جواد سفري
از زمان پيدايش حيات در كره زمين، به مرور گونه هاي زيستي نيز به و جود آمدند. گونه هاي زيستي شامل گياهان، جانوران، موجودات ذره بيني و ميكروارگانيسم هاست. گونه هاي زيستي از لحاظ ويژگي هاي ظاهري، نحوه  زندگي ورفتار بسيار متفاوت هستند. به همين دليل به وجود آمدن آنها در نظام قانونمند جهان وعرصه حيات، يك امر ضروري و تفكيك  ناپذير بوده است. به عبارتي گونه هاي زيستي بخشي از منظومه حيات و جهان هستي هستند و هرگونه آسيبي كه به آنها وارد شود، اين آسيب پيامدهاي حتمي اش را بر محيط زندگي ما و كره زمين، دير يا زود آشكار خواهد كرد. زندگي اقوام ونژادهاي گوناگون انساني خود نمونه بارزي از ضرورت گوناگوني در جهان ماست. اين تفاوت تحت تاثير اقليم ومحيط زيست به وجود آمده و زبان ها، گويش ها، آداب وسنن متفاوت را نيز ايجاد كرده است.
تا پيش از عصر انقلاب صنعتي كه آدمي رفتار هماهنگي با طبيعت وديگر موجودات زنده داشت، آسيب ها ي وارده به گونه هاي زيستي چندان چشمگير و تاثير  گذار نبود، اما امروزه وطبق آخرين آمارها ويافته هاي پژوهشي، سالانه حدود ۳۰ هزار گونه از موجودات زنده جهان منقرض مي شوند و همچنين بيش از ۵۴۰۰ گونه از جانوران و ۵۷۰۰ گونه از گياهان در شرايط بحراني و در معرض خطر نابودي قرار دارند. اگر اوضاع به همين منوال باشد، تا پايان قرن بيست و يكم ميلادي نيمي از گونه هاي زيستي موجود در جهان يعني در واقع نيمي از تنوع زيستي جهان را از دست خواهيم داد.
بر پايه آثار مكتوبي كه از پيشينيان برجاي مانده است درادوار گذشته، تهديدهاي جدي،  تنها در شكارهاي بزرگي كه توسط پادشاهان وفرمانروايان در شكارگاه ها و جنگل ها انجام مي شد، متوجه حيات وحش و گونه هاي زيستي بود. نويسنده كتاب،  در بار خونين شاه صفي از پادشاهان سلسله صفويه، دريادداشت هاي خود، صحنه هاي تكان دهنده و رقت باري از شكاردسته جمعي حيوانات در جنگل هاي مازندران و توسط سرداران شاه صفي را تشريح كرده است. بنا به اين نوشته ها، در يك زمان معين و معمولاَ در اواخر تابستان سپاهيان شاه با كمك مردم بومي كه موظف بودند در آن روز از خرد و كلان به شكارگاه بيايند، پس از محاصره جنگل، به تار اندان حيوانات و جانوران مي پرداختند. حيوانات كه از لانه ها و زيستگاه هاي خود به اجبار رانده مي شدند و هراسان به هر سو مي شتافتند، در معرض تير شكارچيان قرار مي گرفتند. در اين قتل عام وحشتناك، بيش از چند هزار حيوان اعم از حلال گوشت و غيره، هلاك مي شدند. اين روش بيرحمانه شكار، در طول تاريخ و در سراسر جهان تكرار مي شد و به سهم خود در انقراض گونه هاي زيستي نقش موثري داشته اند.
اما در دوره معاصر، به دليل دستيابي به فناوري پيشرفته و بهره برداري بي رويه از طبيعت و منابع طبيعي،  روند نابودي گونه هاي زيستي با شدت بيشتري ادامه دارد. به همين دليل شما ر انقراض گونه ها طي قرون گذشته در مقايسه با ۵۰ سال اخير به مراتب كمتر بوده است.
