گرچه خبرهاي متعددي از كانال هاي رسمي و غيررسمي مي رسد كه بستر بازگشايي مرز ايران و عراق براي زيارت عتبات عاليات فراهم آمده است اما مرگ غمبار مسافران غيرقانوني ايران به اماكن مقدسه عراق همچنان ادامه دارد و هر روز از گوشه و كنار كشور خبر مي رسد كه تعدادي از شهروندان در عزاي از دست رفتن عزيز سفر كرده آ نها به عراق ماتم گرفته و لباس سياه پوشيده اند. زيارت عتبات عاليات و در آغوش گرفتن ضريح شش گوشه سرور و سالار شهيدان آرزوي ديرينه تمام شيعيان عاشق و دلداده اي است كه سالهاي زيادي در آروزي اين ديدار صبر كرده، فرزندان جان بر كفي را در طول هشت سال دفاع مقدس از زير قرآن روانه جبهه و جنگ نموده و عقده هاي فروخورده بعد از سقوط ديكتاتور عراق را اين گونه بيرون مي ريزند تا در غياب ديكتاتور عراق پنجه در بارگاه ملكوتي اباعبدالله الحسين(ع) اندازند اما در اين راه جان سپردن، آن هم در شرايطي كه مسئولان حكومتي هشدارهاي خود را بارها و بارها تكرار كرده و بر پرهيز از اين سفرها تأكيد كرده اند توجيه شرعي نمي تواند داشته باشد.
عشق به كربلا و زيارت اماكن مقدسه در عراق در وجود هر شيعه اي موج مي زند و هر شهروندي اين آرزو را سال ها با خود همراه كرده و انتظاري طولاني را در سرپرورانده است اما وقتي خطر به سفر پيوند مي خورد و چنين سفرهايي از جايگاه ايدئولوژيك و باورهاي اعتقادي زيرسئوال مي رود ديگر اصرار بر چنين سفرهايي همراه شدن با احساسات كور و فاصله گرفتن از عقل و خردي است كه در عقبه آن ممنوعيت شرعي و قانوني نهفته است.
عباس اسدي
دهليزهاي مرگ در انتظار
با سقوط ديكتاتور بغداد در آخرين روزهاي فروردين ماه به بعد هزاران نفر از گوشه و كنار ايران به اميد زيارت عتبات عاليات عراق به طرف شهر مهران هجوم آوردند اما به دليل نبود امنيت در عراق با ممانعت مسئولان سياسي، نظامي و امنيتي مواجه شدند. در اين ميان به تدريج نجواهايي از عبور غيرمجاز عشاير منطقه از خط مرزي و ورود به عراق از طريق كوره راههاي خشك و بياباني مرزي گوش و جان زائران بلاتكليف را نوازش مي كرد به همين خاطر هركس در هر گوشه اي از سرزمين پهناور ايران به دنبال گريزگاهي بود تا از هر طريق ممكن خود را به كربلا برساند و مرقد امام سوم خود را در آغوش گيرد زائران بي تاب از زيارت به كوه و دشت و سنگلاخ ها زدند و در اين ميان تاكنون بيش از ۱۷۰ نفر در حين ورود به عراق و يا هنگام بازگشت كشته و نزديك به ۲۰۰ نفر مجروح شدند، اين سفرها هنوز هم ادامه دارد و راه كربلا به مثابه دهليزي است كه مسافران غيرقانوني را به كام مرگ مي كشد. اين سفرها تا كي ادامه دارد؟ كيفيت اين سفرها چگونه است و با چه شيوه اي انجام مي شود؟ آيا ديپلماسي كشور در پي راه حل اين مشكل برآمده است؟ پرسش هايي است كه در اين گزارش به يكايك آن ها پاسخ داده مي شود.
اكيپ گشت مرزي پاسگاه «ميمك » (مهران ) ضمن دستگيري ۳۰ نفر از زائران غيرمجاز كه قصد خروج از مرز را داشتند جسد مردي را كه قسمتي از (بدن ) آن توسط حيوانات از بين رفته بود، كشف كرد.
