اكوسيستم هاي آبي براي زمين مثل كليه ها در بدن انسان عمل مي كنند و از بين رفتن آنها منظومه حيات در كره زمين را با خطر روبه رو مي سازد
در يك تقسيم بندي كلي، اكوسيستم هاي آبي به اكوسيستم هاي آب شيرين و اكوسيستم هاي آب شور يا اكوسيستم هاي دريايي تقسيم مي شوند. اكوسيستم هاي آب شيرين خود به سه گروه رودها و رودخانه ها، آبگيرها و درياچه ها و اراضي مرطوب دسته بندي مي شوند. اكوسيستم هاي آب شور نيز به نوبه خود به سه گروه خطوط ساحلي، اقيانوس هاي معتدله و اقيانوس هاي حاره تقسيم مي گردند. اكنون شرح مختصري از هر يك از اين انواع اكوسيستم هاي آبي را مي خوانيد.
رودها و رودخانه ها:
هنگامي كه كره زمين از فضا نگريسته مي شود به نظر مي رسد كه از رگ هايي پوشيده شده است، درست مثل بدن، كه از سياهرگ و سرخرگ ها پوشيده گرديده است. رگ هاي زمين در حقيقت شبكه وسيعي از رودها و رودخانه ها هستند كه مسيرهاي عبور آب در سراسر كره زمين از كوه ها به اقيانوس ها مي باشند. اگر چه تعداد زيادي رود و رودخانه در سطح زمين وجود دارد ولي اين آبهاي جاري فقط بخش خيلي كوچكي از سطح زمين، كه مجموعاً  فقط ۳/۰ درصد از اين سطح است را تشكيل مي دهند.
بركه ها و درياچه ها:
درياچه ها، حجم زيادي از آب شيرين است. درياچه ها از نظر اندازه بسيار متغيرند، از بركه ها يا آبگيرهاي كوچك تا حجم هاي عظيم آب، مثل درياچه هاي بزرگ ايالات متحده آمريكا.
درياچه ها و رودخانه ها تا حد زيادي به هم وابسته اند و داراي ارتباط نزديك مي باشند. بعضي از درياچه ها سرچشمه برخي از رودها هستند. رودهاي مهم عمدتاً از درياچه ها سرچشمه مي  گيرند. بعضي از رودها به درياچه ها ختم مي شوند.
رودها ودرياچه ها از آنجا كه هر دو داراي آب شيرين هستند و به يكديگر مربوطند معمولاً خصوصيات مشترك و مشابهي دارند و بسياري از گونه هاي زيستي در هر دوي اين زيستگاه ها زندگي مي كنند.
اراضي مرطوب:
اراضي مرطوب در سراسر دنيا، در نواحي پست و كم ارتفاع يا در كناره هاي رودها، درياچه ها و رودخانه ها يافت مي شوند. اصطلاح «اراضي مرطوب» طيف وسيع و متنوعي از اكوسيستم هاي آبي را در برمي گيرد كه مرداب ها، باتلاق ها، لجن زارها، چمنزارهاي چالابي و جلگه هاي غرقابي از جمله آنها هستند. اراضي مرطوب، زمين هايي هستند كه به علت عوامل زمين شناسي و بوم شناسي به طور طبيعي داراي يك ذخيره آبي هستند كه از جريان هاي جزر و مدي، طغيان رودها، ارتباط با آبهاي زيرزميني يا... تأمين مي شود. اين اراضي به طور متناوب و يا در سراسر سال پوشيده از آب هستند. برخي از اراضي مرطوب در تمام سال زير آب هستند و برخي ديگر در مدتي از سال آب دارند و سپس ناپديد مي شوند تا زماني كه دوباره آب، آنها را بپوشاند.
