حسين رضوي
تهديدهاي سران ايالات متحده عليه ايران اواخر هفته گذشته بار ديگر افزايش يافت. موضوعي كه اين بار مطرح شده «نفوذ عوامل ايراني در عراق» است. واشنگتن مي گويد كه «رفت و آمدها»يي را در جنوب عراق ملاحظه مي كند كه هدف آن تقويت جرياني است كه به زعم سران آمريكا، تقويت «بنيادگرايي ديني» در عراق را پيگيري مي كند. دور تازه تهديدهاي واشنگتن عليه تهران درست در زماني صورت مي گيرد كه گروهي در ايران، پس از سقوط سريع حاكمان بغداد آشكارا به استقبال از تظاهرات و اعتراضات مردم عراق و به ويژه شيعيان رفته بودند. آنها خبر مي دادند كه مردم عراق بلافاصله پس از رهايي از چنگ ديكتاتور بغداد، «حكومت اسلامي» را برگزيده اند و با «دموكراسي غربي» و «ليبراليسم»، مخالفت مي كنند. رسانه هاي اين گروه با پوشش گسترده به اخبار گفته ها و موضع گيري هاي اعضاي مجلس اعلاي انقلاب اسلامي، نويد مي دادند كه «اصل ماجرا» در اربعين حسيني رخ خواهد داد.
تظاهرات نجف و شهرهاي مذهبي مركز و جنوب عراق چنان طيف هاي تندروتر را شادمان ساخته بود كه مايه نگراني برخي چهره هاي ميانه روتر شد. آنها هشدار مي دادند كه مبادا از شوق اين حوادث، به استقبال «خطرهاي حساب نشده» برويم و سياست بي طرفي فعال را زيرپا گذاريم. در همين زمينه، «امير محبيان» تحليلگر روزنامه «رسالت» به همفكران خود توصيه كرد كه روابط خود با مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق را پنهان نگاه دارند و از ايجاد «حساسيت هاي نابجا» خودداري كنند. اين در حالي بود كه اظهارات رئيس و مسئول سياسي مجلس اعلا و خبرهايي كه از «استقبال گسترده مردمي از عبدالعزيز حكيم» در نجف حكايت مي كرد، در صفحات برخي روزنامه ها و در عين حال شبكه هاي تلويزيون منعكس مي شد. در اين شرايط بود كه اولين «اربعين بدون صدام» فرا رسيد و شيعيان عراقي امكان يافتند تا دور از سايه ديكتاتور پس از بيش از سه دهه، از نقاط مختلف راهي كربلا شوند. اين پديده هر چند موضوعي مذهبي و اجتماعي بود اما از طرف هيأت حاكمه آمريكا، سوژه اي سياسي شد تا نگران از نفوذ ايران، تهديدهاي خود را متوجه تهران سازد.
گزارش بحث انگيز «واشنگتن پست»
تهديدهاي آمريكا عليه ايران، همزمان با مقاله اي در «واشنگتن پست» گسترش يافت كه ابعاد نگراني مقامات كاخ سفيد از «بنيادگرايي در عراق» را منعكس مي ساخت. اين روزنامه در شماره چهارشنبه هفته گذشته نوشت: «در حالي كه تقاضاهاي شيعيان عراق براي به عهده گرفتن نقشي غالب در آينده آن كشور بالا مي گيرد، مقام هاي دولت بوش مي گويند از آنجا كه تاكنون توانايي هاي سازمان شيعيان را جدي نگرفته بودند، براي مقابله با ظهور يك دولت بنيادگراي اسلامي مخالف آمريكا در آن كشور آمادگي ندارند. » در اين مقاله كه مورد توجه تحليلگران و رسانه هاي مختلف جهاني قرار گرفت، آمده بود: «مقام هاي آمريكايي گفته اند توجه آنان چنان به برنامه ريزي براي سرنگون كردن صدام حسين معطوف بود كه از درك آمال و اقتدار شيعيان غافل ماندند و اكنون بيم آن مي رود كه احساسات پر حرارت شيعيان كه به خاطر مراسم عاشورا اوج گرفته است، در قالب يك دولت بنيادگراي مذهبي تبلور يابد. » به نوشته اين روزنامه، «اين مسئله كه آمريكا فاقد هرگونه روابط ديپلماتيك با ايران است اوضاع را پيچيده تر مي كند چرا كه آمريكا از نيات و اهداف