با اخذ مجوز قضايي و بازرسي از البسه متوفي مشخص شد كه جسد متعلق به شخصي به نام «حسين» ۳۱ ساله اهل «تاكستان» است كه احتمالاً قصد خروج از مرز به جهت زيارت عتبات عاليات را داشته است .
چند روز بعد، هنگ مرزي مهران جسد مردي مجهول الهويه حدود ۲۵ ساله در منطقه «چنگوله » را كشف كرد كه قسمت هايي از بدن وي توسط حيوانات متلاشي شده بود.
در وقتي ديگر دو نفر ساكن قم به كلانتري مهران مراجعه و بيان داشتند برادرشان چند روز پيش كه قصد زيارت عتبات عاليات را داشته در مرز مهران مفقود شد و تاكنون هيچگونه خبري از وي به دست نيامده است .
مأموران در اين راستا به جستجو و تفحص پرداختند تا اينكه جسد متوفي به نام «صاحب علي» ۶۲ ساله در پنج كيلومتري شمال برجك «چكمه قمر» پيدا شد.
از سوي ديگر برابر اعلام هنگ مرزي مهران تعداد پنج نفر از عاملين قاچاق انسان با همراه داشتن يك ميليون و ششصد و هفتاد و يك هزار تومان در سطح شهر مهران دستگير شدند.
اين در حالي است كه «علي زيني وند» مديركل سياسي انتظامي استانداري ايلام مي گويد طي هفته هاي گذشته بيش از ۵۰ نفر در جريان عبور غيرمجاز از نوار مرزي استان ايلام به سوي عراق در حوادث مختلف كشته شده اند.
همچنين رئيس پزشكي قانوني ايلام تلفات انساني مرزهاي اين استان را ۱۳۵ نفر اعلام داشته و گفته است اين افراد در مناطق مرزي ايلام با كشور عراق بر اثر برخورد با مين و تله هاي انفجاري، آفتاب، گرمازدگي، گم شدن، تشنگي و گرسنگي در كوره راه هاي مرزي تلف شده اند، سالاري رئيس پزشكي قانوني همچنين گفت: با توجه به شرايط پيش آمده يكي از مشكلات عمده پزشكي قانوني استان پر شدن ظرفيت سردخانه هاي استان است كه در اين خصوص بايد چاره انديشي شود.
تازيانه خشم در مهران
شهرستان مهران با طبيعت گرمسيري و ناهموار محل زيست و معيشت صدها خانوار عشاير از ايلات «ملكشاهي» و «شوهان» است كه مراتع آنها تا آخرين نقطه خط مرز ايران و عراق گسترده شده است .
براي اين كوچروان ، مناطق مرزي اتراقگاه و محل تعليف دام است و آنان مانند هر كس ديگر گوشه و كنار خانه و كاشانه خود را خوب مي شناسند.
مرگ بر اثر تشنگي يا برخورد با مين،سرگرداني،مارگزيدگي وتصادف خودرويي درجاده هاي فرعي و سخت گذر و پيكر بي جان و يا تشنه و خسته نصيب جانداران درنده،سرنوشت دهها نفر از افرادي است كه بطور غير مجاز قصد ورود به عراق را دارند.
بسياري از زايران ايراني نيز كه موفق به عبور از مرز مي شوند در آنسوي مرز توسط راهزنان مورد دستبرد قرار مي گيرند.
در جريان اوج ترددهاي غيرمجاز زايران ، سه ايراني در خاك عراق بر اثر انفجار مين بشدت زخمي شدند.
زايران ايراني علاوه بر هزينه انتقال از شهر محل سكونت تا شهرستان بانه ، براي انتقال از بانه به نقطه صفر مرزي به ازاي هر نفر ۳۰۰ هزار ريال به رابطان پرداخت مي كردند در حاليكه نرخ معمول كرايه از بانه تا مرزبيش از ۱۰ هزار ريال نيست .
تفاوت اين دو مبلغ نشان دهنده عمق سوءاستفاده افراد سودجواز احساسات مذهبي مردم است .
يك مقام مطلع مي گويد: ترددهاي غيرمجاز زايران ايراني عتبات عاليات از مرزهاي كردستان در روزهاي اخير به نحو كاملاً محسوسي كاهش يافته و در بانه به طور كلي متوقف شده است .
