از سال هاي قبل از انقلاب قطعه هايي از باغ به تدريج به افراد فروخته مي شد تا در آن خيابان بكشند و خانه هاي خصوصي برپا كنند
مينا شهني
باغ ملك مثل يك بچه است با چند تا مادر و نامادري و دايه كه همه يك داعيه دارند. سرپرستي، تحول و دگرگوني اين بچه چندساله ـ كه سال هاي سال كسي يارش نبود كه اين باغ، افتاده اين گوشه و احوالش چندان خوش نيست ـ حالا ميان مدعيان «كوبيدن و ساختن و برج افراشتن» و متوليان تبديل آن به بوستان عمومي و حفاظت از درختان و گونه هاي سبز جدال برپا شده است. باغ هرچند وقت يك بار آتش مي گيرد، زبانه هاي آتش شعله مي كشد به هوا؛ مردم محل نگران تر از ديگران سرنوشت باغ ملك را نظاره مي كنند. باغ با درختان خاموش منتظر مي ماند تا چه شود.
موقعيت باغ ملك
باغ ملك به مسافت فعلي ۳۵ هزار متر مربع از جنوب به خيابان دربند، از غرب به حاشيه مسيل گلابدره، از شمال به باغ شاطر و از شرق به بخشي از خيابان دربند منتهي مي شود. در اين باغ گونه هاي گياهي گوناگون چون درختان كهنسال مثمر و غيرمثمر، گردو، چنار، نارون، افرا، اقاقيا و... است. باغ ملك از املاك ملك التجار ايراني است كه پس از فوت وي بين وراث تقسيم شد. باغ ملك كه تا سال ها يكي از زيباترين جلوه هاي ميراث طبيعي و تاريخي شهر تهران محسوب مي شد در زمان انقلاب دچار آتش سوزي شد و در اين آتش سوزي بناي تاريخي موجود در آن آسيب ديد. ولي با اين حال، باغ ملك يكي از زيباترين و نادرترين باغ هاي غيرسلطنتي است كه در شميرانات باقي مانده و با توجه به ثبت آن در فهرست آثار ملي به هر قيمت ممكن بايد حفظ شود. در تهران تنها ۳ باغ نياوران، سعدآباد و باغ ملك از باغ هاي گذشته باقي مانده اند. باغ ملك نيز، مانند همه باغ هاي ايراني و شرقي در اصل مالكيت خصوصي داشته است، اما حافظه جمعي تهراني ها آن را به عنوان باغي باز مي شناسد. باغي بسيار مهم تر از باغ هاي قيطريه، كاشف و... كه در سال هاي پس از انقلاب يكي پس از ديگري تبديل به پارك عمومي شدند و چهره شمال شهر را نشاطي تازه بخشيدند. حتي مي توان گفت كه ديگر باغ هاي مربوط به كاخ ها و عمارات بسيار مهم شهر تهران، از نظر وسعت شايد هرگز به پاي باغ ملك نمي رسيدند.
اگر باغ سعدآباد هم اكنون حدود ۱۱۰ هكتار وسعت دارد باغ ملك ـ به گفته يكي از منسوبين حاج حسين آقاي ملك آخرين مالك بزرگ باغ ـ ۱۵۰ سال پيش كه پدربزرگ آنها باغ را از شازده فرمانفرما خريد ۹۰ هكتار وسعت داشت. باز به گفته وي در زمان ناصرالدين شاه، يك استخر يا كافه اي در كنار آن در اين باغ وجود داشت كه روي استخر آن قايقراني مي كردند. همچنين در اين باغ چندين عمارت بود كه امروز تنها يكي از آنها به نام «قصر ملك» كه يك عمارت بسيار زيباي قاجاري است هنوز پابرجاست و يكي از نواده هاي ملك در آن زندگي مي كند. از سال هاي قبل از انقلاب، قطعه هايي از باغ به تدريج به افراد فروخته مي شد تا در آن خيابان بكشند و خانه هاي خصوصي برپا كنند. حدود ۳۵ سال قبل شهرداري قطعه اي از آن را گرفت (خريد) و به پاركينگ وسايل موتوري و محل جمع آوري زباله و... اختصاص داد؛ در حال حاضر باغ اوليه به صورت بلوك هاي مسكوني متعددي پخش شده است. از روي درختان كهنسال داخل اين قطعات مي توان محدوده آن را تخمين زد و بازشناخت. به هر حال امروزه، باغ از جنوب به گلابدره محدود مي شود، اگرچه در همين نقشه نيز خيابان هايي داخل باغ كشيده شده اند و بخش جنوبي باغ فعلي، به صورت مسكوني و جدا از بخش شمالي آن به نظر مي رسد. واقعيت اين است كه عماراتي در گوشه و كنار باغ ساخته شده ولي هنوز بخش قابل توجهي از آن به صورت جنگلي متروكه و رها شده باقي است و فضاي آن به عنوان يك فضاي سبز بي نظير براي شهر قابل استفاده است. بعد از انقلاب زمزمه هايي در مورد اينكه اين باغ را شهرداري خريده و قرار است تبديل به پارك كند شنيده مي شد، به ويژه آنكه بسياري پارك ها به همين شكل ايجاد و به محل گردشگاه عمومي تبديل شده بود. جعفر شهري در جلد سوم كتاب طهران قديم از باغ ملك به عنوان باغي كه مردم اجازه دخول در آن را داشتند اشاره مي كند كه مردم براي تفريح به آنجا رفته و اوقاتي را در آن مي گذراندند، و به استراحت مي پرداختند. از اين رو مي توان دريافت كه باغ ملك از ديرباز محل تفريح مردم تهران بوده و مردم روزهاي تعطيل براي تفريح و استفاده از طبيعت به آن جا مي رفتند.
