امير عليزاده
او آمده بود تا به گفته خودش ثابت كند كه روح انسان همچنان برتر از ماشين است و انتقام شكست خود را در سال ۱۹۹۶ در برابر «ديپ بلو» بگيرد و از طرف ديگر نشان دهد كه از رقيب و دشمن خود ولاديمير كرامنيك كه در نوامبر سال گذشته در برابر «ديپ فريتز» به تساوي رسيد، قدرتمندتر است. اما در ۶ مسابقه اي كه در نيويورك بيش از دو هفته به طول انجاميد، اين نبرد برنده اي نداشت و همانند بازي كرامنيك و ديپ فريتز، كاسپاروف و ديپ جونيور نيز مساوي شدند.
اما اين گونه مسابقات ميان انسان و ماشين ديگر آن زرق و برق سابق را ندارد و فقط به صنعتي پول ساز بدل گشته است. در حقيقت به قدري در شرح و توصيف اين مسابقات كه از آنها به عنوان رويارويي عقل و روح بشر در برابر هوش مصنوعي و يا نبرد الهام و احساس انسان مقابل قدرت محاسبه كامپيوتر ياد مي شود، افراط شده است كه ديگر آن ارزش و اهميت سابق را ندارد. بلومبرگ شهردار نيويورك نيز پيش از آغاز نبرد گري كاسپاروف روس و ديپ جونيور، از برگزاري اين مبارزه در شهرش بسيار خشنود بود. پس از معرفي انسان و كامپيوتر در اين پيكار به تحليل شش بازي انجام شده خواهيم پرداخت.
•••
انسان: گري كاسپاروف
گري كاسپاروف متولد آوريل ۱۹۶۳ در باكوي آذربايجان، از ۵ سالگي شطرنج را آغاز كرد و در ۱۶ سالگي يعني در سال ۱۹۸۰ استاد بزرگ شد. در ۲۱ سالگي به عنوان جوان ترين شطرنج باز تاريخ در يك مسابقه قهرماني جهان پشت تخته نشست، اما يك سال بعد اين عنوان را از آن خود كرد. كاسپاروف ۱۵ سال تمام حاكم مطلق جهان شطرنج بود تا سال ۲۰۰۰ كه دريك نبرد تاريخي از شاگرد سابقش ولاديمير كرامنيك شكست خورد و تاج قهرماني را به او واگذار كرد و به خاطر اينكه كرامنيك سه سال است كه فرصت انتقام را از كاسپاروف گرفته و تن به تكرار مسابقه نمي دهد، مبارزات اين دو با كامپيوتر به نوعي نبرد از دور تلقي مي شود. براي مثال پس از شكست كاسپاروف در سال ۹۶ مقابل ديپ بلو، كرامنيك سه ماه پيش در بحرين به مصاف ديپ فريتز رفت تا نشان دهد كه از كاسپاروف بهتر است. اما آن پيكار بعد از ۸ بازي به تساوي چهار - چهار منجر شد و اين فرصت را براي كاسپاروف مهيا كرد تا با مسابقه مقابل ديپ جونيور هر چند غيرمستقيم، انتقام شكست از شاگردش را بگيرد.
با وجود اين تفاسير، از لحاظ آماري كاسپاروف نزديك به دو دهه است كه بهترين بازيكن جهان محسوب مي شود. او در سال ۱۹۹۹ به امتياز ۲۸۵۰ رسيد كه بزرگاني چون آناتولي كارپوف و بابي فيشر نيز از اين نظر با كاسپاروف قابل قياس نيستند. او در حال حاضر با ۲۸۴۶ امتياز بالاتر از كرامنيك (۲۸۰۹) و آناند (۲۶۵۳) در صدر اين رده بندي قرار دارد. با اين ركورد اغراق نيست اگر اسطوره تمام نشدني دنياي شطرنج را به عنوان بهترين شطرنج باز تاريخ تلقي كنيم.