وي دليل كاهش تردد غيرمجاز مرزي در استان كردستان را كنترل كامل و دقيق مرز و گلوگاه ها اعلام كرد.
ميادين مين گذاري شده در نقاط مرزي تهديدهاي جدي در مسير زايران ايراني است .
به گفته برخي منابع مسئول ، از اول ارديبهشت تا اوايل تيرماه شايد شبي بيش از ۵۰۰ نفر به طور غير مجاز از مرز ۴۳۰ كيلومتري استان ايلام با عراق گذر مي كردند.
مسير عبور غيرمجاز از كوهستانهاي خشك و بياباني ، بدون آب و آلوده به مين و مرگ مي گذرد.
راهنماها براي عبوردادن اهالي بومي استان ايلام بين ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار ريال و از افراد غيربومي كه از مناطق ديگر كشور مي آيند بين ۷۰۰ تا يك ميليون ريال دريافت مي كنند.
«امير» اهل «ايلام» كه اواخر ارديبهشت ماه از طريق افراد محلي از مرز چنگوله به عراق رفته ، سفر خود را چنين توصيف مي كند: ساعت ۱۹ سوار تريلي يك تراكتور شده و سفر خود را آغاز كرديم .
پس از طي حدود چهار كيلومتر به علت ناهمواري مسير كه مالرو بود از تراكتور پايين آمده و پياده روي شبانه در مسيري ناآشنا شروع شد.
مسير از حاشيه تپه ماهورهايي بدون آب و علف با سازند گچي و رسوبي و بسيار لغزنده مي گذشت .
هشدارهاي راهنما كه تا پيش از شروع سفر از راحتي و كوتاهي مسيري كه فقط او آن را مي شناخت تبليغ مي كرد بتدريج رنگ و بوي ديگر گرفت از صرفه جويي در نوشيدن آب شروع كرد و بعد به خطر برخورد با مين و مواد منفجره و يا مواجهه با نيروهاي مرزباني رسيد.
هرچه جلوتر مي رفتيم شيب و لغزندگي كوه شديدتر مي شد، خستگي و هراس بيشتر رخ مي نمود و ادامه مسير براي همه به ويژه ميانسالان و تعدادي كه عادت به كوهنوردي نداشتند سخت تر مي شد.
در حدود ساعت سه بامداد به بالاي كوهي رسيديم كه راهنما در ابتداي سفر به ما گفته بود كه عراق پشت اين كوه قرار دارد، هوا گرگ و ميش شده بود كه به نزديكي خط مرزي رسيديم ، بعد از حدود هشت ساعت پياده روي كشنده توان از همه بريده بود، پاهاي همه تاول زده بود همه خسته و تشنه بودند.
تا ساعت ۹ صبح در گرماي طاقت فرساي منطقه منتظر مانديم و پس از آن يك خودرو «كي آ» كه ميني بوسي كوچكتر از نوع رايج ايراني بود در كنار ما توقف كرد.
در خودرويي با ظرفيت كمتر از ۱۴ نفر، ۳۰ نفر روي هم نشسته بودند.
مشكلات پيش روي زائران غيرمجاز را با استاندار ايلام در ميان مي گذاريم .وي مي گويد:
سفر به هر كشور خارجي در گرو اخذ ويزا از سفارت آن كشور است اما با خلاء حاكميتي عراق و فقدان سفارت رسمي اين كشور در ايران مسئله اخذ ويزا و رواديد براي مسافران منتفي است .
محمود زماني قمي مي گويد: در اين شرايط هيچ طرف رسمي براي تعهد حفظ امنيت مسافران و زوار ايراني وجود ندارد. با اين وجود چون مهران با حدود ۱۸۰ كيلومتر فاصله تا بغداد نزديكترين شهر مرزي ايران به مركز عراق است . تردد اغلب مسافران غيرمجاز از اين محدوده صورت مي گيرد.
اين مقام مسئول گفت : از نيمه دوم تيرماه گذشته با تدابير اتخاذ شده كليه راه هاي مرزي استان كه با توجه به كوهستاني بودن نوار مرزي استان تعداد آنها هم زياد است ، مسدود شد.
