عمارت قوام السلطنه در شهر تهران و در دامنه هاي جنوبي سلسله جبال البرز در زميني كه از شمال به جنوب داراي شيبي ملايم است، قرار دارد. عمارت مذكور در بافت تاريخي تهران واقع شده و موقعيت فعلي آن در خيابان سي ام تير نزديك به محل تقاطع اين خيابان با خيابان جمهوري قرار دارد.
عمارت قوام السلطنه و يا به عبارتي خانه قوام السلطنه حدود هشتاد سال پيش به دستور احمد قوام (قوام السلطنه) و به منظور استفاده شخصي ساخته شد. اين عمارت كه امروز شامل دو بناي موزه آبگينه و بنياد سينمايي فارابي است، در باغي به وسعت ۷۰۰۰ متر مربع كه قسمتي از بقاياي باغ بزرگ صنيع الدوله را شامل مي شود، قرار گرفته است. باني بنا«احمد قوام» ملقب به «دبير حضور»، «وزير حضور» و «قوام السلطنه» پسر ميرزا ابراهيم معتمد السلطنه پسر ميرزا تقي قوام السلطنه پسر آقاهاشم است. پسر آقامحسن آشتياني در سال ۱۲۵۲ متولد و در جواني در حدود ۱۲۷۰ شمسي مدت كمي جزو عمله خلوت و پيش خدمت هاي ناصر الدين شاه شد و در سال ۱۳۱۴ شمسي زماني كه ميرزا علي خان امين الدوله به حكومت آذربايجان منصوب شد، احمدخان خواهرزاده خود را نيز همراه خويش به آن ديار برد و رياست دفتر خود را به او داد. بعد در زمان صدارت امين الدوله در اوايل سال ۱۳۱۵ به منشي حضوري صدر اعظم برگزيده شد.
در زمان صدارت عين الدوله (۱۳۱۲-۱۳۲۴) منشي او بود كه ملقب به دبير حضور شد. در سال ۱۳۲۴ توسط ميرزا تقي خان عبدالملك وزير داخله به سمت وزير رسايل تعيين و ملقب به وزير حضور شد و در اوايل مشروطيت به «قوام السلطنه» ملقب شد.
در دوره مشروطيت پس از فتح تهران (۱۳۲۷ قمري) به واسطه حسن توجه سردار اسعد بختياري، معاون وزارت كشور شد و بعد پشت سر هم در وزارتخانه هاي مختلف وزير، نخست وزير و نماينده مجلس شد. او از سال ۱۲۷۹ تا ۱۲۹۹ خورشيدي والي خراسان بود. در سال ۱۲۹۹ كه كودتا شد و سيد ضياء الدين به نخست وزيري رسيد، به علت عداوتي كه سيد ضياء با او داشت، زنداني شد، البته در همين دوره به سمت رييس الوزراء منصوب گشت. كابينه او چهار ماه و دو روز طول كشيد و بعد مشير الدوله نخست وزير شد. سپس در سال ۱۳۰۱ دوباره به سمت نخست وزيري منصوب شد و اين بار صدارتش ۸ ماه طول كشيد و در سال ۱۳۰۲ به دستور رضاخان (وزير جنگ مشير الدوله) به بهانه توطئه چيني، مدتي توقيف شد و سپس احمد قوام به اروپا رفت و به واسطه اعتباري كه برادر او در انگليس كسب كرده بود، تأمين جاني گرفت و در سال ۱۳۰۷به ايران بازگشت و در سال ۱۳۲۱ دوباره نخست وزير شد. او در سال ۱۳۲۴ كه قسمتي از خاك ايران در اشغال روسها بود در مسكو با استالين مذاكره كرد. در ۲۵ تير ۱۳۳۱ پس از استعفاي مصدق، باز هم قوام السلطنه نخست وزير شد، ولي به علت نارضايتي مردم پس از ۴ روز استعفا داد و در نهايت در روز ۳۱ تير سال ۱۳۳۴ خورشيدي در سن ۸۲ سالگي در تهران درگذشت.
همان طور كه پيش از اين عنوان شد، عمارت قوام السلطنه امروزه شامل دو بناي موزه آبگينه و سفالينه است كه سابقاً محل كار قوام السلطنه و ديگري بنياد سينمايي فارابي كه محل سكونت قوام السلطنه بود. ساختمان موزه كه با زيربناي ۱۰۴۰ متر مربع با طرح هشت گوش ساخته شده، داراي اشكوب فوقاني و يك طبقه زيرزمين است. طبقه هم كف از طريق پلكان چوبي دو طرف كه به سبك معماري روس ساخته شده است، به بالا مي رسد. سرسراي موزه كه پيش از استقرار سفارت مصر در اين محل به شكل گنبد ساخته شده بود، در اين دوران به صورت مسطح درآمد. لازم به ذكر است كه بناي مذكور تا سال ۱۳۳۲ مورد استفاده قوام بوده و پس از آن به سفارت مصر فروخته شد و حدود هفت سال در اختيار اين سفارت قرار داشت. سپس با تيره شدن روابط ايران و مصر در زمان جمال عبدالناصر تعطيل و بانك بازرگاني ساختمان مذكور را خريد. در سال ۱۳۵۵ عمارت قوام را دفتر مخصوص خريداري كرد. در آن زمان كارهاي اداري دفتر مخصوص در محل فعلي بنياد فارابي انجام مي گرفت و موزه آبگينه و يا به عبارتي دفتر كار قوام توسط «هانس هولين» معمار اطريشي جهت موزه شيشه و سفال طراحي و به عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفت.
|
|
در معماري اين بنا به جاي استفاده از ايوان، از پنجره هاي دوگانه استفاده شده است كه در فرهنگ معماري به پنجره هاي ايراني و يا ونيزي شهرت دارد. بنا، مانند بسياري از ساختمانهاي دوره قاجاريه تلفيقي از معماري سنتي ايراني و معماري سده نوزدهم اروپا است كه زير نظر شخص قوام السلطنه و طبق طرح مهندسي اروپايي بنا شده است.
از عوامل تزيين بنا مي توان به هنرهاي آجركاري، گچ بري، آينه كاري و منبت كاري اشاره كرد.
هنر آجركاري در نماي بيروني ساختمان بوده و در حدود ۵ نوع آجر در طرح ها و نقوش هندسي گل و بوته هاي مختلف به كار رفته و ياد آور هنر ظريف آجركاري دوران سلجوقي است.
از ديگر هنرهاي تزييني بنا، مي توان به هنر گچ بري اشاره كرد كه در نماي داخلي به سه شكل و شيوه بسيار زيبا ديده مي شود. گچبريهايي كه در زمان قوام السلطنه انجام شده، شامل گچبري هاي سرسرا و قسمت هايي از تالار است، ديگر گچبري هايي كه توسط مصري ها در زمان سفارت بودن منزل قوام انجام شده، مانند: تالار مينا، تالار بلور و زيرزمين موزه كه به سبك ضربي است.
و در آخر گچبري هايي كه در سال ۱۳۶۲ به شكل خط و نقاشي در سرسراهاي بالاي موزه ايجاد شده است هنر آينه كاري در سرسراي بالاي موزه و در حاشيه گچبريها به شكل ترنج و نقوش هندسي زيبا ديده مي شود. تقريباً تمامي درها، سرسراها و كناره هاي پلكان موزه منبت كاري شده و بيشتر به شكل تزيينات گل و گياه و برگهاي زيبا است.
كتايون پلاسعيدي- كارشناس ارشد باستانشناسي