ماشين: ديپ جونيور
ديدارهاي نمايشي انسان و ماشين علاوه بر ترويج و احياي ورزش شطرنج، براي برنامه هاي كامپيوتر نيز تبليغ بسيار خوبي است. ديپ جونيور تا پيش از اين مسابقه از همتايان قبلي خود ديپ فريتز و ديپ بلو كمتر شناخته شده بود. كامپيوتر ديپ جونيور كه با هشت گيگا بايتRAM و CPU ۶/۱ گيگاهرتزي كه تا به حال براي تحليل مسابقات شطرنج مورد استفاده قرار مي گرفت، از نظر كارشناسان «شطرنج باز» ضعيف تري نسبت به فريتزر است، با اينكه قهرمان جهان در شطرنج كامپيوترها است. در نيويورك نسخه ۶ ديپ جونيور به مصاف كاسپاروف رفت كه به گفته طراحانش نسبت به نسخه قبلي پيشرفت قابل توجهي كرده است. اين برنامه كه در بازار موجود نيست، توسط شركت خاصي ساخته نشده، بلكه توسط اميربن يك متخصص در IT (تكنولوژي اطلاعات) به طور خصوصي طراحي شده است. جونيور توانايي محاسبه ۳ ميليون حركت در ثانيه را دارد.
آغاز نبرد
۲۶ ژانويه اولين مسابقه كاسپاروف و ديپ جونيور انجام شد. كاسپاروف با اعتماد به نفس خاصي پشت ميز مسابقه نشست و همان طور كه اكثر كارشناسان فكر مي كردند شانس زيادي را براي حريف ماشيني اش باقي نگذاشت. كاسپاروف مثل هميشه از همان آغاز كار استراتژي جسورانه خود را پياده كرد و با مهره هاي سفيد جونيور را وادار به دفاع كرد و عجيب اينكه با وجود قدرت محاسبه خارق العاده اي كه اين ماشين داشت، زمان زيادي را صرف انجام هر حركت مي كرد. براي مثال حركت نهم جونيور ۲۵ ثانيه طول كشيد و اين كاملا دور از انتظار بود چون همه فكر مي كردند كه جونيور در مسابقه اول از بانك اطلاعاتي خود استفاده كند. به اين ترتيب كاسپاروف زمان كافي داشت تا استراتژي خود را اجرا كند. در نهايت بعد از حركت بيست و هفتم جونيور تسليم شد تا كاسپاروف يك قدم به هدف خود يعني برتري روح انسان نزديك تر شود. در مسابقه دوم جونيور با مهره هاي سفيد بازي كرد و حمله را آغاز كرد اما اين انسان بود كه مجددا با بازي خوب خود ماشين را تحت فشار قرار داد. كاسپاروف از حركت بيستم از دفاع وارد حمله شد. اما از اين لحظه به بعد دچار مشكل شد. او در حركت بيست و پنجم به جاي حركت پياده اش به اشتباه با وزير خود بازي كرد و در موقعيتي سخت قرار گرفت. جونيور هم بلافاصله از اين فرصت استفاده كرد و وزير كاسپاروف را قرباني كرد و بدين ترتيب فرصت حمله هاي بعدي را از او گرفت. در نهايت مسابقه دوم با نتيجه مساوي تمام شد و كاسپاروف با نتيجه ۵/۱ بر ۵/۰ جلو افتاد. اما در نبرد سوم، كاسپاروف در اثر يك اشتباه سرباز خود را از دست داد و شكست خورد. كاسپاروف در جريان بازي خسته به نظر مي رسيد. ضعف اصلي انسان در مقابل كامپيوتر همين است كه برخلاف انسان ميزان دقت و توجه كامپيوتر هيچ گاه كاهش نمي يابد. بدين ترتيب بعد از مسابقه سوم نتيجه ۵/۱ - ۵/۱ مساوي بود.
