شرايط و ناهنجاري هاي گوناگون و آشكار در ساختار ايمني همه جانبه شهر تهران، به گونه اي است كه كلانشهر تهران همچون ققنوسي، آسيب ديدگي و يا سوختن خود را(خداي نكرده) بر اثر بروز بلاياي طبيعي از جمله زلزله و يا بروز حوادث انسان ساخت و آتش سوزي هايي در سطح بحران،  نظاره گر باشد . متأسفانه تاكنون به مقوله حفاظت و ايمني شهر تهران با ديد همه جانبه و همه سونگر، توجهي جدي معطوف نشده است و حتي در منشور شهر تهران نيز در محورهاي اصلي منشور، به صورت يك بعدي و صرفاً از ديدگاه زلزله در تهران، ايمني ابر شهر تهران را تصميم سازان منشور شهر تهران، انديشيده و مطرح نموده اند در حالي كه امروزه يكي از فاكتورهاي مهم و ملاحظات اساسي در طراحي ها و برنامه ريزي ها و مديريت شهري، محفوظ نگه داشتن و پايداري كالبدي شهري در برابر خطرات ناشي از جميع بلايا و حوادث از جمله زلزله، آتش سوزي پس از زلزله با ويژگي هاي شهر تهران، آتش سوزي هاي وسيع در سطح بحران، حوادث انسان ساخت و... مي باشد.
آنچه مسلم است پرداختن به ايمني شهر اگر به صورت كامل و همه سونگر نباشد، نه تنها تحقق شرايط ايمني به معناي عام را تأمين نخواهد نمود بلكه در آينده هزينه هاي سنگين تري را به لحاظ تكميل اقدامات و فعاليت ها در اين زمينه به شهروندان تحميل خواهد كرد و بي شك ايمن سازي كلانشهر تهران، بدون برنامه و خودبه خود، سامان نمي يابد و برنامه ريزي مستمر و پايدار در اين زمينه ضرورتي انكارناپذير است.
و اما برنامه اي كه شهر پايدار را ايمن نمايد بايد داراي چه ويژگي هايي باشد و چگونه گستردگي موضوع را ملحوظ نظر داشته باشد. و آيا بدون مشاركت پايدار نيروهاي متخصص و سازمان ها و ارگان هاي درگير با آن، دسترسي به اهداف ايمن سازي متصور مي باشد و آيا شرايط و ويژگي هاي پيچيده و منحصر به فرد تهران از نظر ناهنجاري ها و نواقص ايمني، كندي و يا تأخير در برنامه ريزي ايمن سازي و يا بهبود كيفي ايمني را اجازه مي دهد و آيا بدون توجه جدي به زيرساخت ها و بسترسازي جهت تحقق اهداف مديريت پايدار شهر، و بدون حضور مؤثر نهادها و سازمان هاي حرفه اي و مرتبط با موضوع در جريانات تصميم سازي- تصميم گيري- اجراي طرح ها و برنامه هاي توسعه و تداوم برنامه ريزي مي توان به حصول شهر پايدار ايمن  اميدوار بود.
به طور قطع پاسخ به سؤالات مطروحه فوق منفي مي باشد و در اين مقاله سعي شده است كه ملاحظات اساسي و فاكتورهاي لازم جهت تحقق شهر پايدار ايمن را از منظر بلاياي طبيعي و حوادث انسان ساخت از جمله آتش سوزي ها، مورد بررسي اجمالي قرار گيرد و بويژه در خصوص آتش سوزي ها و حوادث انسان ساخت كه بروز آن در سالهاي اخير به گواهي آمار و ارقام موجود در بخش آمار و انفورماتيك سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني تهران افزايش و تشديد قابل توجهي را نشان مي دهد.
بر اي اين كه شهر پايدار ايمن باشد بايد محورهاي اساسي جهت  مطالعات و برنامه ريزي به درستي مشخص و تعيين شود و در ادامه با توجه به تجربيات سازمان درگير با موضوع و برخورد عيني با بسياري از مخاطرات در كلانشهر تهران، متغيرها و فرضيات مورد لزوم در فرآيند برنامه ريزي، متناسب با ويژگي هاي ابرشهر تهران ملحوظ نظر قرار گيرد تا در فرآيند برنامه ريزي بتوان بهترين راهكارها، سياست ها و روشهاي بهبود كيفي را مطمح نظر قرار داد.