در بررسي هايي كه پيرامون چگونگي و سير تحولات انقراض گونه هاي زيستي صورت گرفته اين نتيجه حاصل شده است كه عوامل گوناگوني از قبيل شكاربي رويه، توسعه غير اصولي شهرها، آلودگي شديد محيط زيست در نابودي تنوع دخيل بوده اند. توسعه  ناهماهنگ شهري جهان، هر روز زيستگاه هاي حيات وحشي را تنگ تر و محدودتر مي كند و از ميان رفتن زيستگاه ها، امروزه يك مسئله جهاني است و با صراحت مي توان گفت در كمتر نقطه اي از جهان مي توان يافت كه زيستگاه هاي حيات وحش دستكاري نشده باشد. به عنوان مثال، در اندونزي بخش اعظم جنگل ها، به ويژه جنگل هاي باراني كه گونه هاي زيستي بسيار كميابي را در خود جاي داده، دستخوش تخريب وسيع شده است. در برزيل كه در برگيرنده متنوع ترين و بهترين ذخيره گاه هاي طبيعي جهان است، نيز، جنگل ها وزيستگاه  هاي حيات وحش از آسيب دور نمانده است. جنگل هاي اطراف درياي مديترانه، كه حتي تا ميانه قرن بيستم، از بكرترين و بهترين زيستگاه هاي حيات وحش جهان محسوب مي شد، در سراشيبي نابودي قرار گرفته است. در بريتانيا، كمتر از۴ درصد تالا ب ها وجلگه ها كه مركز زندگي گونه هاي گياهي و جانوري است، با قي مانده  است. اگر چه تا كنون آمار هاي متفاوتي درباره انقراض گونه هاي زيستي گياهي و جانوري انتشار يافته است، اما، كارشناسان مي گويند هنوز بسياري از موارد ثبت نشده است.
گياهان كه در سطح وسيعي از جهان پراكنده هستند، بخش مهمي از تنوع زيستي كره زمين را تشكيل مي دهند. برپايه تازه ترين يافته ها، دانشمندان در مورد گياهان فسيلي، به اين نتيجه رسيده اند كه بسياري از گونه هاي گياهي بر اثر حوادث مختلف از بين رفته اند. از جمله بروز عصر يخبندان،  از عوامل مهم نابودي انواعي از گياهان بوده است. بررسي ها همچنين نشان داده است كه دست كم از پنج هزار سال پيش در اروپا تبديل جنگل ها به اراضي كشاورزي آغاز شده است و به اين ترتيب دخالت انسان در روندي كه بعدها به جنگل زدايي معروف شد، بسياري از جنگل ها را به كام نابودي برد و به همين ميزان، باعث از ميان رفتن گونه هاي گياهي و جانوري شد.

البرزي
مصوبه هيات دولت مبني بر تغيير مسير جاده آسيايي، اميدهاي تازه اي را براي حفظ زيست بوم يكي از بزرگ ترين و مهم ترين پارك هاي ملي ايران ايجاد كرده است. پيش از اين و بارها كارشناسان محيط زيست درباره پيامدهاي زيانبار اين جاده پررفت و آمد بر پارك گلستان هشدار داده بودند. سيل ويرانگري كه در سال ۱۳۸۰ بربستر همين جاده شكل گرفت، خسارات بسيار سنگيني به جا گذاشت. در شرح مشكلاتي كه جاده آسيايي براي پارك ملي گلستان به وجود آورده بود، موارد زير گفته شده است.
گذر جاده آسيايي از محدوده پارك ملي گلستان كه در آن حدقل روزانه بيش از ده هزار دستگاه انواع خودرو تردد مي كند. اعمال مديريت صحيح پارك داري براساس ضوابط ملي و بين المللي را با مشكل مواجه كرده است.
پارك ملي گلستان با ۹۱ هزار و ۸۹۵ هكتار وسعت به عنوان يكي از پارك هاي ملي نمونه كشور كه از اعتبار جهاني برخوردار است در منطقه گرگان و گنبد قرار دارد در اين مجموعه كه از چشم اندازهاي زيبا و نمونه هاي طبيعي نظير كوهسار ها، دره ها، رودخانه، آبشار و چشمه سارها برخوردار است آخرين محل مطمئن گونه هاي گياهي و جانوري نادر و كمياب است، كه امكان هر گونه استفاده در تمامي عرصه هاي مختلف علوم را براي پژوهشگران فراهم ساخته است.
جاده تهران - مشهد كه راه آسيايي ناميده مي شود يكي از بزرگراه هاي اصلي كشور است كه مركز ايران را به شمال شرق و پس از عبور از شرق خراسان به كشورهاي افغانستان و پاكستان متصل مي كند.
