اشاره: به دنبال پايان جنگ جهاني دوم و خاطرات تلخ آن براي دولتمردان و مردم ژاپن، تلاش هاي گسترده اي براي بازسازي و انجام اصلاحات در عرصه هاي مختلف، در اين كشور صورت پذيرفت كه عمده آنها در زمينه هاي اقتصادي و بازرگاني بودند، به نحوي كه شركت ها و مؤسسات اقتصادي اين كشور، ضمن كسب شكوفايي داخلي، حضوري مقتدرانه و درخشان در بازارهاي كشورهاي مختلف جهان پيدا كردند. اما هيچ گاه ژاپن به موازات رشد و شكوفايي اقتصادي، به پيشرفت در زمينه هاي سياسي و فرهنگي نايل نيامد، لذا براي رفع اين نقيصه، صاحبان انديشه و سياستگذاران فرهنگي ژاپن در صدد برآمدند تا براي حضور قدرتمندانه كشور خود در عرصه هاي فرهنگي نيز تلاش كنند، به نحوي كه در سال هاي اخير، شاهد فعاليت ها و تلاش هاي گسترده بين المللي ژاپن در عرصه هاي سياسي و به ويژه فرهنگي بوده ايم.
تأسيس بنياد ژاپن توسط وزارت امور خارجه اين كشور، به عنوان ارگان فرهنگي مربوطه، يكي از اقدامات مهم و تأثيرگذار ژاپن در عرصه هاي فرهنگي است، به طوري كه امروزه عمده فعاليت هاي فرهنگي- علمي مهم دولت و انجام برنامه ريزي و سياست گذاري هاي مربوطه، از طريق بنياد مذكور صورت مي پذيرد.
نوشته زير به اهداف جايگاه و ساخت و سامانه اين نهاد مي پردازد و مي تواند نمونه اي از فعاليت هاي يك نهاد فرهنگي در كشوري توسعه يافته را پيش روي علاقه مندان و دست اندركاران امور فرهنگي قرار دهد.
نويسنده: شاهين طارمي
بنياد ژاپن در اكتبر سال ۱۹۷۲ به عنوان يك نهاد حقوقي مستقل و در قالب يك سازمان غيرانتفاعي، تحت نظر وزارت امور خارجه اين كشور تأسيس شد. مهمترين اهداف سازماني اين بنياد، گسترش روابط فرهنگي ژاپن با كشورهاي مختلف (ديپلماسي فرهنگي)، معرفي زبان و فرهنگ ژاپني در خارج از كشور و ارتقاي درك متقابل في مابين است.
بنياد مذكور كه از بودجه مناسب و امكانات فني و تخصصي مطلوبي برخوردار است، براي نيل به اهداف يادشده بويژه نفوذ فرهنگي در عرصه بين المللي، سالانه فعاليت ها و برنامه هاي گسترده اي را در سراسر جهان تدوين و اجرا مي كند. از طرفي با توجه به اين كه براي گسترش فرهنگ اين كشور و برقراري ارتباط دو جانبه با ساير كشورها علم به زبان ژاپني يكي از ابزارها و مقدمات اوليه و ضروري است، مسئولين بنياد مذكور، اقدامات گسترده اي را براي آموزش زبان ژاپني از طريق افتتاح نمايندگي هاي بنياد و مؤسسات آموزشي، اعزام متخصص ژاپن شناس و برگزاري دوره هاي آموزشي در داخل و خارج از كشور با هدف معرفي بيشتر فرهنگ ژاپني صورت داده اند. هرچند گسترش فعاليت هاي اين بنياد در كشورهاي صنعتي و بلوك غرب خصوصاً آمريكا بيش از نقاط ديگر است، اما با افزايش توان مالي بنياد و تغييرات بنيادي در عرصه جهان بين الملل و واقعيت هاي موجود، اين نهاد در مناطق ديگر جهان نيز فعاليت هاي خود را افزايش داده است.
ساختار اداري و بودجه
براساس آمارهاي منتشره در سال ۲۰۰۲ اين بنياد داراي ۴ دفتر در ژاپن شامل شهرهاي، توكيو (دفتر مركزي)، كيوتو، اوراوا (حومه توكيو)، كانساي (حومه اوساكا) و ۲۷ نمايندگي در ۱۹ شهر مختلف جهان است.