در ديدارهاي چهارم و پنجم كه به ترتيب طولاني ترين و كوتاه ترين مسابقه ها بودند، باز هم هيچ يك برتر نبود و كار به تساوي كشيد. بدين ترتيب سرنوشت اين نبرد بعد از مسابقه پنجم با نتيجه ۵/۲ - ۵/۲ به ديدار ششم كشيده شد. جالب اينكه در آغاز اين پيكار تنها ۲۰ درصد از كارشناسان فكر مي كردند كه ديپ جونيور پيروز خواهد شد. اما پيش از آخرين مصاف كه جمعه شب برگزار شد، اين تعداد به مراتب بيشتر بود. تماشاچيان ديگر به انسان اعتماد نداشتند، از نظر آنها او ديگر قدرت اصلي نبود. ولي در مسابقه ششم نيز نه انسان و نه ماشين، هيچ يك پيروز نشدند. كاسپاروف كه با مهره هاي سياه بازي مي كرد از همان ابتدا در دفاع بود، اما در حركت بيستم موفق شد وزير به وزير كند كه به گفته خيلي ها مناسب ترين استراتژي براي بازي با كامپيوتر است. سرانجام بعد از ۳ ساعت مسابقه و ۲۸ حركت هر دو طرف به تساوي رضايت دادند و هر يك ۲۵۰ هزار دلار گرفتند. ضمن اينكه كاسپاروف ۵۰۰ هزار دلار نيز براي شركت در نبرد ماشين و انسان دريافت كرده بود. در نهايت بعد از دو هفته رقابت كه با نتيجه ۳ - ۳ پايان يافت، مشخص شد كه روح و منزلت انسان با ماشين برابر است. حداقل روي تخته شطرنج.

اين ايده كه مهارت در بازي شطرنج نشانه اي از هوش مصنوعي است، حرف تازه اي نيست. اولين بار در سال ،۱۶۶۰ زماني كه ولفگانگ فون كمپلن، مخترع مجاري از عروسك كوكي چوبي خود در دربار ماريا ترزا، ملكه امپراتوري اتريش - مجارستان پرده برداري كرد، اين موضوع مطرح شد. ماشين كمپلن كه به دليل لباس عجيب و غريبش به ترك معروف شد، مي توانست با يك بازوي مكانيكي مهره هاي شطرنج را حركت دهد و حتي بهترين شطرنج بازان زمان خود را شكست دهد. البته اين قضيه نوعي حقه بود، زيرا يك انسان به صورت مخفي حركت هاي خودكار را كنترل مي كرد؛ اما برخي از ناظران قدرت بازي شطرنج اين ماشين را با هوش معادل دانستند.
وقتي گروهي از محققان هوش مصنوعي در سال هاي دهه ۱۹۵۰ ساخت يك ماشين شطرنج باز واقعي را گام نخستين به سوي تئوري هوش ماشين قلمداد كردند، اين ايده، بار ديگر مطرح شد. لكود شاهون، دانشمند علوم رايانه اي در مقاله اي كه در سال ۱۹۵۰ منتشر شد، علت اين امر را توضيح داد: «مسئله به روشني و صراحت تعريف شده است. موضوع نه آن قدر ساده است كه امري بديهي شمرده شود و نه آن قدر دشوار كه نتوان راه حلي رضايت بخش براي آن يافت. در ضمن چنين ماشيني مي تواند با حريفي انساني دست و پنجه نرم كند و از اين طريق ميزاني براي ارزيابي توانايي ماشين در اين نوع استدلال به دست دهد. »
شايد تصور كنيد كه با شكست گاري كاسپاروف، قهرمان شطرنج جهان در سال ۱۹۹۶ در برابر ديپ بلو، كامپيوتر ساخت آي بي ام، اين نظريه پردازي ها به پايان رسيده است. كاسپاروف در آن زمان بارها مطرح كرد كه از آبروي بشريت دفاع مي كند، مجله نيوزويك رقابت كاسپاروف با ديپ بلورا «آخرين سنگر مغز» نام نهاد. در واقع، اصلا چنين چيزي در ميان نبود. ساخت كامپيوتري كه بتواند در سطح مسابقات تراز اول جهاني شطرنج بازي كند، آن طور كه نظريه پردازان در سال هاي دهه ۱۹۵۰ اميدوار بودند، به هيچ وجه گامي به سوي هوش ماشيني محسوب نمي شود و به لطف كاهش هزينه ها و سير صعودي قدرت چيپ هاي كامپيوتري كاري بس آسان از آب درآمد. كامپيوترها به جاي پيروي از فرايند پيچيده تفكر انساني، براي تصميم گيري در مورد حركات بازي شطرنج صرفا به محاسبات رقمي مكانيكي توسل مي جويند. كافي است تعدادي كافي ميكروچيپ به مسئله اضافه كنيم - ديپ بلو شامل صدها چيپ ويژه تحليل بازي شطرنج بود - تا بسيار بديهي و پيش پا افتاده جلوه كند. همان طور كه كاسپاروف پس از شكست در مقابل ديپ بلو اظهار داشت كميت تبديل به كيفيت شده است. او خواستار مسابقه اي مجدد شد، اما آي بي ام نپذيرفت.