به علت عبور اين جاده به طول ۵۰ كيلومتر از ميان پارك ملي گلستان متاسفانه تاكنون اهداف تعيين شده در زمينه هاي حفاظت، تحقيق، آموزش و تفريح در آن با مشكل روبه رو بوده و به عنوان يك معضل نسبتاً بزرگ همچنان به قوت خود باقي است.
علاوه براين هجوم مسافران در فصل هاي مساعد سال موجب بر هم زدن تعادل اكولوژيك اين منطقه حفاظت شده بين المللي شده است. همچنين ضايعات ناشي از تصادف و برخورد خودروهاي بزرگ و كوچك با گونه هاي مختلف جانوري سبب شده است كه همه ساله بين ۳ تا ۵ درصد وحوش اين پارك در برخورد با خودروها تلف شوند.
علاوه براين وجود جاده، تراكم گونه هاي جانوري را در برخي از روزها در يك مكان بيشتر و در مكان ديگري كمتر مي كند كه بر روي پوشش گياهي اثرات نامطلوبي گذاشته است.
كارشناسان پيش از اين اعلام كرده بودند كه اگر اين جاده از داخل پارك به شمال اين منطقه كه مناطق محروم مراوه تپه و كلاله را تحت پوشش مي گيرد تغيير يابد،انتقال جاده به بخش شمالي از طريق كلاله به آشخانه مشكلات اقتصادي و اجتماعي روستاهاي مرزي و عشاير شمال خراسان كه نيمي از سال در اطراف گليداغ و مراوه تپه  سكني دارند را بر طرف خواهد كرد و علاوه بر آن از مشكلات زيست محيطي پارك ملي گلستان خواهد كاست.
خوشبختانه با مصوبه هيات دولت، تغيير مسير جاده آسيايي از پارك ملي گلستان تحقق مي يابد و چشم انداز بهتري براي حفظ اين زيست بوم كم نظير و ذخيره گاه بزرگ طبيعي ايجاد شده است.

كاميار حصاري
تابستان براي بسياري از خانواده ها فصل مسافرت و عزيمت به ييلاق، كنار دريا و يا دامنه هاي كوهستاني است. كودكان، نوجوانان و جواناني كه با دنيايي از نياز و اشتياق به همراه خانواده هاي خود، به فضاهاي جديدي قدم مي گذارند، هنوز ذهني پذيرا براي آموختن دارند. اما چند درصد از خانواده هاي ما، توانسته اند يا رغبت دارند، محيطي را كه در آن زندگي مي كنيم و راه هاي مراقبت از اين محيط را به فرزندان خود بشناسانند. اگر، چنين شوري را سراغ نداريم، نبايد زياد خرده بگيريم،  زيرا تنها كساني كه   آموخته اند، مي توانند بياموزند. پس در ريشه يابي مشكل بايد ژرف نگري بيشتري داشته باشيم. در گذشته اي نه چندان دور، محيط زيست ما تا اين اندازه دستخوش آلودگي و بحران نبود. منابع آب شيرين مورد تهديد قرار نگرفته بودند و هواي شهر ها اين گونه آلوده نشده بود، اما اكنون، بيشتر شهرهاي جهان از جمله شهر تهران با چنين مسايلي رو به رو هستند و هر روز كه مي گذرد، مسايل بغرنج تر مي شود. بي آنكه بخواهيم ياس به دل راه بدهيم، حتماً بايد در جست و جوي راه هايي باشيم تا به سهم خودمان، از رشد مسايل كنوني محيط زيست بكاهيم. با نگاهي ساده به اطراف خودمان در شهري كه زندگي مي كنيم، به مسايل گوناگوني برمي خوريم كه با دقت و مراقبت بيشتر مي توانستيم از بروز و رشد آن ها جلوگيري كنيم. به عنوان نمونه، آب زلالي كه از دامنه هاي شمالي تهران سرازير مي شود، پس از عبور از شهر، در دشت ورامين به شيرابه اي سمي تبديل مي شود. در مراحلي كه آلودگي شكل مي گيرد طيفي از شهروندان در آن دخالت دارند. از پيشه وراني كه زباله ها را در آب رها مي كنند تا، رانندگاني كه قطعات فرسوده خودرو مثل فيلتر هوا، كهنه هاي آغشته به روغن، قوطي هاي خالي و آلوده را به داخل شهر مي اندازند، در اين آلودگي نقش دارند. به همين نسبت كودكان و نوجوانان ناخود آگاه ، قوطي هاي خالي نوشابه را كه اغلب از جنس مقاوم پلاستيك است، در نهرها مي اندازند. اين رفتار ناصحيح، سبب مي شود كه جريان آب در ميانه راه آلوده شود.