بنياد مذكور همچنين در حال حاضر داراي ۲۳۵ پرسنل (۵ مدير ارشد و ۲۳۰ كارشناس و كارمند) بوده و بودجه سال گذشته (۲۰۰۲) بيش از ۱۸ ميليارد ين (حدود ۱۵۰ ميليون دلار) بوده است كه قريب ۸۰ درصد آن توسط وزارت امور خارجه، ۱۳ درصد آن از طريق سود سرمايه گذاري و عمليات هاي بانكي و ۷ درصد نيز از محل كمك هاي اهدايي و درآمدهاي متفرقه حاصل گرديده است.
شايان ذكر است ارزش موقوفات بنياد كه توسط دولت ژاپن اعطاء گرديده، حدود يك ميليارد دلار است.
نحوه فعاليت
بنياد هر ساله براساس طرح هاي مختلف فرهنگي كه توسط دفاتر خارجي خود و يا سفارتخانه هاي ژاپن در خارج از كشور ارسال مي شود، اقدام به تنظيم و تصويب نحوه تخصيص بودجه سالانه خود براي كشورها و مناطق مختلف جهان مي كند. به عنوان نمونه در سال مالي ۱۹۹۷ تنها ۷/۲ درصد از بودجه بنياد (معادل ۴ ميليون دلار) به منطقه خاورميانه و شمال آفريقا اختصاص يافت كه از آن ميان نيز بيشترين سهم مختص كشورهاي مصر (۴/۱ ميليون دلار) و تركيه (۱/۱ ميليون دلار) بوده است.
ساختار سازماني
بنياد ژاپن داراي رئيس، يك معاون ارشد، سه معاون اجرايي، يك معاون و يك ذي حساب مالي است. از سال ۱۹۹۷ تاكنون آقاي هيروآكي فوجي يي، رياست بنياد ژاپن را به عهده دارد.
وي از مأموران ارشد وزارت امور خارجه و سفير سابق ژاپن در OECD، تايلند و انگلستان بوده و داراي دكتراي افتخاري حقوق مدني از دو دانشگاه انگلستان است.
از نظر سازماني نيز اين بنياد داراي ۱۰ اداره كل و ۲۵ اداره يا بخش اجرايي مختلف به شرح زير است:
۱) امور عمومي (خدمات، پرسنلي، اداري، سيستم هاي اطلاعاتي).
۲) مالي و حسابداري (مديريت بودجه، ادارات اول و دوم امور مالي، حسابداري).
۳) برنامه ريزي (برنامه ريزي و هماهنگي هاي منطقه اي).
۴) تبادل اشخاص (اعزام و دعوت از هنرمندان، انديشمندان و...).
۵) مطالعات ژاپن (برنامه ريزي، آموزش زبان، مطالعات ژاپن شناسي).
۶) هنر (نمايشگاه ها و هنرهاي نمايشي).
۷) رسانه ها (انتشارات، اقلام فرهنگي، واحد سمعي و بصري).
۸) «مركز مشاركت جهاني» روابط ژاپن و آمريكا (برنامه ريزي، اداره اول پروژه هاي اجرايي).
۹) «مركز آسيا» روابط ژاپن و كشورهاي آسيايي(تبادل روشنفكران، فرهنگ و اطلاعات).
۱۰) دفتر حسابرسي.
اين بنياد همچنين داراي يك دفتر در شهر كيوتو و نيز دو مؤسسه آموزش زبان ژاپني در شهرهاي اوراوا (حومه توكيو) و كانساي (حومه شهر اوساكا) است.
بنياد ژاپن مجموعاً در ۱۹ شهر خارجي داراي ۲۷ نمايندگي است كه تحت عناوين دفتر يا مؤسسه فرهنگي و يا مركز فرهنگي فعاليت داشته و در برخي از كشورها نيز مركز مستقلي را براي آموزش زبان ژاپني تأسيس نموده است. در مجموع بنياد ژاپن در اين ۱۹ شهر ۸ دفتر، ۳ مؤسسه فرهنگي، ۸ مركز فرهنگي، ۷ مركز آموزش زبان ژاپني و يك شعبه مركز مشاركت جهاني داراست كه از گفتن جزئيات آن اجتناب مي كنيم.