خطوط ساحلي:
خطوط ساحلي به محل تلاقي اقيانوس ها و درياها با ساحل گفته مي شود. چون اين نواحي، در مرز بين آبها و خشكي قرار دارند داراي تغييرات ناگهاني و شديد مي باشند و گياهان و جانوراني كه اين نواحي را به عنوان مسكن برگزيده اند سازگاريهاي بسيار جالبي پيدا كرده اند. اين موجودات بايد توانايي زيست در خشكي و در آب را داشته باشند و همچنين نسبت به مقادير نمك فراوان آبهاي درياها و اقيانوس ها سازگار باشند.
اقيانوس هاي معتدله:
اقيانوس ها كه سه چهارم سطح كره زمين را پوشانده اند در عين وسعت و گستردگي متنوع نيز هستند. درياهاي آزاد (درياهايي كه به اقيانوس ها راه دارند) دنياهايي شگفت انگيز و سرشار از موجودات خارق العاده اند كه بسياري از آنها هنوز ناشناخته مانده اند. اين اكوسيستم ها كه دنياهايي از آب شور هستند زنجيره  غذايي بسيار پيچيده اي دارند و انواع گياهان و جانوراني كه در آنها زندگي مي كنند با شرايط غيرعادي و بحراني آنها سازش يافته اند. اقيانوس ها، خانه كوچكترين پلانكتون ها تا بزرگترين موجود زنده جهان، يعني وال آبي، مي باشند.
اقيانوس هاي حاره:
جالب توجه ترين و جذاب ترين ويژگي اقيانوس هاي حاره، صخره هاي مرجاني زيبا و ظريف آنها مي باشند. صخره ها يا جزاير مرجاني، اجتماعي از مرجان ها و چندين هزار موجود زنده كه همراه با هم در آنها زندگي مي كنند مي باشند. يك جزيره مرجاني اگر چه مثل يك توده مرده زير آب به نظر مي رسد ولي كاملاً زنده و سرشار از حيات و تكاپوي زندگي است. جزاير مرجاني با آهستگي زيادي در طول زمان رشد مي كنند، در واقع حدود ۱۰۰ سال طول مي كشد تا جزيره مرجاني به اندازه يك اينچ بزرگ شود. متأسفانه امروز تهديدات فراواني عليه جزاير مرجاني وجود دارد. ماهيگيري هاي غيراصولي و ناصحيح (با استفاده از سيانيد و ديناميت ها) و آلودگي ها از جمله خطراتي هستند كه اين زيستگاه هاي زيبا را به شدت تهديد مي كنند.
اراضي مرطوب و اكوسيستم ها
اكنون، همانطور كه گفته شد، به اهميت حياتي و غيرقابل انكار اراضي مرطوب كه از جمله اكوسيستم هاي آب شيرين هستند مي پردازيم.
اراضي مرطوب توانايي ويژه اي دارند كه باعث مي شود بتوانند مثل يك اسفنج عمل كنند و بدين طريق از طغيان آب و بروز سيل جلوگيري نمايند. به اين صورت اراضي مرطوب، سطح آب رودخانه ها را در حد طبيعي نگه مي دارند. اين نواحي، آب را در هنگام طوفان و بارندگي هاي شديد و هر زمان ديگري كه سطوح آب بالا مي آيد جذب مي كنند و هنگامي كه سطح آب پايين مي آيد اين آب را به تدريج آزاد مي كنند تا سطح آب به حالت طبيعي بازگردد. با اين كار، اراضي مرطوب مواد گياهي را نيز به درون رودخانه ها  آزاد مي كنند كه اين مسأله به تغذيه ماهيان رودخانه ها كمك مي كند. اراضي مرطوب با احيا و تجديد حيات رودها و اكوسيستم هاي اطراف آنها اثر دخالت هاي انسان در طبيعت و عدم توازن هاي حاصل از آن را كاهش مي دهند. بر اين اساس اين نواحي براي سلامت تمامي زيستگاهها و اكوسيستم هاي ديگر و براي حيات وحش و انسان ها در هرجايي ضروري و حياتي هستند. اين نواحي اكوسيستم هايي غيروابسته و بي تأثير در ساير اكوسيستم ها نيستند بلكه اثر مستقيم در بهبود بخشيدن به آنها دارند. از اين جهت، اراضي مرطوب به كليه ها در بدن شبيه شده اند و اين تشبيه بسيار بجاست!  اراضي مرطوب و كليه ها هر دو جريان آب را كنترل مي كنند و آن را در حد طبيعي نگه مي دارند و هر دو نقش تصفيه كنندگي و پاك كننده محيط را دارند. در واقع، اراضي مرطوب، كليه هاي پيكر زمين هستند.