محدود بودن دامنه شناخت ما از محيط زيست، نيز يكي از دلايل مهم رشد آلودگي هاي زيست محيطي است. شهرونداني كه هنوز نمي دانند، خروج گازهاي سمي از اگزوز خودرو آن ها به دليل نقص فني، تا چه اندازه هواي شهر را آلوده مي كند و اين آلودگي تا چه ميزان بهداشت و سلامتي آن ها و اعضاي خانواده شان را دچار مخاطره مي كند مجدانه درصدد رفع اين نقص بر مي آمدند.
اما،  بخش عمده اي از مشكلات موجود را در عدم اجراي قوانين محيط زيست بايد ديد. علي رغم اينكه بارها، اعلام شده است كه از رفت و آمد خودروها و موتور سيكلت هاي آلوده كننده محيط زيست جلوگيري مي شود،  هنوز، قاطعيت هاي لازم نشان داده نشده است. قاطعيت نه به آن مفهوم كه با تك تك متخلفان در ابعاد گسترده برخورد شود. بلكه اجراي قاطع قانون به صورت همه جانبه  باشد. ابتدا بايد از توليد خودروها و موتور سيكلت هايي كه ميزان گازهاي خروجي آلاينده آن  ها فراتر از حد استاندارد است، جلوگيري شود. انتشار اخبار ضد و نقيض در اين مورد موجب سلب اعتماد جامعه و بد آموزي مي شود. سازمان حفاظت محيط زيست وقتي اعلام مي كند، بعضي از خودروهاي محصول توليدات داخلي بنا به دلايل فني آلاينده هوا هستند، بايد اقدامات قانوني لازم را براي اصلاح اين مشكل به عمل آورد و مهم تر از آن، از ورود و مونتاژ خودروهايي كه داراي اين قبيل مشكلات فني هستند بايد جلوگيري شود. اعمال قانون با قاطعيت و فارغ از هر گونه تبعيض و مماشات، جامعه را براي تمكين از مجموعه قوانين مربوط به محيط زيست آماده مي كند. كودكان و نوجوانان ما، پيش از آن كه به نصايح و اندرزهاي زيست محيطي توجه كنند به رفتار دستگاه ها، مسئولان و چگونگي اجراي قوانين دقت روا مي دارند و با اجراي صحيح قوانين و آموزه هاي ناشي از آن، نسل نو مي  آموزد كه مراقب محيط زيست باشد و اين امانت مهم و حياتي را به آيندگان بسپارد.

فناوري پيشرفته، صيد بيرحمانه
برپايه پژوهش هاي تازه اي كه در انگلستان انجام شده است در طول ۵۰ سال گذشته درصد بالايي از گونه هاي ماهي اقيانوس ها شامل ماهي  تن، اره ماهي، هاليبوت (نوعي ماهي پهن درشت) و فلاوندر (ماهي پهن) به علل گوناگون، منقرض شده و ديگر در آب هاي اقيانوس ها يافت نمي شوند. يك موسسه پژوهشگر انگليسي كه در اين مورد دست به تحقيق زده خاطرنشان كرده است، كه استفاده از ناوگان هاي بزرگ صيادي كه تا اعماق اقيانوس ها را مي كاود، جمعيت انواع ماهيان را به سرعت كاهش داده است. از نيمه دوم قرن بيستم به مرور، ناوگان هاي صيد صنعتي با روش هاي بسيار مخرب، جايگزين روش هاي صيد سنتي به شيوه گذشته شده و همين روند، جمعيت ماهيان و ديگر آبزيان را به خطر انداخته است.
در اين گزارش همچنين گفته شده است كه، در روش صيد با فناوري پيشرفته شمار زيادي از جانوران آبزي، كه مصرف خوراكي هم ندارند، در دام افتاده و هلاك مي شوند. به همين علت لازم است تدابير جهاني براي كنترل صيد آبزيان با هدف حفظ نسل گونه هاي آبزي، به كار گرفته شود.