دولت ايران در عراق بي خبر مانده است. » واشنگتن پست نوشت: «از انقلاب سال ۱۹۶۹ ايران، يكي از اهداف اصلي و استراتژيك آمريكا، مهار بنيادگرايي شيعه بود. در دهه ،۱۹۸۰ آمريكا به عنوان مانعي در برابر ايران از صدام حسين حمايت مي كرد. اما در سال جاري، ساقط كردن صدام حسين، هدف بسيار حياتي و مهم براي دولت بوش محسوب مي شد. » بنا به اين گزارش، محتواي اطلاعات امنيتي كه در هفته جاري به سطوح بالاي دولت جورج بوش مي رسد، نشان مي دهد شيعيان ظاهرا بسيار سازمان يافته تر از آن هستند كه تاكنون گمان مي رفت. اين روزنامه نوشت: «دولت بوش اميدوار است جنگ در عراق به تشكيل دموكراسي در هلالي از كشورهاي منطقه شامل ايران، عراق، سوريه، مناطق تحت اشغال اسرائيل و عربستان سعودي منجر شود. اما مقام هاي دولت در عين حال مي گويند كه جنگ ممكن است به بالا گرفتن تب تمايل به تشكيل حكومت اسلامي بر اين هلال دامن بزند. » اين روزنامه به نقل از يك ژنرال سه ستاره آمريكا نوشت: «اين يك پروژه ۲۵ ساله است. همه اتفاق نظر داشتند كه اين يك قمار بزرگ است وعاقبت آن به هيچ وجه روشن نيست. » اين روزنامه به نقل از يك مقام ارشد دولت بوش نوشت: «نمي خواهيم به بنيادگراهاي ايراني اجازه دهيم در عراق جاي پا باز كنند. ما در جست وجوي روحانيون ميانه روتر و انتقال آنها به موقعيتي هستيم كه در آن اعمال نفوذ كنند.» به نوشته اين روزنامه: «اين مسئله كه شيعيان عراق، عرب هستند و به همين دليل با شيعيان ايراني تفاوت دارند، به مقام هاي آمريكايي اميد مي دهد كه حس ملي گرايي در ميان عراقي ها و همچنين سابقه مقاومت در برابر يك حكومت واحد شيعه، نفوذ ايران را خنثي كند.» به گزارش واشنگتن پست، «برخي تحليلگران اطلاعاتي آمريكا و كارشناسان امور عراق مي گويند پيش از جنگ به دولت بوش هشدار داده بودند تا زماني كه جانشين مناسبي براي صدام نيافته اند نبايد در ساقط كردن او شتاب به خرج دهند، اما اين نگراني ها يا به كل ناديده گرفته شد يا به آنها اهميت كافي نشان داده نشد. » واشنگتن پست اشاره كرد كه دولت آمريكا از پنج سال قبل در تلاش بود به مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق نزديك شود اما اين تلاش ها عمدتا ناكام ماند. اين گروه كه ارتباط نزديكي با دولت ايران دارد، نشست اخير رهبران سياسي و مذهبي عراق براي بحث درباره آينده سياسي عراق را تحريم كرده بود.
خلاصه مواضع سران آمريكا و پاسخ ايران
بلافاصله پس از اين گزارش تهديدهاي آمريكا آغاز شد. «جورج دبليو بوش» رئيس جمهوري آمريكا در اين رابطه روز پنج شنبه به شبكه خبري ان بي سي گفت: «اميدواريم ايران اجازه دهد تا عراق به جامعه اي آرام و امن تبديل شود؛ بر اين اساس از ايران خواسته ايم كه انتظارات ما را محترم بشمارد. »
وي با ابراز اميدواري نسبت به پاسخگويي ايران به درخواست هاي آمريكا، اعلام كرد: «از ايران به طور رسمي خواسته ايم كه در عراق دخالت نكند و از كشورهاي ديگر هم خواسته شده تا ايران را به اين مسئله ترغيب كنند. »