اما با توجه به تجربيات ساليان متمادي(بالغ بر ۲۲ سال) فعاليت در بخش هاي مختلف كارشناسي و مديريتي سازمان آتش نشاني تهران، نگارنده اعتقاد راسخ دارد كه محورهاي مطالعاتي در اين زمينه در سه بخش بايد مورد توجه قرار گيرد.
شناسايي و شناخت خطرات و كانون هاي بالقوه بروز حوادث و آتش سوزي ها در شهر و تلاش در راستاي مصون و محفوظ ماندن در مقابل آن.در اين رابطه بايد با ديد جامع و همه سونگر، تأسيسات زيربنايي شهر و موقعيت هاي مختلف آن را از منظر حفاظت در برابر حريق و حوادث مورد توجه جدي قرار دهيم و در تحليل وضعيت موجود، به آمار حريق ها و حوادث در طول ساليان گذشته، نگرش دقيق داشته باشيم تا با لحاظ اولويت ها و درجه بندي  ميزان خطر، كليه عوامل تهديد كننده شهر ثبت و به عنوان زيرساخت جهت انجام مطالعات بعدي مورد استفاده قرار گيرد. آمار آتش سوزي و حوادث گوناگون همانند آينه اي واقعيت هاي ايمني ابرشهر تهران را كه به عنوان بزرگترين مركز اقتصادي، سياسي و اجتماعي كشور و محل تمركز عالي ترين نهادها و ارگانهاي حكومتي، مالي و خدماتي مطرح مي باشد، به ما نشان مي دهد و اين در حالي است كه كلانشهر تهران در ابعاد سخت افزاري و نرم افزاري متناسب با نياز و حساسيت و اهميت ايمني آن، مورد توجه جدي قرار نگرفته است.
از چالش هاي اساسي ايمني شهر تهران، از منظر عوامل تهديد كننده، به آسيب پذيري آن در مقابل خطرات بالقوه از جمله زلزله- آتش سوزي هاي پس از زلزله، مسائل مديريت بحران، حوادث مختلف انسان ساخت و... مي توان اشاره نمود.
همان گونه كه اشاره شد در بررسي ها و مطالعات راهبردي در زمينه ايمني و همچنين مطالعات ساختاري با رويكرد ژرفانگر، تحقق اهداف اصولي مطالعات، منوط به استفاده بهينه از آمارهاي موجود در حوادث و آتش سوزي هاي رخ داده در ساليان اخير مي باشد.
آمار مزبور، بيانگر آن دسته از حوادث و آتش سوزي هايي است كه سازمان آتش نشاني تهران از وقوع آن مطلع شده و در عمليات اطفايي و امدادي شركت فعال داشته و قطعاً آمار واقعي بسيار فراتر از آن است . نكته مهم ديگر اين كه، شرايط و ويژگي هاي شهر تهران از جمله تشديد و افزايش بلندمرتبه سازي و تغيير رويكرد در انتخاب مصالح و مواد و تعميم استفاده از گاز به عنوان سوخت مصرفي و بسياري از فاكتورهاي ديگر، هر آن مي تواند بروز يك يا چند حادثه يا حريق در سطحي وسيع و با تلفاتي قابل توجه را پديد آورده و خسارات مترتب از آن ضربه سنگيني از جنبه سياسي- اقتصادي و اجتماعي جلوه نمايد.
اقدامات پيشگيرانه
به طور كلي شناسايي خطرات و كوشش  در راستاي محافظت در برابر بروز و توسعه آن، شامل اقدامات پيشگيرانه است و جهت تبيين بهتر موضوع به ذكر دو نمونه اكتفا مي شود:
نمونه اول: يكي از خطرات و تهديد كننده هاي ايمني شهر تهران، وقوع زلزله اي با شدت نسبتاً  سنگين پيش بيني شده و با توجه به مطالعات و بررسي هاي به عمل آمده و ريز پهنه بندي آن در سرتاسر مناطق شهري و حومه آن، به نظر مي رسد كه در زمينه شناخت خطر و آناليز و تحليل آن قدم هاي مؤثري برداشته شده و با توجه به اين كه پيشگيري از بروز آن به رغم پيشرفت قابل توجه تجهيزات و دانش فني آن، هنوز خارج از توان بشر مي باشد.