مردگان هندو در كوره هاي برقي
دهلي نو - آيين باستاني سوزاندن اجساد در هند براي دولت اين كشور كابوسي شده است.
حدود ۲۰ هزار هندو در روز مي ميرند. درحالي كه جمعيت اين كشور يك ميليارد نفر است. سوزاندن يك جسد به طور ميانگين ۳۰۰ كيلوگرم چوب و هيزم مي برد. نتيجه آن جنگل زدايي، پر شدن رودخانه ها با خاكستر و حتي اعضاي بدن انسان است. در سال هاي ۱۹۸۰ دولت هند كوره هاي الكتريكي را به بازار آورد؛ و ده ها واحد آن را در طول رودخانه گنگ در شهرهاي بزرگ و كوچك ساخت. هندوها باور دارند كه اين رود گناهان انسان را مي شويد و روح را براي سفر به بهشت آماده مي كند.
رامش گوپتا يك مغازه  دار هندي كه آيين سوزاندن جسد يكي از بستگان خود شركت كرده بود، گفت: سوزاندن مرده ها با كوره الكتريكي هنوز در ميان مردم جا نيفتاده است. به همين دليل، مردم فقير ناچارند به جاي پرداخت هزينه بسيار كم كوره هاي الكتريكي، هيزم را به بهاي گران خريداري كنند. در اين ميان هواداران محيط زيست كوره هاي الكتريكي را ترجيح مي دهند زيرا نيازي به چوب ندارد . آن ها مي گويند، كوره ها بدن انسان را تبديل به يك ظرف خاكستر مي كند كه هيچ گونه خطري براي محيط زيست روخانه ها ندارد.
سوزاندن الكتريكي جسد حدود ۴ دلار هزينه دارد در صورتي كه سوزاندن آن با چوب ده برابر و حدود ۴۰ دلار تمام مي شود. يك فيلسوف الهيات هندو مي گويد: «زيبايي هندوئيسم در اين است كه در آن تعصب زياد وجود ندارد. لذا مردم براي ايجاد تغييرات بايد قانع شوند.»

كابوس ابر گياهان
مواد غذايي ژنتيك (تغيير ژن يافته) كه اين روزها در بسياري از پايتخت هاي اروپايي و ايالات متحده آمريكا، بحث هاي زيادي را برانگيخته است به محصولاتي گفته مي شود كه، با دست كاري در ژن، آن ها را در برابر آفات گياهي مقاوم مي كنند و يا ميزان بازدهي محصول را افزايش مي دهند. دانشمندان هشدار داده اند كه اين گونه تغييرات ژنتيك، پيامدهاي خطرناكي براي مصرف كنندگان اين محصولات از جمله انسان در بر خواهد داشت. با توجه به اين هشدارها كشور هاي اروپايي مدت ها است كه از ورود محصولات ژنتيك آمريكا جلوگيري مي كنند. در جامعه آمريكا، سالمندان و بزرگسالان نيز از مصرف محصولات ژنتيك خودداري مي كنند و آن را نمي پسندند. توليد كنندگان محصولات ژنتيك، مدعي اند كه براي تامين نياز قحطي زدگان آفريقا، اين محصولات، بهترين گزينه است اما منتقدين، خطرات و پيامدهاي محصولات ژنتيك را از منافع ادعا شده، فراتر مي دانند.
از سوي ديگر گروهي از دانشمندان انگليسي در تازه ترين بررسي هاي خود، خطر محصولات ژنتيك را آن چنان كه شهرت پيدا كرده، نمي دانند و معتقدند:بيم از خطر طغيان ژن ها كه در آينده ممكن است بر اثر مصرف اين مواد، بروز كند، ريشه واقعي ندارد.
ديويد كينگ سرپرست اين دانشمندان مي گويد: طبيعي است كه شكاف ميان دانش ما و قانونمندي هاي ژن در موجودات زنده و گياهان هنوز بسيار زياد است.
وي مي افزايد: اين اطمينان را مي دهم كه رواج كشت و برداشت و مصرف محصولات ژنتيك در آينده منجر به پيدايش علف هاي هرز مقاوم يا «ابر گياهان» نخواهد شد.