وي با ذكر اينكه بيشتر گذركنندگان غيرمجاز مرز ايلام اهل ديگر استانهاي كشور هستند افزود: نيروهاي مستقر در ايستگاه انتظامي يكي از مسيرهاي ورودي استان تنها در يك روز ۱۲ اتوبوس حامل زوار را عودت دادند.
با انسداد راه هاي عبور غيرمجاز افراد به عراق ، راهنمايان براي عبور غيرمجاز زوار به راه هاي ديگري روآوردند كه خطرات بيشتري داشت .
در حادثه رانندگي كه در يك جاده فرعي و سخت گذر اين منطقه روي داد، پنج مسافر كشته و ۳۷ نفر زخمي شدند.
منطقه مرزي قصرشيرين دهليز ديگري است كه زائران عتبات عاليات براي عبور غيرمجاز انتخاب مي كنند.
شهرستان مرزي قصرشيرين با دو بخش مرزي خسروي و نفت شهر ـ سومار داراي ۱۸۳ كيلومتر مرز مشترك با كشور عراق است كه از اين ميزان مرز مشترك ۶۲كيلومتر آن با كردستان و مابقي با مناطق عرب نشين اين كشور است .
مرز مشترك اين شهرستان داراي دو نقطه ارتباطي و گمركي «پرويزخان » و «خسروي » با كشور عراق است .
منطقه مرزي پرويزخان هم مرز با كردستان عراق و منطقه خسروي گمرك اصلي كشور با عراق و در منطقه عرب نشين و حكومت مركزي سابق عراق قرار دارد.
پيش از بحران عراق و حمله نظامي آمريكا به اين كشور روزانه حدود دو هزار نفر بصورت رفت و برگشت به منظور زيارت عتبات عاليات كشور عراق از طريق منطقه مرزي خسروي و گمرك رسمي كشور به عراق سفر مي كردند.
با آغاز بحران در اين كشور تردد زوار عتبات عاليات به كشور عراق قطع شد كه پس از پايان جنگ ، سقوط حزب بعث عراق و اوضاع متشنج در اين كشور، تردد به صورت غيرمجاز به عراق از سوي ايرانيان به قصد زيارت اماكن متبركه از طريق مناطق مرزي آغاز شد.
به گفته فرماندار قصرشيرين ، تردد غيرمجاز افراد از طريق مرز اين شهرستان نسبت به ساير مناطق مرزي كشور بسيار كم است .
آلوده بودن مناطق مرزي اين شهرستان به مينهاي باقيمانده از جنگ و ناامني مناطق مرزي كشور عراق از جمله دلايل كاهش و حضور كم زايران ايراني در منطقه مرزي قصرشيرين براي سفر زيارتي غيرقانوني به كشور عراق است .
بيشترين تردد افراد به صورت غيرقانوني با استفاده از آشنايي افراد بومي به مسيرهاي تردد و تاريكي شب است .
زايرين با پرداخت مبالغي در حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار ريال به افراد بومي آنان را به عنوان «بلد» استخدام كرده كه آنان نيز پياده و از ميسرهاي مشخص در زماني بين پنج تا هشت ساعت افراد را به آن سوي مرز انتقال مي دهند.
به گفته «حسين خوش اقبال» فرماندار قصرشيرين ، هفته گذشته حدود ۲۰نفر از افرادي كه قصد داشتند از طريق مرز سومار به صورت غيرقانوني وارد كشور عراق شوند، دستگير و تحويل مراجع قضايي شدند.
وي افزود: اين افراد از سوي دستگاه قضايي به پرداخت جريمه نقدي محكوم مي شوند.
در همين رابطه يك مقام آگاه گفت : تاكنون تعدادي از زوار در اين مناطق بر اثر انفجار مين مجروح و يا كشته شده اند.
ارتفاعات صعب العبور بانه
و مريوان كوره راه سفر
۳۲۰ كيلومتر مرز جمهوري اسلامي ايران با عراق در منطقه كردستان (بانه و مريوان ) از اواسط خرداد ماه گذشته بشدت مورد توجه زنان و مرداني بود كه به عشق زيارت عتبات عاليات توسط رابطان محلي به صورت غيرقانوني وارد شمال عراق و از آنجا راهي مناطق مركزي و جنوبي اين كشور مي شدند.