شرح وظايف
با توجه به اهداف سازماني بنياد ژاپن، اهم وظايف داخلي و بين المللي آن بنياد در قالب ۶ بخش كلي مختلف به شرح زير تعريف گرديده است:
الف) تبادل اشخاص: يكي از وظايف مهم و استراتژيك بنياد در عرصه تبادلات بين المللي بوده كه به دو بخش كلي تقسيم مي گردد.
۱- اعزام به خارج: شامل اعزام محققان و متخصصان علوم انساني و اجتماعي، ادبيات، روزنامه نگاري، هنر و فرهنگ براي معرفي فرهنگ ژاپن.
۲- دعوت به ژاپن: شامل دعوت از خارجيان اعم از دانشمندان، محققان، هنرمندان و روزنامه نگاران براي سفر به ژاپن با هدف شناخت فرهنگ اين كشور.
ب) آموزش: ترويج آموزش زبان ژاپني و مطالعات ژاپن در خارج با هدف شناساندن فرهنگ ژاپن:
۳- حمايت از آموزش زبان ژاپني در خارج: شامل اعزام متخصصان به سازمان هاي خارجي براي آموزش زبان ژاپني و آموزش معلمان محلي زبان ژاپني.
۴- حمايت از مطالعات ژاپني در خارج: شامل كمك به گسترش مطالعات ژاپني در خارج، فراهم آوردن فرصت هاي پژوهشي در ژاپن براي محققان خارجي علوم انساني و اجتماعي، اعزام معلمان ژاپني.
ج) هنر: به عنوان زبان مشترك و بدون مرز و عامل ارتباط و تفاهم ميان ژاپن و جهان:
۵- مبادلات هنري: شامل شركت در نمايشگاه هاي بين المللي، برپايي نمايشگاه ژاپني در خارج و برگزاري نمايشگاه بين المللي در ژاپن.
۶- تبادل هنرهاي نمايشي: شامل اجراي برنامه هاي نمايشي در خارج، برنامه دعوت از هنرهاي نمايشي ديگر كشورها و برنامه توليدات مشترك هنرهاي نمايشي آسيا.
د) رسانه ها: استفاده و بهره گيري از رسانه ها و وسايل ارتباط جمعي براي معرفي ژاپن به كشورهاي ديگر و فرهنگ هاي خارجي به مردم ژاپن از طريق:
۷- مبادلات انتشاراتي: كمك به ناشران داخلي و خارجي براي انتشار كتب مربوط به ژاپن به زبان هاي خارجي، انتشار نشريات ادواري و ارسال آنها به خارج از كشور، كمك به برگزاري نمايشگاه هاي كتاب، كمك به ترجمه كتاب.
۸- تبادلات سمعي و بصري: ترويج و ارائه برنامه هاي تلويزيوني ژاپن در خارج، توزيع اقلام سمعي و بصري، نمايش فيلم هاي معروف ژاپني در خارج، نمايش فيلم هاي خارجي در ژاپن، برنامه حمايت از توليد فيلم.
هـ) مناطق: تعميق روابط دوستانه ژاپن با كشورهاي واقع در آمريكا، آسيا و اروپا
۹- «مركز مشاركت جهاني»
(تأسيس ۱۹۹۱) مسئول تحقيق و يافتن راه حل هاي مناسب براي حل مسائل مشترك و فراملي از طريق مشاركت ميان افراد جهان بويژه ژاپن و آمريكا كه نيازمند همكاري بيشتر در مسايل جهاني هستند.
۱۰- «مركز آسيا» (تأسيس ۱۹۹۵) مسئول ترويج تفاهم، گفت وگو و مبادله در همه سطوح ميان كشورهاي آسيايي و تشويق همكاري هاي بين المللي براي حل مسايل مشترك، دستيابي به روابط نزديك تر ميان ژاپن و همسايگان آسيايي، تشويق مبادلات فكري در منطقه آسيا، برنامه حمايت از پيشرفت فرهنگي كشورهاي آسيايي.