بنابر اين تنها در راستاي كاهش تلفات و خسارات مترتب و يا جلوگيري از توسعه و گسترش پيامدهاي ناشي از آن بايد در ابعاد مختلف برنامه ريزي  كرد و اقدامات لازم به صورت دقيق و كاربردي اجرا شود. يكي از كمبودهاي مطالعاتي در زمينه زلزله، بررسي و ريزپهنه بندي وقوع آتش سوزي هاي پس از زلزله مي باشد كه به مراتب خطرات و تلفات آن از وقوع آوار و تخريب ساختمان ها بيشتر خواهد بود و تجربه زلزله  هاي رخ داده در كشورهاي حادثه خيز حاكي از بروز ۷۰% خسارات و تلفات مالي و انساني ناشي از بروز آتش سوزيهاي پس از زلزله  مي باشد و لذا بايد اين مهم نيز در پروسه مطالعات و برنامه ريزي ها مورد توجه جدي قرار گرفته و تدابير و راهكارهاي لازم جهت محفوظ نگه داشتن در برابر آن در مراحل مختلف و بعد از بروز بحران اتخاذ و به مورد اجرا گذاشته شود.
نمونه دوم: يكي از دغدغه ها و نگراني هاي آتش نشاني، توسعه و تعميم خطوط و شبكه گاز شهري در مناطق مختلف شهر بدون توجه به اصول و ملاحظات ايمني و حفاظتي مي باشد و بديهي است كه خصوصيات فيزيكي و شيميايي تركيب گاز شهري و احتمالات مخلوط آن با هوا و يا اكسيژن موجود در آن و تشكيل يك اختلاط قابل اشتعال و انفجار در موقعيت هاي مختلف شهر تهران، هر آن مي تواند تلفات سنگيني را به بار آورد و با توجه به حساسيت ايمني آن بايد با اتخاذ راهكارها و تدابير مناسب از بروز آن با اعمال ضرايب بيشينه اجتناب  گردد . به علاوه در راستاي ممانعت از توسعه و گسترش ابعاد حوادث و آتش سوزي هاي مترتب از آن نيز راهكارهاي اصولي اتخاذ و به مورد اجرا گذارده شود و در اين رابطه شايد شرايط زمين لرزه اي تهران از نظر ايمني بهره گيري از گاز شهري در حداقل بسياري از نقاط حساس آن را با چالش ها و مخاطرات جدي توأم نمايد!؟
در برنامه ريزي ايمن سازي و بهبود ايمني در شهر پايدار، بايد سياست هاي مديريتي و روش هاي مناسب ملحوظ نظر قرار گرفته و سند حاصله به عنوان يك قانون يا طرح فرادستي جهت نيل به مقصود در طرحها و پروژه هاي كاربردي و اجرايي(ميداني) در موضوعات مورد نظر از جمله شبكه لوله كشي گاز مورد استفاده قرار گيرد.