بوش در پاسخ به اين سوال كه «آيا اگر تهران چنين درخواست هايي را رد كند، آمريكا چه موضعي خواهد داشت؟» اظهار داشت: نه، تنها انتظاري كه ما داريم اين است كه با ما همكاري كنند و ما در همين راستا با كشورهاي ديگر براي ترغيب ايران به همكاري، دست به كار خواهيم شد. بوش گفته كه در تماس هاي خود در چهارشنبه هفته گذشته با «توني بلر» نخست وزير انگليس و «خوزه ماريا ازنار» نخست وزير اسپانيا از آنها خواسته تا پيام او را در اين زمينه به ايران ابلاغ كنند. «جي گارنر» ژنرال بازنشسته آمريكايي نيز كه از سوي جورج بوش مسئوليت دولت عراق را عهده دار است، از آنچه كه «مشكل سازي ميان شيعيان عراق از سوي ايران» ناميد، ابراز نگراني كرد و گفت: «نيروهاي تحت رهبري آمريكا، اعمال نفوذ از خارج عراق را تحمل نخواهند كرد. »
«آري فلشر» سخنگوي كاخ سفيد نيز روز چهارشنبه اعلام كرده بود كه آمريكا با آنچه وي «مداخله خارجي در روند حركت عراق به سوي دموكراسي» توصيف نمود مخالفت خواهد كرد. وي ايران را متهم كرد كه عوامل نفوذي را به داخل عراق مي فرستد تا بخش هاي شيعه نشين اين كشور را بي ثبات كنند. «وينست بروكس» فرماندهي نيروهاي آمريكايي مستقر در عراق كه در قطر استقرار دارد نيز اعلام كرده كه براي جلوگيري از نفوذ عوامل ايران به خاك عراق، بخشي از تفنگداران دريايي را مامور گشت زني در مرز اين دو كشور كرده است. در واكنش به اين اظهارات، «كمال خرازي» وزير خارجه ايران روز پنج شنبه در كنفرانس خبري مشتركي كه به همراه همتاي فرانسوي خود در تهران داشت، از اظهارات مقام هاي آمريكايي مبني بر مداخله ايران در امور عراق ابراز تاسف كرد. وي گفت: «خيلي جالب است كه آمريكايي ها عراق را اشغال كرده اند و به همسايه عراق تهمت دخالت در اين كشور مي زنند. آمريكا بهتر است به جاي اتهام زدن، به همكاري روي آورد و از نقش ايران در عراق استقبال كند، چرا كه ايران مي تواند نقش مثبتي در عراق داشته باشد. » به دنبال اظهارات خرازي، «كالين پاول» وزير امور خارجه آمريكا در مصاحبه با تلويزيون لبنان از اظهارات همتاي ايراني خود استقبال كرد اما در عين حال ابراز اميدواري كرد كه اين گفته موضع تمام جناح هاي حكومت ايران باشد. وي گفت: «فكر مي كنم بسيار تاسف آور خواهد بود كه در اين زمان پس از آزادي عراق ما ناگهان شاهد ورود عناصري به داخل بخش جنوبي عراق براي ايجاد شرايطي باشيم كه وضعيت بسيار بي ثباتي را به وجود آورد. ما درك مي كنيم بين دو سوي مرز رفت و آمدهايي در جريان است و دو ملت از نظر تاريخي به هم نزديك هستند ولي نمي خواهيم شاهد آن باشيم كه كشوري بر صحنه غالب شود و بر نقطه اي از عراق نفوذ كند. » وي در پايان افزود كه آمريكا قصد ندارد باعث هرگونه رخنه به داخل ايران شود و دليلي هم براي اين كار وجود ندارد. شنبه اين هفته هم، «دونالد رامسفلد»، وزير دفاع آمريكا بار ديگر بر موضع كشورش در اين مورد تاكيد كرد. وي در يك كنفرانس خبري در واشنگتن در پاسخ به سوالي در اين مورد گفت: «به يك گروه اقليت كه مدعي تبديل عراق به ايران است، اجازه چنين كاري داده نخواهد شد.» هم زمان با اين تهديدها، تحليلگران بين المللي به امضاي توافقنامه ميان بقاياي سازمان مجاهدين خلق (منافقين) با نيروهاي آمريكايي براي خلع سلاح اعضاي اين گروه اشاره كردند و اين پيش بيني را مطرح ساختند كه آمريكا قصد دارد با طرح تهديدهاي تازه و نيز استفاده از اين نيروها، فشار خود بر ايران را افزايش دهد. ضمن اينكه استقرار نيروهاي نظامي آمريكا در بخش هايي از نقاط مرزي ايران و عراق و حضور واحدهاي گشتي در اين مناطق به نوعي نشان دادن چنگ و دندان آمريكا به ايران تحليل مي شود.