به گفته فرمانداران شهرستانهاي مرزي بانه و مريوان روند تردد غيرمجاز زايران ايراني از اوايل خردادماه و به عبارتي اواخر ارديبهشت شروع شد و در سه هفته نخست تيرماه به اوج خود رسيد، ولي با تدابير انجام شده سرانجام بحث تردد غيرمجاز مرزي در كردستان در يك هفته اخير متوقف شده است .
«علي فعله گري » فرماندار بانه به خبرنگار ايرنا گفت : تردد غيرمجاز مرزي زايران ايراني در يك ماه گذشته به اوج خود رسيد.
وي افزود: روزانه به طور متوسط ۳۰۰ تا ۴۰۰ تردد غيرمجاز از مرزها توسط زايران ايراني انجام مي شد.
فعله گري افزود: زايران ايراني به دليل ناآشنايي به منطقه توسط رابطان و يا قاچاقچيان انسان مورد سوء استفاده قرار مي گيرند.
وي با اشاره به يك نمونه گفت : رابطان تردد غيرمجاز مرزي در اقدامي ناجوانمردانه يك گروه را به يك روستا در ۱۰ كيلومتري بانه انتقال داده و به اعضاي گروه گفته بودند كه اينجا «پنجوين عراق» است و چند كيلومتر پايين تر «كربلاست » و آنها را به حال خود رها كرده بودند.
چندي پيش يك زاير اهل ملاير بر اثر انفجار مين در يك نقطه مرزي كشته شد و ده ها نفر نيز تاكنون براثر برخورد با مين زخمي شده اند.
«عليرضا جمشيدي» فرماندار شهرستان مرزي مريوان تاييد مي كند كه به رغم كاهش زياد، هنوز تردد غير مجاز زايران ايراني عتبات عاليات به خاك عراق به صورت متفرقه و پراكنده ادامه دارد.
وي گفت : روند تردد غير مجاز مرزي با هدف زيارت عتبات عاليات كه عمدتاً محدود به كربلا مي شد، از اوايل خرداد آغاز و در تير ماه امسال شدت گرفت .
وي افزود: در اين مدت چهار هزار و ۴۳۰ نفر بخاطر تردد مرزي غيرمجاز در شهرستان مريوان دستگير شدند كه عمدتا از استانهاي اصفهان ، زنجان ، تهران ، قم ، ايلام و همدان بودند.
زايران ايراني عتبات عاليات در مسير ورود به عراق و در داخل خاك اين كشور همواره در معرض تهديد مالي و جاني قرار دارند كه خطرات موجود در داخل عراق به مراتب بيشتر بود.
سفر به عراق با همه خطرها و ناگواري هايي كه به ارمغان مي آورد همچنان ادامه دارد. يكي از مديران سازمان حج و زيارت در اين باره مي گويد: ما فقط مي توانيم هشدار دهيم شهروندان از رفتن به عراق پرهيز كنند البته اين نكته را هم مي پذيريم كه شايد استقبال گسترده زائران غيرمجاز از اينگونه سفرها به غير از عشق و دلدادگي كه وجود دارد قيمت اندك و هزينه ظاهري پايين اين گونه سفرها باشد اما وقتي هزينه هاي پنهان اين سفرها را به هزينه هاي مادي بيفزاييم به اين نتيجه مي رسيم كه سفري كه همراه با دغدغه، اضطراب و ترس و هيجان هاي كاذب همراه باشد و حتي در مواردي مرگ مسافر را به ارمغان آورد هزينه آن را در مقياس كمي نمي توان آورد.
وي مي افزايد: سفري كه مسئولان حكومتي آن را منع مي كنند، روحانيون و افراد مذهبي چنين سفرهايي را جايز نمي شمرند چگونه و با چه توجيهي شهروندان راه اين سفرها را در پيش مي گيرند.
رئيس سازمان حج و زيارت نيز تنها به هشدار و توصيه به زائران اكتفا مي كند و بيان مي دارد كه مشتاقان زيارت تا زمان دست يافتن به يك سازوكار قانوني و ايمني از سفر به عراق خودداري كنند.