|
|
آاااتيش
آتش زبانه مي كشد، بالا مي رود، مي غرد و دودي سياه و سنگين به آسمان مي رود؛ بالاتر و بالاتر و همه نگاه ها جست وجوگر مي آيند تا به نقطه شروع برسند. باغ ملك آتش گرفته است؛ گر گرفته و دارد دود مي شود. قصه آتش سوزي وسيع باغ ملك در گلابدره تهران بار ديگر خاطره آتش سوزي هاي جنگل لويزان، سرخه حصار و... را در ذهنمان بيدار مي كند. آتش سوزي هايي كه ظاهرا حادثه و اتفاقي بوده اما دست هاي پيدا و پنهان گوناگوني پشت پرده دارند. تنها باغ غيرسلطنتي تهران در آتش مي سوزد و درختانش زغال مي شوند.
درختان باغ ملك كه از زيباترين باغ هاي غيرسلطنتي است هنوز خاطره روزهاي تعطيل و جمع گردشگران را در ذهن دارند، صداي خنده كودكان را هنوز در گوش دارند. اما با همه اين خاطره ها درختان دارند مي سوزند. ۲۰ مورد آتش سوزي در جنگل هاي تهران يك ميليارد تومان خسارت وارد كرده است. مدير كل منابع طبيعي استان تهران با اشاره به ۲۰ فقره آتش سوزي در سطح جنگل هاي استان تهران مي گويد: «بيش از ۵ هكتار از جنگل هاي دست كاشت در سال جاري طعمه حريق شده اند و خسارتي نزديك به ۵۰۰ ميليون تومان در بر داشته اند. علاوه بر اين، ۵۰۰ هكتار از مراتع استان هم طعمه حريق شده كه ۵۰۰ ميليون تومان خسارت وارد شده است.»
درختان سبز يا سيماني
درختان سبز چند صد سال عمر دارند، سال هاست كه ايستاده اند و شهر را از آن بالا نظاره مي كنند. يكي از ساكنين محله دربند مي گويد: «اين چندمين باري است كه در باغ ملك آتش سوزي مي شود.» او مي گويد: «عليرغم آنكه آتش نشاني تلاش زيادي در مهار آتش از خود نشان داد؛ ولي درختان زيادي در آتش سوخت.» به نظر برخي از مأموران آتش نشاني، نشانه هايي در دست است كه بيان مي كند برخي درختان قبل از سوختگي از ريشه قطع شده اند.
باغ ملك به قطعات مجزا به ۱۰ نفر فروخته شده است. طاهري مالك يكي از ۱۰ قطعه باغ ملك مي گويد: «همه از وجود اين باغ باخبر هستند و ما از روي عقل هيچ وقت قصد نداشته ايم با آتش زدن درختان، از خود يك متهم بسازيم چرا كه پس از هر آتش سوزي در باغ هاي معروف انگشت اتهام به سوي ما اشاره مي رود.» او ادعا مي كند آتش سوزي عمدي اخير در اين باغ از اقدامات شهرداري منطقه يك است و مي گويد: «يكي از اشخاصي كه باغ را به عمد آتش زده بود دستگير كرديم. يكي از كارمندان شهرداري بود. از اين فرد و اقدام او در شعبه ۵۰۲ دادگاه عمومي تهران در الهيه شكايت كرده ايم.» گذشته از درستي يا نادرستي ادعاي اين مالك شهرداري تهران نيز اين موضوع را به شدت رد مي كند: «شهرداري چه هدفي مي تواند از آتش زدن باغ داشته باشد.» براساس تبصره يك ماده شش قانون مصوب شوراي عالي انقلاب در سال ،۱۳۵۹ اگر مالكي اقدام به تخريب غيرقانوني باغ خود كند، شهرداري مي تواند باغ را به نفع مردم تصرف كند.