دموكراسي به جاي استفاده ابزاري
گسترش تهديدهاي آمريكا، آشكارا ناشي از نفوذي است كه شيعيان عراقي در ساختار اجتماعي اين كشور دارند. سران ايالات متحده نگران اين مسئله هستند. آنها در عين حال، اين تلاش را آغاز كرده اند كه تهديد موجود ناشي از نفوذ شيعيان را به فرصتي براي تحقق هم زمان دو خواسته تبديل كنند. از يك طرف، زمينه نفوذ و استقرار نيروهاي آمريكايي در عراق را گسترش دهند و از سوي ديگر، تهديدهاي خود را كه چند هفته اي متوجه سوريه بود، عليه ايران مطرح كنند تا برنامه كلي «تغيير سياست هاي ايران و سوريه از طريق استقرار در عراق» پيگيري شود. در اين شرايط، موضع گيري هاي مبتني بر احساس و تلاش براي استفاده سياسي از مسائل اجتماعي و مذهبي عراق از سوي برخي جريانات داخل ايران، حاصلي جز زمينه سازي براي تحقق سريع تر اين خواست آمريكا را ندارد. به نظر مي رسد، مسائل كنوني عراق در شرايطي مي تواند به نفع ايران رقم بخورد كه روندي طبيعي و متناسب با شرايط اجتماعي اين كشور را طي كند تا شيعيان عراق نيز به اندازه وزن و جايگاه مؤثر خود در آينده اين كشور سهيم شوند. اين خواست تنها با تاكيد و پافشاري به دموكراسي تحقق مي يابد.

دكتر صادق زيباكلام
يكي از پي آمدهاي تحولات بحران عراق افزايش جو ضدآمريكايي و انگليسي از جانب برخي محافل سياسي در ايران بوده است. رسانه هاي وابسته به اين محافل بالاخص ظرف چند هفته گذشته تلاش وسيعي در دامن زدن به احساسات ضدانگليسي داشته اند. ترتيب چندين فقره تظاهرات در مقابل سفارت انگلستان به نام «كارگران» و «دانشجويان»، نوشتن، مقالات ضدانگليسي و تلاش در حمله به سفارت از جمله اقدامات اين محافل بوده است. مخالفين انگلستان در تبليغات شان عليه اين كشور سعي داشته اند تا تعمداً عواطف و احساسات مردم را برانگيزند. طرح مسائلي نظير بدرفتاري با مردم مسلمان عراق، بي حرمتي به اماكن مقدس شيعيان، فشار بر علما و مراجع حوزه علميه نجف و ساير حوزه ها، ايجاد اختلاف ميان شيعيان و دامن زدن به رقابت هاي شيعه و سني از جمله اتهامات انگلستان ظرف هفته هاي اخير بوده است. جداي از موارد بالا، اتهامات اساسي تري نيز از سوي اين محافل متوجه انگلستان شده است از جمله اينكه انگلستان در پي تغيير نقشه سياسي خاورميانه است و هدف از اين طرح نيز تقويت و گسترش صهيونيسم است. مخالفين انگلستان مي خواهند با يادآوري تشكيل اسرائيل و نقش تاريخي بريتانيا در آن واقعه به مخاطبين خود اين گونه القا نمايند كه يك بار ديگر لندن بر آن است تا در نقشه جغرافيايي خاورميانه دست برده و فاجعه ديگري براي مسلمانان ايجاد نمايد.
ريشه اين تخاصم در كجاست و چرا اين جريانات كه بعضاً شامل برخي از لايه هاي راديكال مي شود اين چنين سعي دارند تا عواطف و احساسات ديني مردم را عليه انگلستان برانگيزند؟ پاسخ به اين سوال پيچيده بوده و در عين حال دربرگيرنده برخي از ملاحظات تاريخي است. اما صرفنظر از آنكه اسباب و علل و انگيزه آنان در دامن زدن به احساسات ضدانگليسي چه است، در خصوص پيامدهاي اين تلاش ها براي منافع ملي ايران كمتر مي توان ترديدي داشت. در فضاي فعلي منطقه و تحولات سرنوشت ساز عراق، هر حركت و تلاشي كه در جهت خدشه دار ساختن روابط ميان تهران و لندن صورت گيرد قطعاً به زيان منافع ملي ايران تمام خواهد شد. انگلستان نه تنها متحد اصلي استراتژيك آمريكا است بلكه از اهميت قابل ملاحظه اي نيز در اتحاديه اروپا برخوردار است. به سخن ديگر، تيرگي ميان روابط تهران - لندن نه تنها بر روي نقش و جايگاه ايران در آينده عراق تاثيرگذار خواهد بود بلكه بر روي مناسبات ميان ايران و اتحاديه اروپا هم تبعات منفي خواهد داشت.