كنترل فرسايش
با نگاه كردن به دلتاها يا تصاوير آنها مشخص مي شود كه رودها مقادير زيادي از رسوبات را به داخل اقيانوس ها ته نشين مي كنند. رسوبات از خاك هاي سطحي كه فرسايش يافته و شسته شده اند حاصل مي گردند.
گياهاني كه به صورت بيرون آمده از آبهاي سطح اراضي مرطوب هستند (گياهاني كه ريشه هاي آنها به طور محكم در اعماق گل و لاي فرو رفته اند ولي ساقه هاي آنها بلند شده و بيرون از آب آمده اند) توانايي زيادي در كاهش فشار جريان آب دارند. به اين ترتيب آنها با نيروهاي فرسايش دهنده آبهاي جاري مقابله مي كنند و فرسايش خاك ها را كاهش مي دهند. كنترل فرسايش در مناطق آبي اغلب نتيجه رويش گياهان اراضي مرطوب است.
اراضي مرطوب و تنوع زيستي
همانطور كه گفته شد اراضي مرطوب در بخشي از سال پوشيده از آب بند و در بخشي از سال سطح آب در آنها پايين مي رود يا آب آنها خشك مي شود. اين فرايند اراضي مرطوب را حد واسط هايي بين اكوسيستم هاي آبي و خشكي ساخته است. در واقع اراضي مرطوب نه اكوسيستم  آبي و نه اكوسيستم  خشكي، كه هر دوي آنها هستند.
گياهان و جانوران گوناگوني در اين زيستگاه ها زندگي مي كنند و ويژگي هاي جالب و منحصر به فرد را براي سازش با اين محيط دوگانه به دست آورده اند. اين تركيب جالب حيات گياهي و جانوري، ارتباطات اكولوژيكي ويژه و شگفت انگيزي را به نمايش مي گذارند. برخي از گونه هاي زيستي  به طور دائم در اراضي مرطوب (كه شامل مرداب ها، باتلاق ها، مانداب ها، لجنزارها، چمنزارهاي چالابي، جلگه هاي غرقابي و زمين هاي باتلاقي هستند) زندگي مي كنند و برخي ديگر، به طور فصلي و در مواقعي از سال، اين زيستگاه ها را محل اقامت خود قرار مي دهند. توكاهاي بال قرمز زردسر، حواصيل ها، اگرت ها، بوتيمارها، مرغابي ها، غازها، آبچليك ها، مرغ هاي وحشي، موش هاي آبي، راكون ها، اپاسوم ها، راسوها، سمورهاي آبي، قورباغه ها، لاك پشت ها، مارها،سمندرها، گوزن ها، انواع فراواني از حشرات و انواع گياهان آبزي و خشكي زي از جمله گونه هاي زيستي ساكن اين زيستگاه ها هستند. بسياري از گونه هاي زيستي، از جمله اكثر گونه هاي مهاجر، براي توليد مثل و ازدياد نسل خود به وجود اين اراضي مرطوب محتاجند.