پژوهش:
هوشنگ شريف زاده - داود براتي
ادامه دارد

به «پلور» كه رسيديم، خنكاي دلچسبي همراه عطر پونه، جانمان را تازه كرد. در جست وجوي گام به گام دوستاني كه،  در همان حوالي چادري برپا كرده بودند،  سر از پا نمي شناختيم. با ديدن تابلوي «سد لار» احساس كرديم كه به مقصد نزديك شده ايم. پس از گذشتن از سه راهي «رينه»، سرانجام در پائين دست امامزاده اسماعيل(ع)، به چادر دوستان رسيديم. من كه در شوق ديدار دشت و دمن و رودخانه زيباي لار سر از پا نمي شناختم، پس از چاق سلامتي كوتاه، از چادر بيرون زدم تا به قول سعدي شيرين سخن «نفسي را فرودهم كه ممد حيات باشد و مفرح ذات» كه در واقع اين چنين بود. چشمهايم در جست وجوي دامنه هاي طبيعت كه هنوز هم به سبزي مي زد با صحنه اي غريب مواجه شدند. خير، اشتباه نمي كردم. دو دستگاه كاميون، پشت سرهم، در نوار ساحلي رودخانه پارك شده و چند كارگر هم ظاهراً سرگرم كاوش زمين بودند. كنجكاوي ام تحريك شد. به آن سو رفتم. كارگران، قطعاتي از زمين ساحل رودخانه را مي بريدند و در سينه كوه،  در آفتاب قرار مي دادند. قطعاتي از بافت بريده شده ساحل كه كاملاً خشك شده بودند، جلب توجه مي كرد. اين كار برايم همچون معمايي به نظر مي آمد. نزديك شان رفتم و خسته نباشيد گفتم. پرسيدم كه قطعات بريده شده را كجا مي بريد؟ با سكوت لحظاتي نگاهم كردند و كار خود را از سر گرفتند. رفتم و از نزديك، روي زمين مرطوب و پوشيده از بافت نرم گياهي كه قسمتي از نوار ساحلي را تشكيل مي داد، قدم گذاشتم. بافت زمين درست مثل اسفنج بود،  نرم و منعطف و با اندك فشار، آب از آن بيرون مي زد. اين بافت جادويي، به يقين از رازهاي شگفت انگيز خلقت است كه طي هزاران سال در هماهنگي زيبا و آميخته به طراوت و بالندگي ميان رودخانه و ساحل آن برقرار شده است. وقتي رود طغيان مي كند، اين زمين اسفنجي، سيلاب را جذب مي كند تا در فرودست باعث تخريب و شستن خاك نشود و هنگامي كه رود آرام مي گيرد زمين آب مازادي را كه ذخيره كرده، آرام آرام پس مي دهد. اين قانونمندي حيات و آبخيزداري طبيعت است كه آواز جان بخش آن همراه زمزمه هاي رود، طي هزاران سال به گوش همه زندگان خاك آشناست. از خود مي پرسم، چرا اين منظومه حيات را ويران مي كنند؟! هزاران سال طول كشيده است تا اين هارموني حيات بخش در اين گوشه از طبيعت كم نظير ميهن ما ايجاد شود، حالا چرا با دست خودمان اين ثمره بي جانشين را برباد مي دهيم. شنيده بودم براي جلوگيري از فرسايش خاك در دشت لار از ورود دام در مواقعي از سال كه خطر آسيب پذيري زمين وجود دارد، جلوگيري مي شود. اما چرا اجازه داده شده است تا بيايند و خاك گرانبهاي لار را با مخدوش كردن طبيعت با كاميون ببرند؟ نقل قول ها متفاوت بود:
- براي مزارع پرورش قارچ مي برند!
- صادر مي كنند!
- و...
قطعه كوچكي از زمين زيبا و اسفنجي را با خودم به شهر آوردم، به هر جايي كه به عقلم مي رسيد كه بايد مراجعه كنم، رفتم تا بدانم به چه دليلي مجوز تخريب دشت لار آن هم با اين شيوه عجيب و باور نكردني را صادر كرده اند. اما به نتيجه اي نرسيدم. دوستاني كه از اين همه دلواپسي من نگران شده بودند، مراتب را به جايي كه تشخيص داده بودند منعكس كردند، اما، كارگران و كاميون ها بعد از وقفه اي يك روزه دوباره آمده اند و كارشان را از سر گرفته اند. با اين تفاوت كه حالا، كاميون ها شبانه مي آيند و شبانه هم مي روند! چون هنوز اطمينان دارم، اين تخلف ممكن است كاملاً غيرقانوني و بدون اطلاع دستگاههاي مسئول انجام شود، اين چند سطر را نوشتم تا آسيب پذيري دشت زيباي لار كه به تازگي پارك ملي هم شده است از اين زاويه مخفي نماند.
بهارزاد