لندن تاكنون در قبال اين تحريكات از جمله حمله به سفارت از خود خويشتن داري نشان داده است. انگلستان نه تنها واكنش نسبت به اين تبليغات و تلاش در جهت فراگير كردن شعار «مرگ بر انگليس» از خود نشان نداده بلكه رهبران آن كشور بر عكس سياست نزديكي با ايران را دنبال كرده اند. جك استراو وزير خارجه انگلستان در قبال تهديدات واشنگتن عليه ايران و سوريه واكنش بسيار صريح و روشني نشان داده و به دفاع از ايران و سوريه در قبال آن تهديدات برخاست. معاون وزير خارجه انگلستان در ديدارش از تهران و سفير آن كشور در ملاقات هفته گذشته اش با رئيس مجلس بر روي همكاري ميان ايران و متفقين (آمريكا و انگلستان) تاكيد داشته و خواهان نزديكي تهران و لندن شدند. اما مخالفين انگلستان كه خير و صلاح و منافع ملي كشور برايشان بلاگردان بغض تاريخي شان از بريتانيا شده چندان به اين تحولات و اهميت استراتژيك نزديكي ميان تهران - لندن توجه اي نداشته و سخت مشغولند تا شعار «مرگ بر انگليس» را ترجيع بند شعار «مرگ بر آمريكا» نمايند. قاعده دموكراسي البته ايجاب مي نمايد كه هر جريان سياسي بتواند آزادانه ابراز نظر سياسي نمايد. اين قاعده «فرشته» وش يقيناً شامل بيان احساسات و موضع گيري ضد انگليسي هر گروه و جرياني از جمله چنين عناصري نيز مي شود. اما سه نكته مهم را بايستي به «انگليس ستيزان» يادآور شد. نخست آنكه درست است كه قاعده دموكراسي حكم مي كند كه آنان در بيان احساساست ضدانگليسي از «آزادي بيان» برخوردار باشند اما همان قاعده نيز حكم مي كند كه مخالفين اين سياست نيز بتوانند در رسانه هايي كه بعضاً تعلق به دولت دارد يعني از بودجه عمومي تامين مي شود اين سياست را به چالش بكشند. ثانياً، به مخالفين انگلستان مي بايستي يادآور شد كه گذشت زماني كه داشتن مواضع ضدانگليسي حكايت از ترقي خواهي و انقلابي گري مي كرد، امروزه ترقي خواهي و انقلابي گري در تلاش در جهت تامين حقوق مدني شهروندان تجلي يافته. ثالثاً، به انگليس ستيزان مي بايستي يادآور شد كه صرف نظر از آنكه در گذشته چه اتفاقاتي افتاده، امروزه تلاش در ايجاد تيرگي ميان تهران ـ لندن قطعاً به زيان منافع ملي ايران اسلامي تمام خواهد شد.

بيژن خواجه پور*
ايراني ها احساسات ضد و نقيضي درباره وضعيت جاري در عراق دارند. هم دولت و هم مردم ايران از پايان حكومت ستمگر صدام حسين خوشحال هستند. به علاوه ايراني ها نيز همچون عراقي ها و كردها، متحمل جنايات فجيع صدام حسين شده اند. با اين حال، بسياري از نگراني ها و سطوح اصطكاك، شادماني ايران از افول صدام را خدشه دار مي كند. ايران به عنوان يكي از بزرگ ترين و پرجمعيت ترين كشورهاي خاورميانه، به شدت نيازمند ثبات در منطقه است. هر گونه احساس بي ثباتي، توسعه سياسي واقتصادي ايران را تضعيف و تنش هاي داخلي و بين المللي آن را تشديد مي كند.