اما تاكنون حتي يك بار چنين اتفاقي رخ نداده است. اهالي منطقه گلابدره با تهيه طومار بزرگي در سال ۱۳۸۰ براي آتش سوزي هاي متعدد در باغ ملك به شهرداري منطقه يك شكايت كرده اند. شهرداري مدت هاست كه قصد دارد باغ ملك را بخرد. به گفته يكي از ساكنان دربند اين چندمين بار است كه در باغ ملك آتش سوزي مي شود و تلاش عمده مالكان نيز تخريب باغ ملك و تبديل آن به مجتمع مسكوني است. از طرفي برخي حرف ها از گوشه و كنار به گوش مي رسد كه سرنوشت باغ ملك را با سدي تازه تأسيس گره مي زند. در سمت غرب باغ ملك جاده اي در حال احداث است كه به يك سد تازه تأسيس مي رسد. قرار است در آينده اطراف اين سد يكي از مراكز مهم تفريحي شود. قيمت زمين ها هرچه به سد نزديك تر باشد گران تر است.
ميراث فرهنگي چه مي گويد
باغ ملك در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. معاون حفظ و احياي ميراث فرهنگي تهران مي گويد: «باغ ملك يكي از زيباترين جلوه هاي ميراث طبيعي و تاريخي در شهر تهران است كه به واسطه عدم توجه كافي نهادهاي مسئول، طي ساليان اخير در معرض خطرات جدي بوده است.» اسكندر مختاري مي افزايد: «ميراث فرهنگي تهران به مالكين اين باغ اعلام مي كند كه حتي اگر باغ ملك به طور كامل خشك شود؛ به دليل اينكه باغ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده، يكپارچگي و تماميت ارضي آن مورد اصرار ما خواهد بود. به طور حتم درختان دوباره روئيده خواهد شد و قنات هاي خشكانده شده نيز احيا خواهند شد.»
و بالاخره
بالاخره شهرداري منطقه يك تهران با صدور يك اطلاعيه اعلام كرد با پيگيري منطقه و مشاركت شهروندان اعتبار مورد نياز جهت تملك باغ ملك تأمين و اين باغ سرانجام به بوستان عمومي تبديل مي شود. در راستاي اجراي لايحه قانوني حفظ و گسترش فضاي سبز شهر به جهت توسعه سرانه هاي خدماتي و ضرورت نگهداري درختان، فضاهاي سبز و باغات، شهرداري منطقه يك آمادگي خود را نسبت به تملك باغ ملك اعلام كرد. در اين اطلاعيه آمده است كه تملك باغ ملك با تأمين نقدينگي مورد نياز و طي مراحل قانوني مطابق با آراي صادره از مراجع صالحه و كارشناسي توسط شهرداري انجام خواهد شد و شهرداري منطقه يك با صدور حكم از مراجع ذيصلاح باغ را تبديل به يك بوستان عمومي آزاد براي استفاده شهروندان خواهد كرد. در شهريور ماه سال ۱۳۸۱ پس از انجام مذاكرات مستقيم بالاخره وكيل مالكين باغ ملك موافقت خود را براي واگذاري باغ به قيمت كارشناسي اعلام كرد. شهرداري نيز آمادگي خود را براي پرداخت تاوان ريالي آن به صورت نقدي و فوري اعلام كرد. پس از آن با تشكيل شوراي كارشناسي و حضور نماينده مالكين و كارشناسي رسمي دادگستري قيمت باغ ملك تعيين شد. اين قيمت كه سي و پنج ميليارد ريال عنوان شد بالاخره مورد پذيرش طرفين قرار گرفت و باغ ملك براي تبديل به بوستان عمومي به شهرداري تهران تحويل شد. اما هم اكنون اين باغ با حكم شعبه ۵۱۲ مجتمع قضايي شميران پلمب شده و عمليات ساخت و احداث بوستان عمومي در آن متوقف شده است.