به جاي گسترش فعاليت هاي تجاري - دلالي در حوزه ساخت و ساز بي رويه بايد با شناسايي ظرفيت هاي بالقوه رودبار قصران و لواسانات نسبت به توسعه اصولي اين مناطق در زمينه هاي محصولات باغي، كشاورزي، گردشگري و صنايع دستي اقدام شود
با توجه به آسيب هاي شديدي كه بر اثر توسعه بي رويه بر محيط زيست وارد مي شود، امروزه توسعه پايدار با هدف حفظ محيط زيست در ابعاد جهاني به مثابه يك ضرورت حياتي مورد توجه قرار گرفته است. توسعه به مفهوم گسترش فضاي زندگي انسان مشروط به حفظ منابع حياتي همچون آب، خاك و هوا از هر نوع آلودگي مي باشد، در غير اين صورت توسعه عليرغم سيماي ظاهري پيشرفت در عمل سير قهقرايي داشته و به زندگي نسل هاي متوالي انسان و ديگر موجودات زنده آسيب هاي جدي وارد مي كند. با عنايت به موقعيت ويژه اقليم تهران، رود دره ها و مناطق ييلاقي اطراف اين شهر كه در برگيرنده منابع مهم از ذخاير طبيعي اند و در تأمين آب و اكسيژن مورد نياز ساكنان پايتخت نقش حياتي دارند، با توجه به اين نقش، كليه برنامه هاي توسعه در اين نواحي بايد در چهارچوب نيازهاي حياتي امروز و آينده پايتخت طراحي و اجرا شوند. اما متأسفانه، توسعه ناموزون بر بخش هايي از لواسانات و رودبار قصران آسيب هاي زيست محيطي جدي وارد ساخته است.
ساخت و سازهاي بي رويه توسط اشخاص حقيقي و حقوقي بدون در نظر گرفتن اكوسيستم حساس و شكننده اين مناطق همچنان ادامه دارد و در پاره اي موارد توان دستگاههاي محلي مثل فرمانداري ها و شهرداري ها براي برخورد قانوني با اين تخلفات كفايت نمي كند، لذا اتخاذ تصميمات قانوني در سطح ملي براي حفظ تعادل زيستي و منابع آب و خاك در اين مناطق ضروري است. آلودگي شديد رودخانه جاجرود كه از تأمين كنندگان اصلي آب مورد نياز ساكنان پايتخت مي باشد و از بين رفتن گونه باارزش ماهي قزل آلاي خال قرمز در اين رودخانه، زنگ خطر را در مورد ساخت و سازهاي بي رويه و بر هم خوردن شديد تعادل زيستي در لواسانات و رودبار قصران به صدا در آورده است. در بخش نخست مقاله اي كه اكنون پيش رو داريد به جاذبه هاي طبيعي و همچنين عوامل تهديد كننده اكوسيستم و محيط زيست اين مناطق اشاره شد. در ادامه، امكانات بالقوه براي توسعه گردشگري و همچنين جلوگيري از تخريب روزافزون محيط زيست رودبار قصران و لواسانات معرفي شده است.
علاوه بر تنوع زيستي جالب توجه يكي از ويژگي هاي طبيعي اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران وجود باغ هاي متعدد در دامنه هاي كوههاي اين منطقه است. ويژگي كوهستاني منطقه باعث رونق كشاورزي از نوع باغداري در جهت تعادل و توازن و دستيابي به اهداف چند جانبه مي شود، تا توليد و حفاظت از محيط زيست به صورت توأم انجام گيرد. بطور مثال درختان سيستمي از كشاورزي را به خود اختصاص مي دهند كه هم در توسعه منابع غذايي و هم در حفاظت خاك و هم در تلطيف هوا نقش دارند. امروزه اين سيستم چندمنظوره استفاده از دامنه كوه بدليل فشارهاي اقتصادي و اجتماعي مورد تهديد جدي قرار گرفته است.