از اين نقطه نظر، ايران تنها در صورتي مي تواند از حكومت تازه عراق فايده ببرد كه تماميت ارضي آن كشور حفظ شود. هر گونه تجزيه عراق به تنش هاي تازه منطقه اي منجر مي شود كه از نقطه نظر ايران در بهترين حالت، عاملي مزاحم فرض خواهد شد. اصرار ايران بر اين كه حكومت عراق نه توسط نيروهاي تحت فرماندهي آمريكا در بغداد، بلكه بايد توسط مردم آن كشور تعيين شود، قابل درك است. هيچ كس ترديدي ندارد كه حضور درازمدت نظامي آمريكا در عراق بي ثباتي در منطقه را تحريك خواهد كرد. براي بسياري از استراتژيست هاي ايران، اين مسئله كه حتي دولت رسمي عراق نيز قطعاً هوادار آمريكا خواهد بود، نگراني زيادي پديد مي آورد. هر چند ايران با بسياري ديگر از دولت هاي حامي آمريكا در منطقه همزيستي مسالمت آميز داشته است، اين احتمال وجود دارد كه يك حكومت قدرتمند طرفدار آمريكا از ايران دوري كند. چنين رژيمي براي ايران تهديدي بالقوه خواهد بود. مهم ترين مسئله براي ايران نحوه توسعه ساختار قدرت داخلي در عراق است. يكي از منافع آشكار ايران در عراق تضمين نقشي فعال براي شيعيان عراق در ساختار نوظهور قدرت در آن كشور است. رژيم صدام متشكل از پيرامون يك گروه محدود سني از تكريت بود كه ساير گروه ها، به ويژه شيعيان را سركوب مي كرد. شيعيان در عراق و ايران در اكثريت هستند و مي توانند تاثير زيادي بر مشروعيت يك حكومت تازه مردمي بگذارند. ايران آشكار از مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق به رهبري آيت الله باقر حكيم حمايت كرده است. اين سازمان احتمالاً نقش مهمي در تشكيل يك حكومت تازه در عراق بازي خواهد كرد. سپردن نقشي در رهبري عراق به شيعيان مسلماً تنش ميان تهران و بغداد را به حداقل خواهد رساند. هر چند روشن است كه هر حكومتي در عراق بر سر كار آيد ناگزير به سوي منافع آمريكا نيز متمايل خواهد بود.
يك موازنه واقع گرايانه ميان منافع رقيب، شايد از طريق ائتلافي از نيروهاي گوناگون سياسي چنانچه در افغانستان ديديم، ممكن است. اهميت نهادهاي مذهبي در عراق از هم اكنون در زمينه هاي مختلف آشكار شده است و روحانيون در خلاء سياسي ناشي از سقوط صدام نقش حياتي در حل مسائل بومي ايفا كرده اند. با اين حال قتل عبدالمجيد خوئي، فرزند آيت الله العظمي خوئي مرجع فقيد عراق، در روز ۱۰ آوريل در نجف اين واقعيت كه چهره هاي مذهبي در فرآيندبازسازي سياسي عراق هدف قرار خواهند گرفت را آشكار مي كند. هنوز معلوم نيست انگيزه قتل خوئي كه توسط گروهي انجام شد چه بوده است، اما ماهيت فجيع قتل او دال بر به كارگيري عوامل بالقوه مخرب براي پيش بردن رقابت هاي جناحي و قبيله اي در جو سياسي نوظهور عراق است. با اين حال، ايران دلايلي براي خوش بيني نسبت به افزايش حضور شيعيان در امور سياسي و محلي عراق دارد. بازگشايي نجف و كربلا مي تواند سرمايه عظيم حوزه هاي علميه اين شهرها را بار ديگر فعال كند.
ظهور مجدد نجف به عنوان مركز مطالعات مذهبي شيعه رويداد فرخنده اي براي روحانيون ايران خواهد بود و برخي از آن ها ممكن است به اين شهر نقل مكان كنند. با اين حال، نجف پس از احيا همچنين مي تواند به كانوني براي انتقاد سياسي از ايران بدل شود. اين انتقادها مي تواند به اصلاحات منجر شود، اما ايران از نزديك علائم خصومت هاي قومي را دنبال خواهد كرد. ايران و عراق داراي جوامع متكثر قومي هستند كه حول يك دولت مركزي ملي سازمان يافته اند. هر نوع تغيير در سياست هاي رسمي نسبت به گروه هاي قومي، به ويژه كردها، تاثير موج مانندي بر ايران خواهد داشت. در بدترين حالت، تجزيه عراق به تشكيل يك كشور كردي كه باعث ايجاد تنش هاي تازه در منطقه خواهد شد، منجر مي شود. از نظر ايران حتي يك دولت نسبتاً خودگردان فدرال براي گروه هاي قومي عراق مي تواند دردسرساز باشد. هر چند ايران تلاش كرده است به تقاضاهاي قومي براي آزادي هاي گسترده تر فرهنگي پاسخ گويد، واقعيات تازه در عراق مي تواند به تقاضاهاي تازه و در نتيجه به پرسش هاي پوياي تازه قومي در ايران منجر شود. همچنين جذب دوباره عراق در اقتصاد جهاني مي تواند تاثيري چند بعدي بر ايران داشته باشد. عراق بازاري طبيعي براي محصولات ايران است. انگيزه ايران براي تشويق صادرات تنها در صورتي كه بازار عراق باز باشد به ثمر خواهد رسيد.