اين بار كاسپاروف هر چند كمي دير، به نوعي آنچه را مي خواست به دست آورد.
وي كه هنوز هم يكي از بهترين بازيكنان شطرنج در جهان است در نيويورك در مسابقه اي شامل شش بازي در مقابل ديپ جونيور، قدرتمندترين كامپيوتر امروز جهان در عرصه شطرنج، قرار گرفت. بدون شك اگر كاسپاروف بازي را به كامپيوتر مي باخت، بحث قدرت تفكر ماشين در برابر انسان بار ديگر بر سر زبان ها مي افتاد. اما اين امر به دو دليل احمقانه است.
نخست آنكه ديپ جونيور و امثال آن ساخته دست بشر هستند. اگر هم كاسپاروف بازنده مي شد، پيروز ميدان ماشين نبود، بلكه انسان هايي بودند كه آن را طراحي و ساخته بودند. از آنجا كه ماشين ها - حداقل تاكنون - قادر نيستند نسخه هاي بهتري از خودشان توليدكنند، هيچ دليلي براي نگراني از اينكه روزي روبات هاي شطرنج باز جهان را تسخير كنند، وجود ندارد.
دوم و مهم تر اينكه ما اكنون مي دانيم كه مهارت در بازي شطرنج، در واقع برابر با هوش نيست. هيچ كس به اين موضوع اهميتي نمي دهد كه اتومبيل ها بسيار سريع تر از سريع ترين دوندگان حركت مي كنند، يا اينكه جرثقيل ها از قوي ترين مردان جهان وزنه هاي سنگين تري را مي توانند بلند كنند. بازي شطرنج نيز، به رغم پيچيدگي ظاهري آن در همين مقوله قرار مي گيرد: امكان اين وجود دارد كه يك ماشين بي عقل آن را بهتر از هر انساني بازي كند. برابر دانستن مهارت در بازي شطرنج باهوش قرن ها قدمت دارد، وقت آن رسيده است كه اين فرضيه قديمي را باطل اعلام كنيم.
منبع: اكونوميست

در سال ۱۹۹۶ عليرغم رفتن رونالدو آيندهوون هفتمين عنوان جام حذفي را به دست آورد. همان سال جام يوهان كرويف ـ يا سوپرجام هلند كه بين قهرمان ليگ و قهرمان جام حذفي برگزار مي شود و قبلا جام خيريه ناميده مي شد ـ نيز به آنها رسيد. اين ديدار در ورزشگاه جديد آژاك «آمستردام آرنا» و با پيروزي مردان شهر آيندهوون بر تيم بزرگ آمستردام انجام گرفت و در واقع اولين دوره جام يوهان كرويف محسوب مي شد. سال بعد (۱۹۹۶) نتايج درخشان تر بودند: چهاردهمين قهرماني ليگ و دومين عنوان پياپي جام يوهان كرويف.
جالب اينجاست كه سال بعد نيز جام يوهان كرويف به آيندهوون رسيد در حالي كه مبدع اصلي اين جام باشگاه آژاكس آمستردام بود و همه كرويف را بزرگ ترين اسطوره اين باشگاه مي دانستند. در واقع كرويف تنها يك فصل براي آيندهوون بازي كرد و آن هم آخرين فصل بازيگري اش بود. فصلي كه به پيروزي آيندهوون بر آژاكس و قهرماني دوگانه پي اس وي منجر شد.
«اريك گرتس» كاپيتان بلژيكي سابق آيندهوون كه پيشتر اين تيم را در سال ۱۹۸۸ به سوي تنها قهرماني جام باشگاه هاي اروپا هدايت كرده بود در سال ۱۹۹۹ به عنوان يك مربي نوآور دوباره به استاديوم فيليپس پاي گذاشت و تيمي مثال زدني ساخت كه دو فصل پياپي ليگ هلند را به تسخير خود درآورد.