كوههاي موجود در اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران به منزله منابع يا برجهاي آبي شهر تهران اهميت ويژه اي دارند. وجود برفهاي دائمي در قلل اين منطقه كوهستاني باعث بوجود آمدن رودخانه جاجرود و چشمه هاي فراواني شده است، كه از منابع تأمين كننده آب آشاميدني شهر تهران مي باشند. همچنين وجود چالهاي گوناگون در كوهستانهاي لواسانات و رودبار قصران از ديگر ويژگيهاي اكوسيستم كوهستاني اين منطقه مي باشد. وجود چالهاي فراوان با نام هاي استرچال، سي چال، سركچال، سفيد كمر چال و غيره در دامنه هاي پرشيب منطقه كه بسيار سرسبز و در هر ماه و هفته با شكوفا شدن گل هاي جديد رنگ نو به خود مي گيرد، مي تواند كاربري هاي بسيار زيادي در رونق گردشگري همراه با حفظ محيط زيست داشته باشد. در آنها مي توان با رعايت ملاحظات زيست محيطي با استفاده از نهرها و آبرساني بصورت مدرن و سنتي تأسيسات و مجتمع هاي گوناگون از جمله باغ هاي جنگلي عمومي همراه با رستوران و اردوگاه هاي تفريحي، هتل، متل، استخر، ميدانهاي دوچرخه سواري، اسب دواني و غيره.. ايجاد كرد.
چشم اندازهاي زيبا و متنوع، قلل مرتفع، اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران فرصتهاي مناسب را براي تفريح و ورزش ميليونها شهروند تهراني و غيرتهراني فراهم كرده است.
ظرفيت هاي توسعه پايدار
مجموعه گسترده اي از منابع پراكنده، ثبت نشده و در بسياري از موارد رو به قهقرا، داشته هاي اكوتوريسمي لواسانات و رودبار قصران را تشكيل مي دهد اين داشته ها طيف متنوعي از چشم اندازهاي جغرافيايي و ذخاير طبيعي را شامل مي شود بررسي جغرافياي اين اكوسيستم كوهستاني و نيز امكان سنجي هر كدام از جاذبه هاي طبيعي قابل سرمايه گذاري، در اين منطقه بيانگر آن است كه اكوتوريسم در منطقه كوهستاني شمال شرق تهران (لواسانات و رودبار قصران) يك منبع اقتصادي مستعد و البته رها شده به حال خود است.
وجود كوههاي سر به فلك كشيده كه بعد از دماوند و علم كوه از بلندترين قلل سلسله جبال البرز هستند، لواسانات و رودبار قصران را به مكان مناسبي براي كوهنوردي و ورزش ها و تفريحات مرتبط با آن در آورده است.
همچنين منطقه لواسانات و رودبار قصران به لحاظ ويژگيهاي اكولوژيكي، توپوگرافي و خاك و تنوع پوشش گياهي و حيواني و به لحاظ نزديك بودن به پايتخت مي تواند منطقه مناسبي براي آموزش و تحقيقات زيست محيطي و گردشهاي علمي باشد. از سوي ديگر وجود رودخانه جاجرود و سد لتيان امكان انجام ورزشهاي آبي، مانند: شنا، قايقراني، اسكي روي آب و ماهيگيري را براي علاقه مندان طبيعت مهيا نموده است. علاوه بر اين وجود چشمه ها و رودك هاي بيشمار و آبشارهايي كه در بيشتر دره ها سرازير مي شوند، انواع پرندگان رنگارنگ متنوع آسمان آبي و هواي لطيف در اغلب روزها به خصوص در بهار و تابستان ده ها هزار شهروند خسته از آلودگي هواي ابرشهر تهران را به دامان خويش فرامي خواند و اينان مي توانند با پياده روي تا انتهاي ده ها دره گوناگون و مصفا خستگي را از تن و روان بزدايند.