سيداحمد زرهاني مي گويد: متأسفانه اين سفرها به رغم هشدارهاي مكرر مسئولان صورت مي گيرد و گرفتاري هايي هم براي شهروندان در پي مي آورد.
وي به اشخاص و شركت هايي كه به طور غيرقانوني به ثبت نام و اعزام زائران در شرايط فعلي اقدام مي كنند هشدار داد در صورت شناسايي با آنان برابر ضوابط برخورد مي شود.
بر اساس آمار بيشترين زائران غيرقانوني كربلا از استان خراسان مي باشند كه برخي از آن ها با مراجعه به شركت ها و پرداخت مبالغي كار اعزام آن ها صورت مي گيرد در اين باره فرمانده نيروي انتظامي مشهد گفت: از فعاليت گروه هاي سياحتي كه به صورت قاچاق اقدام به اعزام زائر به عراق مي كنند، جلوگيري مي شود.
وي افزود: به دنبال اطلاعات مردمي و پيگيري هاي مستمر نيروي انتظامي مشهد سه گروه سياحتي كه در اعزام مسافر به عراق فعاليت مي كردند، شناسايي شدند، سيدعلي اكبر يوسف زاده افزود: اين افراد با صدور مدارك جعلي و با همكاري افراد ناشناس عراقي، اقدام به اين كار مي كردند.
روزنه هاي اميد و تحقق آرزوهاي فروخورده
به تازگي در خبرها اعلام شده است كه بستر اعزام قانوني زائران به عتبات عاليات فراهم آمده است به طوري كه ميزبانان عراقي گفته اند ما از ورود زائران ايراني و افزايش تعداد آن ها استقبال مي كنيم، مشروط بر اينكه آنان با گذرنامه و به صورت قانوني به آن كشور سفر كنند.
سرتيپ خلبان محمدباقر قاليباف فرمانده نيروي انتظامي در مشهد گفت: مسأله سفراتباع كشور به عتبات عاليات در شوراي امنيت ملي در دستور كار قرار گرفته و با تلاش مسئولان اين موضوع به سرعت در حال انجام است تا زمينه سفر قانوني براي سفر به عتبات عاليات فراهم شود. وي افزود: تأمين امنيت شهروندان ايراني از شرايطي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد و در اين باره اقدامات و هماهنگي براي اعزام زائران به عمل آمده است.
فرماندار شهرستان مهران نيز در اين باره گفته است: زمينه سفر قانوني زايران ايراني به عتبات عاليات كشور عراق در حال فراهم شدن است. وي افزود: با توجه به هجوم مشتاقان زيارت ائمه اطهار(ع) به مرزهاي اين شهرستان و خروج غيرمجاز آنان بزودي مرز رسمي مهران گشايش مي يابد.
از سوي ديگر وزارت خارجه عراق اعلام داشته است فعاليت سفارت عراق در پايتخت برخي كشورها از جمله تهران نيز از سرگرفته مي شود كه پيش بيني مي شود با از سرگيري فعاليت اين سفارت بستر ورود قانوني زائران به عراق فراهم آيد.
فراز آخر
قحطان عزاوي مسئول فعاليت گردشگري عراق اعلام كرد:
سفر قانوني زائران ايراني و غيرايراني به عراق براي زيارت عتبات عاليات به زودي با ظرفيت روزانه سه هزار زاير از سرگرفته مي شود.
تلويزيون اطلاع رساني عراق جمعه شب به نقل از «قحطان عزاوي» افزود: قبل از جنگ روزانه ۱۵۰۰ زاير عتبات عاليات وارد عراق مي شدند اما در شرايط فعلي آمادگي پذيرش سه هزار زاير ايراني وجود دارد.
قحطان عزاوي گفت: در آينده اي نزديك زائران ايراني براي زيارت مرقد ائمه در «بغداد، سامرا، كربلا و نجف» بار ديگر به عراق سفر مي كنند.
بسياري از كساني كه قصد سفر زيارتي به عراق را دارند با اين استدلال كه هنوز اين كشور ناامن است سفرهايشان را به تعويق مي اندازند.