شركت هاي ايراني همچنين از موقعيت بالقوه اي براي شركت و بهره برداري از فرآيند بازسازي عراق برخوردارند.
توسعه بخش هاي نفتي عراق نيز تاثير حياتي بر ايران خواهد داشت. اگر عراق در مقايسه با قراردادهاي بيع متقابل ايران، شروط سودآوري به سرمايه گذاران خارجي عرضه كند، اين مسئله مي تواند از علاقه جهاني به پروژه هاي نفتي ايران بكاهد. به هر ترتيب، ناراحتي ايران از چند واقعيت ادامه خواهد يافت، كه نخستين آن ها قدرت نمايي تازه آمريكا براي تغيير رژيم در منطقه خليج فارس است. در دوره هاي بحراني، سياستمداران ايراني توانايي زيادي در نشان دادن واكنش هاي عملي به نمايش گذاشته اند. چنين واكنش هايي اكنون بار ديگر از تهران، چه در زمينه حل چالش هاي مربوط به عراق و چه در زمينه تقويت حضور خود در روابط بين المللي سر خواهد زد. انتظار تهران از كليه طرف هاي درگير در مقطع فعلي اين است كه نقش كليدي آن در بحران عراق را به رسميت بشناسند. فرآيند همكاري مي تواند با بحث درباره بازگشت برخي از اسراي جنگي ايران، كه صدام هرگز آن ها را رها نكرد، آغاز شود. با گشايش درهاي همكاري، فرصت هاي تازه اي ظهور خواهد كرد.
* اقتصاددان و تحليلگر مسايل ايران ـ مقيم نيويورك

• «مدل ايراني» مطرح نيست
نيروهاي مختلف سياسي در عراق، پياده شدن سيستمي نظير «جمهوري اسلامي» در اين كشور را مورد ترديد قرارمي دهند. «محمد باقر حكيم» رئيس مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق در اين باره گفته: «ما قادر به مقايسه مردم عراق و ايران نيستيم. ساختار شخصيت مردم عراق با ايرانيان متفاوت است. ما نبايد انقلاب ايران را عيناً، در عراق پياده كنيم. لزومي ندارد كه رژيم عراق در دست مردم مذهبي باشد.» «رشيد قوي ليب» عضو شوراي رهبري حزب كمونيست عراق نيز راهپيمايي اربعين در كربلا را به معني درخواست تشكيل حكومت اسلامي در عراق ندانسته و گفته: «بعد از ۳۵ سال جو سركوب و اختناق كه حتي در آن نيروهاي شيعه هم نمي توانستند مراسم مذهبي خود را به جاي آورند، اين گونه مراسم كاملاً طبيعي بود. حتي طبيعي بود كه عده اي خواستار حكومت اسلامي باشند، اما من هرگز نشنيده ام كه مردم خواستار دولتي اسلامي براساس مدل ايران باشند. همه مردم عراق خواستار يك كشور مستقل هستند.» سيد «محمد حسين فضل الله» نيز اظهار داشته: «تصور نمي كنم كه موضوع حكومت ديني، اكنون، در عراق مطرح باشد. در طول تاريخ مرجعيت شيعه، كشمكشي ميان آنان بروز نكرده و بيشتر مراجع شيعه هم غيرعرب بوده اند. خودداري شيعيان عراق، از شركت در موقعيت هاي سياسي كه اشغالگران بر آن نظارت دارند، بيانگر مخالفت آنان با مشروعيت بخشيدن به اشغالگري است.»

• تعطيلي دفتر خبري سازمان ملل
يك راديو فارسي زبان خارج از كشور خبر داده كه با درخواست وزارت اطلاعات، قرار است دفتر خبري سازمان ملل در تهران تعطيل شود. اين دفتر كه از يك سال پيش فعاليت خود را آغاز كرده بود، خبرهاي مختلفي در عرصه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را از ايران جمع آوري و براي تهيه بولتن داخلي سازمان ملل آن را آماده مي سازد. سازمان ملل چنين دفاتري را در نقاط مختلف دنيا دارد. گزارش هاي دفتر خبري سازمان ملل، در جريان سفر اخير گزارشگران حقوق بشر به تهران مورد استفاده آنها قرار گرفته بود.