اين امكانات بالقوه زماني قابل بهره برداري است كه با سنجش دقيق ظرفيت ها، استعدادها و نيازهاي منطقه، برنامه ريزي جامعي براي بهره برداري درست و اصولي از ذخاير و امكانات آن به عمل آيد. تجربه ثابت كرده است كه افراط و تفريط تحت هر عنواني معمولا زيان هايي دوسويه به مناطق ييلاقي مثل لواسانات و رودبار قصران وارد مي كند.زيرا از يك سو به بهانه حفظ منابع طبيعي از هر گونه سرمايه گذاري حتي در چهارچوب توسعه پايدار در اين مناطق جلوگيري به عمل مي آيد و از سوي ديگر با ميدان دادن به بسازوبفروش هايي كه تمامي چشم اندازهاي طبيعي، باغ ها و دامنه هاي پر طراوت را فقط به صورت زمين قابل تبديل به ساختمان و تحصيل سود مي نگرند، همه ظرفيت ها و قابليت هاي جغرافيايي و طبيعي اين مناطق در سراشيبي تخريب قرار مي گيرند.
بنابراين، انجام برنامه ريزي بر مبناي پژوهش دقيق براي كنترل توسعه و بهره برداري صحيح از اين استعدادها و ظرفيت ها لازم است. اكنون هر مسافر و تازه واردي با وجود دهها بنگاه معاملات ملكي از خروجي تهران تا عمق دره هاي لواسانات و رودبار قصران به خوبي درك مي كند كه عمده ترين فعاليت اقتصادي در اين دو منطقه، فعاليت تجاري - دلالي در جهت تبديل سريع زمين هاي كشاورزي و ذخاير طبيعي به ساختمان و بردن آن به بورس معاملات است. اين روند تب آلود اگر هر چه سريع تر جاي خود را به يك برنامه ريزي اصولي مبتني بر استفاده بجا از طرح هاي عمران و آباداني، كشاورزي و باغداري و توسعه گردشگري و همچنين كمك به صنايع دستي و روستايي ندهد، جبران زيان هاي وارده در آينده بسيار دشوار خواهد بود.
در گذشته اي نه چندان دور شهر كرج در ميان انبوهي از باغ هاي وسيع و پردرخت، هواي پاكيزه را همراه با وزش باد به تهران هدايت مي كرد. امروزه متاسفانه به دليل عدم نظارت بر نحوه ساخت و ساز در اين شهر، كرج خود مبتلا به مسايلي شده است كه تهران و ديگر شهرهاي بزرگ كشورمان كم و بيش با آن روبرو مي باشند و تنها راه باقي مانده براي تلطيف هواي پايتخت، حفظ بافت طبيعي مناطق ييلاقي اطراف شهر در چهارچوب توسعه پايدار است يعني ضمن اعمال توسعه مفيد در اين مناطق براي ايجاد اشتغال و جلوگيري از مهاجرت هاي بي رويه بايد از ادامه ساخت وسازهاي عنان گسيخته نيز جلوگيري كرد. زمين در اين مناطق ارزشي پايدار دارد و بايد در اختيار نسل هاي آينده نيز باشد. تنها راه حفظ اين گوهر ارزشمند در مناطقي مثل لواسانات و رود بار قصران و مناطق مشابه استفاده از قوانين مملكتي مي باشد.
مهندس قاسم كيارستمي
كارشناس ارشد توسعه و عمران روستايي
) داس ويل، ر. ترجمه: اعرابي و ايزدي. ۱۳۷۹، «مديريت جهانگردي»، انتشارات دفتر پژوهش هاي فرهنگي، تهران
۲) لقائي، ح، ۱۳۶۸، «ضرورت ايجاد پاركهاي كوهستاني در تهران»، مجله محيط شناسي، شماره ۱۵
۳) مجنونيان، ه. ۱۳۷۷، «راهنماي آماده سازي پاركهاي ملي و مناطق حفاظت شده براي گردشگري » انتشارات سازمان محيط زيست
۴. زOur Plant Magazineز, UNDP Febuarary, 1999
۵) رضواني، ع، ۱۳۸۰، «اكوتوريسم و نقش آن در حفاظت محيط زيست»، مجله سياسي اقتصادي، شماره ۱۷۴، ۱۷۳
۶) محموديان، ع، ۱۳۸۱، «اطلس شهرستان شميران»
۷) رئيسي، ب. مهرپور، ش. ۱۳۸۱، «برنامه ريزي توسعه پايدار گردشگري طبيعت با تأكيد بر نقش كوهستان»، مجله محيط زيست، شماره ۳۸
