي
تشكيل را (1)R.C.D پيمان وقتي مي‌توانستند و مي‌كردند برقرار هم با نزديكي واقعا
از چقدر بزرگتر ، بسيار ابعاد ودر درآورند ، خود چتر زير هم را افغانستان دادند ،
چنانچه يا ايرانيان و تركها اعراب ، اگر مي‌شد صرفه‌جويي اسلام جهان اقتصادي منابع
در غربي اروپاي آنچه مانند آوريم ميان به نامي مسلمان ممالك ساير از نخواهيم
همين فقطداشتند تنگاتنگي اتحاد خود سياستهاي در است ، يافته دست بدان اخير چنددهه
بين اختلافات مي‌دهد نشان بخرند ، نمي‌شدند مجبور مسلمانان كه تسليحاتي ميزان
بخرند ، را نفت خصوص به طبيعي منابع تنها نه دارند دوست كه كساني براي مسلمانان
حايز چقدر بگيرند ، پس پرداخته‌اند ، منابع اين قبال در راكه پولي شيوه‌اي به بلكه
واقعگرايانه ارزيابي نمي‌تواندبه اسلامي موانع‌وحدت از سخن هرگونه.است اهميت
.باشد بي‌توجه كنند ، جلوگيري اتحادي چنين از دارند دوست كه قدرتمندي بسيار منابع
در "بنيادگرا" اصطلاح به اسلام فزاينده خطر عنوان به غرب در اغلب را اتحاد اينگونه
نگوييم اگر اقتصادي ، قطب يك به نوين ، ملي‌گرايي مهد اروپا ، كه مي‌كنند تصوير زماني
به نبايد را اسلامي وحدت راه در بزرگ موانع حال ، اين با.مي‌شود تبديل سياسي ،
اقداماتي بايد چيز هر از اول.كرد تعبير انفعال يا بي‌اعتنايي جهت بهانه‌اي عنوان
از كه گرفت پيش در آنان داخلي مجدد يكپارچگي و مسلمانان روح و فكر اتحاد جهت را
دستمايه‌ها مفاهيم ، ورد اسلامي ديني البته و هنري فكري ، سنت‌هاي به بازگشت طريق
آلوده گذشته قرن خلال در را اسلامي فكري فضاي كه اسلامي ضد كاملا بيگانه والگوهاي
در مجددآموزش كردن اسلامي با چيز هر از بيش بايد را كار اين و است ميسر كرده ،
در دروني اتحاد و مجدد يكپارچگي حفظ ضمن دوم.داد انجام اسلام جهان در سطوح تمام
رفع قدرت مسلمانان امروز درروزگار.كرد تلاش موانع اين رفع براي بايد فرايند ، اين
كساني وشيعه‌ها سني‌ها بين بيشتر دوجانبه واحترام تفاهم ايجاد مانند دارند ، را آن
تركها ، و اعراب ، صوفيها يا طريق واهل مي‌پذيرند را الهي قانون خارج تفسير فقط كه
متقابل احترام و تفاهم ايجاد با.غيره و تاجيكها و ازبكها پشتوها ، اعراب ، و فارسها
دستكم است ، امت اعضاي تمام دربرگيرنده كه اسلام پيام تفسير كاملترين ازطريق بيشتر
خواهد كاهش بسيار مي‌گيرد ، قرار موجود قدرتهاي بازيچه راحتي به كه اختلافات اين
در دائمي زندگي و ما درون در اتحاد موانع رفع هدف والاترين و آني‌ترين اما يافت ،
موانع اين كردن طرف بر دراست اتحادها همه منبع كه خداست واقعيت از آگاهي سايه
جامعه تحقق مانع كه مي‌كنيم خارجي موانع آن رفع به را كمك بيشترين همچنين داخلي ،
همان سطوح تمام در آن تحقق كه اتحادي يعني مي‌شود ، خارجي بعد در جهاني اسلامي
.است اسلامي وحي وجودي فلسفه
نعيمي وحيدرضا:مترجم /حسين‌نصر سيد:نويسنده
.امضاشد شده ياد كشور سه بين دهه 1960 در كه منطقه‌اي عمران همكاري پيمان -پانوشت1
|
