محمدرضا منصوريان
دنياي ناشناخته مكمل ها
فدراسيون پزشكي ورزشي كشور در راستاي اهميت اطلاع رساني مسائل و موارد پزشكي ورزشي با انتشار دومين بروشور اطلاع رساني خود آخرين يافته هاي علمي در زمينه دنياي ناشناخته مكمل ها را به اطلاع ورزشكاران و علاقه مندان به ورزش رسانده است.
متأسفانه در كشور ما مصرف مكمل ها و مواد نيروزا از رشد فزاينده اي برخوردار شده و جالب اينجاست كه اكثريت افرادي كه از چنين موادي استفاده مي كنند از نسبت ضرر و زيان هاي آن ها اطلاع چنداني ندارند و به همين دليل خيلي زود آسيب پذير شده و از جريان صحيح ورزش كنار مي روند.
به دليل اهميت اين موضوع موارد مندرج در اين بروشور را به چاپ مي رسانيم تا عزيزان علاقه مند به استفاده از مكمل ها و مواد نيروزا به صورت علمي تري بتوانند دست به اين كار بزنند:
مكمل چيست؟
مكمل ها يا موادغذايي نيروزا به موادي گفته مي شود كه معمولاً با هدف بهبود عملكرد توسط ورزشكاران مصرف مي شود. غالباً شواهد علمي كافي به نفع مصرف اين مواد وجود ندارد و اكثر افراد انتظار مشاهده تغييراتي غيرمعمول را از آنها دارند.
دنيايي از عوارض
با اينكه شمار پژوهش هاي انجام شده بر روي موضوع مكمل ها و مواد نيروزا نسبتاً زياد است اما طراحي كلي اكثر اين مطالعات به دلايل مختلف داراي نقايصي مي باشد. با اين همه برخي از عوارض متعدد اشاره شده در متون علمي شامل موارد زير است:
*ناراحتي هاي گوارشي
* اختلالات كليوي
* افزايش وزن ناخواسته
* عفونت هاي گوناگون
* گرفتگي هاي عضلاني
* تداخل با جذب مواد غذايي مفيد در دستگاه گوارش
* به هم زدن وضعيت تعادل آب در بدن
* ائوزينوفيلي (افزايش غيرطبيعي بعضي از سلول هاي خون)
* مرگ هاي ناگهاني در جريان ورزش
* و دهها مورد ديگر....
دوپينگ غيرعمدي و مصرف مكمل ها
اگرچه ميزان شيوع دوپينگ غيرعمدي چندان معلوم نيست اما موارد نسبتاً زيادي از موارد ابتلا به اين نوع دوپينگ گزارش شده است:
۱- دوچرخه سوار حرفه اي آلماني - مثبت شدن دوپينگ به علت وجود افدرا در مكمل گياهي مصرف شده (راس و همكاران ۱۹۹۹).
۲- ورزشكار نروژي - مصرف مكمل كراتين - مثبت شدن نتيجه آزمايش دوپينگ به علت وجود ناندرولول (گزارش IOC، بازيهاي المپيك سيدني ۲۰۰۰).
سازوكارهاي احتمالي مثبت شدن غيرعمدي آزمايش دوپينگ بر اثر مصرف مكمل ها بر سه دسته است:
۱- نام ماده ممنوعه در مواد سازنده مكمل توسط كارخانه سازنده ذكر شده باشد اما ورزشكار از ممنوع بودن مصرف آن ماده بي اطلاع بوده است.
۲- مكمل داراي يك نوع ماده ممنوعه در ساختار خود است كه كارخانه سازنده به آن اشاره كرده، ولي ورزشكار از رابطه بين فرآورده هاي موجود در مكمل بي خبر است.
مثلاً اكثر ورزشكاران نمي دانند مكمل هاي Guarana، كافئين فراواني دارند يا مكمل هاي ماهوانگ، افدرين دارند.
۳- مكمل محتوي ماده ممنوعه است، ولي كارخانه سازنده به آن اشاره اي نكرده است كه اين عمل يا عمدي بوده است يا به طور غيرعمدي با توليد فرآورده هاي فرعي طي فرايند توليد صورت گرفته است (مثل فرآورده هاي گياهي حاوي افدرا يا محرك هاي آلكالوييدي گياهي در منابع گياهي رايج يا وجود پيش هورمونهاي استروييدي در مواد گياهي).
موارد احتياج
۱- بسياري از ورزشكاران از مكمل هاي مختلف براي بهبود عملكرد و سلامت خود استفاده مي كنند. اما لازم است ورزشكاران در مصرف اين مواد احتياط كنند.
۲- مكمل هاي غذايي موادي استاندارد شده نيستند، بنابراين تضميني در مورد قدرت و خلوص آنها وجود ندارد. به علت اينكه بعضي از سازندگان اين مواد كنترل كيفيت اندكي بر محصولات خود دارند، ممكن است مقادير واقعي مكمل كمتر يا بيشتر از مقدار ادعا باشد. مواد موجود در بعضي از مكمل ها خطرناك يا مرگ آور باشد.
۳- اينكه ادعا مي شود مواد سازنده يك مكمل طبيعي است هميشه به معناي ايمن بودن آن نيست.
۴- مراقب مواد ممنوعه موجود در مكمل هاي غذايي باشيد موادي مثل افدرين يا اندروستن ديون باعث مثبت شدن آزمايش دوپينگ مي شوند.
۵- از مكمل هاي تأييد شده داخلي يا خارجي استفاده كنيد (مثلاً ال كارنيتين ساخت داخل). كارخانه هايي كه به شكايت ها يا پرسش هاي شما پاسخ ندهند احتمالاً كارخانه هاي معتبري نيستند.
۶- شركت هاي معتبر معمولاً پژوهش هاي با ارزشي در زمينه مكمل هاي خود اجرا مي كنند.
۷- كودكان،نوجوانان،زنان باردار و زنان شيرده بايد تا حد امكان از مصرف مكمل ها پرهيز كنند.
آگاهي و ارزيابي
۸- لازم است پيوسته اطلاعات مربي و ورزشكار روزآمد شود. براي دستيابي به اين هدف مي توان:
الف) به دنبال مقالات چاپ شده درباره مكمل هاي جديد بود.
ب) مي توان از اينترنت و پايگاه هاي اينترنتي معتبر سود جست. البته، گاهي اطلاعات ارائه شده در اينترنت گمراه كننده است. بويژه وقتي كه از منابع ارائه شده توسط كارخانه هاي توليدكننده يا شركت هاي بزرگ توزيع كننده مكمل ها (كه غالباً هم از طراحي هاي بسيار زيبايي برخوردارند) سود مي جوييد، بايد مراقب هرگونه اغراق و يا اطلاعات گمراه كننده بود.
ج) با افراد معتبر و دانشمند يا مجامع معتبر علمي ارتباط برقرار نمود.
۹- بعضي از سازندگان مكمل ها معتقدند فرآورده آنان اثراتي مثل داروها دارد، اما هيچگاه آزمايش هاي مشابه بر روي اين مكمل ها صورت نداده اند. در مورد بعضي از مكمل ها عوارض و اثرات دارو تنها در يك دوره ۶ هفته اي بررسي شده است كه البته مدت بسيار كمي است.