بزرگ ترين ستاره آيندهوون طي دو فصل به يادماندني ۲۰۰۰ ـ ۹۹ و ۲۰۰۱ ـ ۲۰۰۰ كسي نبود جز رودفان نيستلروي ماشين گلزني و ملي پوش هلندي كه در سال ۲۰۰۱ به شياطين سرخ اولدترافورد پيوست.
تيم جوان ساخته و پرداخته گرتس در رقابت هاي اروپايي تجربه لازم براي رويارويي با حريفان بزرگ را نداشت. به همين دليل در فصل ۲۰۰۰ ـ ۹۹ خيلي زود با قرعه اي سخت از ليگ قهرمانان كنار رفت. در اين فصل آيندهوون تنها يك دوره ركود موقت داشت كه به حذف از جام حذفي هلند انجاميد. اما پانزدهمين قهرماني ليگ حق مسلم آنها بود. فصل ۲۰۰۱ ـ ۲۰۰۰ نيز با قرعه اي دشوار در ليگ قهرمانان آغاز شد و شكست در بازي آغازين ليگ خيلي ها را نااميد ساخت ولي آيندهوون جوان به رهبري گرتس در ۳۳ بازي باقي مانده بدون شكست پيش رفت تا شانزدهمين عنوان را كسب كند. آنها اين بار تجربيات بيشتري در ليگ قهرمانان اندوختند و تا مراحل بالاي جام يوفا هم رفتند.
گرتس در فصل ۲۰۰۲ ـ ۲۰۰۱ دست به يك سري تغييرات زد كه شايد همين شتاب آيندهوون را گرفت و البته جدا شدن چند تن از بازيكنان نخبه هم بي تأثير نبود. با اين وصف نائب قهرماني ليگ هلند بالاتر از فاينورد قهرمان جام يوفا كم ارزش نبود.
با پايان يافتن تابستان ۲۰۰۲ سايه سنگين يك مربي بزرگ بر سر گرتس افتاد. «گاس هيدينك» مردي كه در غياب نارنجي پوشان در جام جهاني خاور دور نام هلند را در فوتبال دنيا زنده نگاه داشت. هيدينك با آغاز فصل جاري بار ديگر به فيليپس بازگشت. از نظر مديران باشگاه نتايج ضعيف گرتس در رقابت هاي ليگ قهرمانان توجيه مناسبي بود تا عذر اين مرد بلژيكي را بخواهند. در عوض هيدينك ۵۵ ساله كه با كره جنوبي به جمع چهار تيم برتر دنيا رسيده بود از ديد آنها توانايي برآوردن هر آرزويي را داشت. هيدينك دوباره آيندهوون را پيشتاز ليگ هلند ساخته ولي مي داند كه اين افتخار براي مديران باشگاه كافي نيست. اين حقيقت كه آيندهوون از نيمه دهه نود به اين سو پرافتخارترين باشگاه هلندي در رقابت هاي داخلي بوده براي تصميم گيرندگان سطوح عالي كمپاني فيليپس ارزش چنداني ندارد. هدف آنها جلب نظر تمامي اروپائيان است و اگر هيدينك در جام يوفا به جايي نرسد شايد تنها يك فرصت ديگر به نام بزرگي مثل او داده شود: فصل آينده. در حال حاضر ماتيو كژمان گلزن يوگسلاو تيم در صدر جدول گلزنان هلند قرار دارد.

اسطوره ها
رودگوليت (۸۶ ـ ۱۹۸۵)
رونالدو لوئيز نازاريو دي ليما (۹۶ ـ ۱۹۹۴)
رود فان نيستلروي (۲۰۰۱ ـ ۱۹۹۸)
لوك نيليس (۲۰۰۰ ـ ۱۹۹۴)
در سال ۱۹۹۵ لوك گيلبرت سيريل نيليس نخستين بلژيكي اي نبود كه مرد سال فوتبال هلند مي شد، پيش از او اريك گرتس در دهه هشتاد بدين مهم دست يافته بود. اين مهاجم سرسخت در ۱۶۴ بازي ليگ ۱۱۰ گل به ثمر رساند و در سال ۲۰۰۲ به دليل مصدوميت شديد از فوتبال خداحافظي كرد.