اراضي مرطوب و تصفيه آب
اراضي مرطوب، رسوبات مختلف معلق در آبها را خارج مي كنند و مواد گياهي و لاشه هاي زيستي را تجزيه مي كنند و به مواد شيميايي قابل استفاده تبديل مي كنند و به اين ترتيب آبها را پاك و تميز مي سازند. قابليت فراوان اراضي مرطوب در بازيافت مواد غذايي، آنها را در سراسر كره زمين ضروري و حياتي و غيرقابل اجتناب مي سازد. هيچ يك از ديگر اكوسيستم ها در اين فرايند تبديل و بازيافت مواد، چنين توانايي منحصر به فردي را ندارند. در برخي از مناطق، اراضي مرطوب فقط به منظور تصفيه و خالص سازي آب به طور مصنوعي ايجاد مي شوند و گسترش مي يابند.
خطرهاي در كمين
امروزه اراضي مرطوب در شرايط نامساعدي به سر مي برند و در معرض خطرند. از نظر تاريخي، اراضي مرطوب به عنوان زمين هاي زايد و پرورش دهنده انواع آفات و بيماريهاي خطرناك تصور شده اند و به اين ترتيب مورد بي مهري قرار گرفته اند و نقش حياتي آنها ناديده گرفته شده است. در فيلم ها و داستانها، مرداب ها كثيف و سياه و پر از خطرات پنهاني نشان داده مي شوند. در طي سالهاي «پيشرفت و توسعه!» نيمي از اراضي مرطوب از بين برده شدند و تبديل به مزرعه گرديدند و اين كار، اشتباه محض بود. اراضي مرطوب بسيار مهمتر از آنچه ما مي پنداريم براي محيط زيست، موجودات زنده و طبيعت حياتي و داراي ارزش افزوده اند. ما اكنون دانسته ايم كه اراضي مرطوب، اكوسيستم هايي بسيار مهم هستند، ولي براي حفاظت آنها چه كاري انجام مي دهيم؟
اراضي مرطوب به سرعت دارند ناپديد مي شوند. سالانه حدود۱۲۰هزار هكتار از اراضي مرطوب فقط در ايالات متحده آمريكا از بين مي روند. براي جلوگيري از اين روند سريع نابودي اراضي مرطوب طبيعي كه از بين مي روند بايد يك هكتار جديد از اراضي مرطوب ايجاد شوند. ايجاد اراضي مرطوب مصنوعي در حال تبديل به يك راه حل عمومي براي مقابله با نابودي اين اكوسيستم هاي منحصر به فرد است، ولي اراضي مرطوب ساخته شده توسط انسان معمولاً  ناموفق و فاقد عملكرد طبيعي اراضي مرطوب طبيعي مي باشند. رالف تيز، دانشمند سرويس حيات وحش و آبزيان ايالات متحده مي گويد: «تلاش براي ايجاد اراضي مرطوب، مثل برداشتن يك رگ از بازوي شما و انتقال آن به جايي از بدن است كه رگ وجود ندارد. اين رگ ممكن است ظاهرش شبيه رگ باشد ولي مثل آن عمل نكند.» علاوه بر اين، تعريف يك زمين مرطوب، مشكل و پيچيده است. اراضي مرطوب، نواحي فعال و ديناميكي هستند كه هميشه در حال تغيير و تحولند. برخي مواقع خشك هستند و گاهي پوشيده از آب مي باشند و گاهي تركيبي از آب و خشكي هستند.
متأسفانه قوانين اندكي براي حفظ اراضي مرطوب و كنترل تخريب آنها وجود دارند و همين قوانين اندك نيز ضعيفند و نواقص زيادي دارند و هيچ قانون ملي حقيقي براي حفاظت از زمين هاي مرطوب وجود ندارد. برنامه هاي اصلاح، موفقيت ناچيزي در بهبود اراضي مرطوب دارند و اكوسيستم ها را به حالت اصلي و اوليه شان و سطح فعاليت گذشته شان برنمي گردانند. در واقع مي توان گفت بهترين راه، جلوگيري از تخريب است و اين كه با از بين بردن كليه هاي زمين، زمين را دياليزي نكنيم.
منبع: اينترنت
ترجمه: ستاره مدني