• باز هم ماجراي «نيك براون»
روزنامه «آفتاب يزد» كه نزديك ترين روزنامه به رئيس مجلس محسوب مي شود، روز شنبه در يادداشتي به پاسخگويي از انتقادهاي يك روزنامه جناح مخالف خود پرداخت كه به ديدار كروبي با سفير انگليس اعتراض كرده بود. اين روزنامه، ديدار كروبي با سفير انگليس را «تاييدكننده ديدگاهي كه معتقد به نفوذ انگليس ها در ساختار ديپلماسي ايران است» دانسته بود. آفتاب يزد در پاسخ به اين انتقاد نكاتي را متذكر شده و از جمله نوشته: «با توجه به برخي سوابق امر، اين اتهام غيرمنصفانه بيش از عناصر وابسته به جناح چپ، در ميان مردم متوجه برخي نزديكان جناح راست است.»

•سوخت اصلاح ناپذيري
«علي تاجرنيا»، عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس در مورد جمع بندي فراكسيون دوم خرداد مجلس براي موضع گيري در صورت رد لوايح خاتمي گفته: «جريان اصلاح طلب و مردم، به اين نتيجه رسيده اند كه مماشات و رفتار اصلاح طلبانه در مقابل مجموعه اي كه مي خواهد با خواست مردم مخالفت كند، فايده اي ندارد. حركت اصلاحات و چهره ها و جريانات، سوخت پروژه هايي شدند كه به نوعي، به اصلاح ناپذيري، كمك مي كنند.»

• استقبال از «رفراندوم»
«اكبر اعلمي» نماينده تبريز هم خبر داده كه از ميان سه گزينه «استعفاي دسته جمعي»، «رفراندوم» و «ادامه وضع موجود» اغلب نمايندگان اصلاح طلب از به همه پرسي گذاشتن لوايح خاتمي حمايت مي كنند. او اين مطلب را براساس يك نظرسنجي دانسته كه اخيراً در مورد چگونگي موضع گيري جناح اكثريت در صورت رد لوايح از سوي شوراي نگهبان توسط فراكسيون دوم خرداد انجام شده است. در اين حال، روزنامه «جمهوري اسلامي» در خبري از «توزيع محدود فرم هاي نظرسنجي ميان نمايندگان اكثريت» خبر داد و نوشت كه هدف از اين اقدام آن است كه «آنها قصد دارند گزينه «استعفا» را به عنوان نتيجه نظرسنجي اعلام نمايند. » اين روزنامه افزوده كه «رسيدن به اين گزينه فقط براي تبليغ و وارد كردن فشار سياسي بر شوراي نگهبان است و نه استعفا.»

• ايراني ها سخت گيرتر از آمريكايي ها
در روز كمك به مردم عراق، بزرگ ترين محموله اهدايي از سوي دفتر آيت الله سيستاني در قم، در حين عبور از ايران با مشكلات زيادي مواجه شده است. سايت «بازتاب» با اعلام اين خبر به نقل از يكي از مسئولان دفتر آيت الله سيستاني نوشت: «اين كمك ها كه توسط ۲۱ كاميون براي مردم عراق فرستاده شده در بين راه با سخت گيري هاي متعدد روبه رو شده است اما همراهان كمك ها پس از رسيدن به عراق، طي تماس هايي كه از كربلا و نجف داشته اند، اظهار كرده اند كه در داخل عراق مشكلي نداشته اند و از سوي سربازان آمريكايي هيچ مشكلي براي آنها به وجود نيامده و عبور كاروان در داخل عراق بدون سخت گيري بوده است. »

• عسگراولادي و زندانيان سياسي
«حبيب الله عسگراولادي»، دبير كل موتلفه اخيراً گفته: «آزادي هاي سياسي در ايران، تضمين شده است. ولي اگر افرادي در آزادي بيان، رعايت مصالح و منافع ملي را نكنند و با دشمن همگرايي كنند، طبق قوانين كشور متخلف هستند. » وي در پاسخ به جريان طيفي از فعالان جريان اصلاح طلب كه معتقدند براي اينكه خطر آمريكا را كاهش دهيم، بايد زندانيان سياسي را آزاد كنيم، گفت: «اولاً تعداد زندانيان به اصطلاح سياسي در ايران، بسيار كم است، ثانياً اين زندانيان، اغلب به جرم اهانت به مقدسات الهي و اعتقادات مردم به زندان افتاده اند، ثالثاً جرم ديگر آنها همگرايي با آمريكا است. لذا ربطي به اين ندارد كه رهايي آنها خطر آمريكا را كاهش دهد يا افزايش ندهد. »