هانس فان بروكلن (۹۹۴ ـ )
پرافتخارترين دروازه بان تاريخ هلند بيش از بار از دروازه آيندهوون پاسداري كرد و بار پيراهن تيم ملي را بر تن نمود. او در سال توأمان هر دو عنواني را كه آرزوي تمام دروازه بانان تاريخ هلند بوده است در قالب ملي و باشگاهي به دست آورد. مدال طلاي جام باشگاه هاي اروپا و جام قهرماني يورو . فان بروكلن در حال حاضر ساله است.
روماريو دي سوزا فاريا ( ـ )
اين ستاره برزيلي متولد ريودو ژانيرو كه در حال حاضر ساله است از استاديوم فيليپس به اوج شهرت رسيد. او گل براي آيندهوون زد و يك سال پس از ترك باشگاه قهرمان جهان و بهترين بازيكن فصل ـ فيفا شد.
رونالد كومان ( ـ )
رونالد برادر كوچك تر اروين يكي از معدود بازيكناني است كه براي هر سه باشگاه آيندهوون، آژاكس و فاينورد بازي كرده. او نه تنها به عنوان يك ليبرو درخشش خود را از استاديوم فيليپس آغاز كرد بلكه مربيگري را نيز از همين جا شروع نمود. او مجموعا گل براي پي اس وي به ثمر رساند.

• مهرعليزاده در شاهين
صبح روز پنج شنبه، محسن مهرعليزاده و تني چند از معاونانش و مسئولان سازمان تربيت بدني براي بازديد از تأسيسات و تجهيزات به محل باشگاه شاهين تهران رفتند. او در اين روز از استخرهاي سرپوشيده، سرباز، سونا، جكوزي، سالن هاي بدنسازي و ايروبيك ديدن كرد. اين تأسيسات براساس آخرين استانداردهاي روز دنيا ساخته شده اند. ضمن اينكه ساختمان اداري، پزشكي، خوابگاه هاي اين باشگاه نيز در حال تكميل است. پاركينگ اين مجموعه گنجايش ۴۰۰ دستگاه خودرو را دارد.
كار شروع به ساخت مجموعه ورزشي شاهين از سال ۱۳۶۵ به مديريت جعفر كاشاني، بازيكن سابق تيم هاي شاهين و ملي و همكاري و مساعدت مالي مهندس هاشم زاده آغاز و فاز يك آن از زمستان سال گذشته افتتاح و راه اندازي شد.
در اين ديدار جعفر كاشاني از مهندس مهرعليزاده براي بازگشت تيم فوتبال باشگاه شاهين به سطح اول فوتبال كشور درخواست مساعدت كرد كه در مقابل رئيس سازمان تربيت بدني از حضور اين تيم در ليگ برتر استقبال و براي كمك به محقق شدن اين امر قول مساعد داد.

• سه برابر آلمان
مدتي است تيم هاي اروپايي درصدد امتحان راه هاي مختلف براي جذب هرچه بيشتر منابع مالي هستند. يكي از اين راه ها انتقال بازيكنان مطرح شرق دور است. كمترين منفعت اين انتقال بيشتر كردن بينندگان تلويزيوني مسابقات تيم هاست. به طور مثال چندي پيش بازي منچستر سيتي ـ كه ۲ بازيكن چيني دارد ـ و اورتون ـ كه يك بازيكن چيني را در اختيار دارد ـ را ۳۵۰ ميليون نفر در كشور چين به طور مستقيم تماشا كردند. در اين صورت دو باشگاه علاوه بر انتقال ارزان قيمت حق پخش تلويزيوني بيشتري دريافت كردند.
مونيخ ۱۸۶۰ نيز يكي از باشگاه هاي آلماني است كه در فاصله نيم فصل بوندس ليگا، وارد موج خريد بازيكن از خاور دور شد و ژياي شائو ملي پوش چين را خريد. اين بازيكن براي اولين بار در هفته بيستم در ديدار مونيخ ۱۸۶۰ ـ هانوفر ۹۶ به ميدان رفت. به نظرتان چند نفر در پي اين انتقال به طرفداران مونيخ ۱۸۶۰ اضافه شدند؟ طبق آخرين برآورد ۲۵۰ ميليون چيني اين بازي را به طور مستقيم تماشا كردند، يعني چيزي حدود ۳ برابر كل جمعيت آلمان.