۱۱- برنامه ويژه «مبادله ژاپن- اروپا» (تأسيس ۱۹۹۳)
مسئول ترويج ديالوگ بهتر و مبادله ميان ژاپن و اروپا، حمايت از روند گسترش دموكراسي در كشورهاي مشترك المنافع و اروپاي شرقي، تشويق مبادلات فكري و مردمي، نشر زبان ژاپني و حمايت از مطالعات ژاپني (براي اروپا)، تعميق و بسط مبادلات هنري، برنامه هاي معرفي فرهنگ ژاپني.
و) ساير
۱۲- جايزه بنياد ژاپن: هر ساله با هدف شناسايي فضايل هنري و تشويق فعاليت هاي اشخاص يا سازمان هايي كه در ژاپن و يا خارج از آن اهتمام ويژه اي در جهت ارتقاء تبادلات فرهنگي في مابين صورت داده اند پنج جايزه ويژه اهداء مي گردد.
۱۳- پژوهش و بررسي: انجام بررسي هاي لازم در مورد وضعيت فرهنگي كشورها و مناطق مختلف، فعاليت هاي فرهنگي سازمان هاي مربوطه در ديگر كشورها، بررسي وضعيت ژاپن شناسان خارجي.
۱۴- «دفتر تبادل فرهنگي»: به منظور، تشويق فعاليت هاي بين المللي مربوط به تبادلات فرهنگي در ژاپن، برگزاري همايش ها، ارتباط ميان دولت هاي محلي و بخش خصوصي، انتشارات و مشاوره، تأسيس سالن چند منظوره براي برگزاري همايش ها.
۱۵- دفاتر بنياد در خارج: جمع آوري اطلاعات محلي، پژوهشي و اجراي برنامه هاي بنياد ژاپن در خارج، معرفي فرهنگ ژاپن، همكاري با گروه هاي محلي شامل: سخنراني، نمايش فيلم، اجرا، نمايشگاه ها، كتابخانه و انتشارات.
آموزش زبان ژاپني و مطالعات ژاپن
يكي از وظايف اصلي بنياد ژاپن برنامه ريزي و طراحي دوره هاي آموزش زبان ژاپني و فرصت هاي مطالعاتي ژاپن شناسي در داخل و خارج از كشور مي باشد. در اين راستا حمايت و پشتيباني بنياد از دو برنامه فوق الذكر تحت قالب هاي زير صورت مي گيرد:
الف) برگزاري دوره هاي تكميلي آموزش زبان ژاپني در داخل كشور (ويژه معلمان خارجي و كارشناسان مؤسسات و آموزشگاه هاي خارجي زبان ژاپني).
ب) اعزام معلمان و كارشناسان زبان ژاپني به مؤسسات آموزش عالي خارجي جهت تدريس زبان مذكور به علاقه مندان و دانشجويان.
ج) برپايي تورهاي مطالعاتي- آموزشي براي دانشجويان ممتاز خارجي زبان ژاپني .
د) برنامه هاي كمك و مساعدت به مؤسسات و آموزشگاه هاي خارجي زبان ژاپني (شامل استخدام معلمان زبان ژاپني و كارمندان محلي و تأمين بخشي از هزينه هاي آنان جهت برگزاري سمينارهاي تخصصي در زمينه زبان ژاپني و ژاپن شناسي).
هـ) تأسيس مراكز آموزش زبان ژاپني در خارج (در كشورهايي كه تعداد قابل ملاحظه اي دانشجوي رشته زبان ژاپني وجود دارد، علاوه بر دفاتر بنياد ژاپن مراكز آموزش زبان ژاپني نيز از سوي اين بنياد تأسيس مي شود. در اين مراكز همچنين كتابخانه هايي حاوي كتاب هاي زبان ژاپني و اقلام كمك آموزشي وجود دارد.)
و) اعطاء كمك هزينه دانشجويي به دانشجويان ممتاز رشته هاي زبان ژاپني و ژاپن شناسي در خارج.
ز) مساعدت و ارايه تسهيلات به دانشجويان و يا كارشناسان مؤسسات اين دو رشته جهت گذراندن دوره هاي دكترا در دانشگاه يا مؤسسه اي در كشور ثالث (به استثناء ژاپن).
منابع:
۱- كتابچه راهنماي بنياد ژاپن
۲- خبرنامه بنياد ژاپن
