نيلوفر قديري
سال ۲۰۰۳ ميلادي در حالي به پايان رسيد كه جنگ عراق و دستگيري صدام حسين كه در آخرين روزهاي اين سال مردم را با ناباوري و بهت مواجه كرد همه وقايع آن را تحت الشعاع خود قرار داد. اگر بخواهيم وقايع سياسي اين سال را زير يك عنوان خلاصه كنيم بايد از كلمه عراق استفاده كنيم، چرا كه اكثر وقايع ديگر در اين سال در سايه تحولات اين كشور شكل گرفت.
جورج بوش بعد از شش ماه زمينه چيني و چانه زني با متحدان اروپايي در چارچوب سازمان ملل و خارج از آن و در حالي كه به غير از انگليس هيچ كشوري حاضر به تأييد اين اقدام نبود، در ۲۰ ماه مارس در يك نطق تلويزيوني و در حالي كه ساعتي پيش از آن فرود موشك ها به بغداد و پيشروي نظاميان آمريكايي از دو جبهه شمال و جنوب آغاز شده بود،آغاز جنگ عراق را اعلام كرد. عمليات «شوك و وحشت» كه همه نشانه هاي جنگ در هزاره جديد را همراه خود داشت و به صحنه اي براي نمايش قدرت يك ابر قدرت مست قدرت تبديل شده بود چندان طول نكشيد.
يك ماه و اندي بعد بوش در حالي كه در صحنه اي از پيش طراحي شده جلوي تابلويي كه روي آن نوشته شده بود «مأموريت پايان يافته» ايستاده بود، پايان جنگ عراق را اعلام كرد. اما اين آغاز يك جنگ فرمايشي بود كه هشت ماه بعد ادامه يافت و مي گويند تعداد تلفات آمريكايي ها در جنگ دوم بسيار بيشتر از جنگ اول است. بازماندگان حزب بعث به رهبري چند ژنرال برجسته و شايد با هدايت عزت ابراهيم الدوري مرد شماره دو رژيم صدام انفجارهايي را تدارك ديدند كه به طور متوسط هر روز جان بيش از يك سرباز آمريكايي را مي گرفت.
|
|
علاوه براين شبيخون ها و كمين هاي چريكي، چند انفجار بزرگ و طراحي شده هم روي داد كه ويران كننده ترين آنها انفجار نجف در مقابل صحن امام علي(ع) بود كه در آن آيت الله محمد باقر حكيم رئيس مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق از ارزنده ترين مهره هاي مورد نياز عراق فعلي به شهادت رسيد. هنوز معلوم نيست چه كسي مسئول اين انفجار بزرگ بوده است. صدام سه هفته پيش از پايان سال ۲۰۰۳ دستگير شد و افسانه صدام براي عراقي هايي كه حتي با ديدن سربازان آمريكايي در كوچه ها و خيابان هايشان باور نمي كردند رژيم وحشت صدام فرو ريخته باشد، به پايان رسيد. اما عراقي ها سال ۲۰۰۴ را در حالي آغاز مي كنند كه از صدام حسين خبري نيست ولي از برق، ارتباطات، سوخت، خدمات اوليه و امنيت هم خبري نيست.
اصلاحات آرام در چين
تحولات سال ۲۰۰۳ در چين ادامه روندي بود كه سال پيش از آن آغاز شده بود. جيانگ زمين ۷۰ ساله بازنشسته شد و دوران قدرت نسل چهارم رهبران اين كشور رسماً در ماه مارس ۲۰۰۳ آغاز شد.
مردان جديد صحنه قدرت چين با ظرافت و هوشمندي تغيير در اوضاع سياسي و اقتصادي اين كشور را متناسب با شرايط روز دنيا و همگام با تحولات جهاني آغاز كردند.
نقطه اوج اين تغيير وقتي بود كه بيماري سارس در چين شايع شد. حاكمان جديد چين برخلاف سنت هميشگي با اين بحران با شفافيت نسبي و با پرده پوشي كمتر برخورد كردند. رئيس جمهور و نخست وزير كه در محافل سياسي و مردمي چين رهبران جنبش اصلاحات خوانده مي شوند خود به بيمارستان ها رفتند تا از نزديك در جريان عمليات مهار اين بيماري قرار بگيرند.
سال گذشته همچنين قوانين جديدي در جهت حركت به سوي نظام بازار آزاد و تغيير ساختار مديريت مركزي و كلان تصويب شد كه به رسميت شناختن دارايي و مالكيت خصوصي از جمله آنهاست.
رهبران چين در اكتبر سال ۲۰۰۳ در نشستي در پكن به بحث و بررسي موضوعي پرداختند كه بويژه از سال ۱۹۸۹ و بعد از فاجعه تيان آنمن يك تابو بود: «اصلاحات سياسي و اقتصادي» جزئيات اين نشست منتشر نشد اما نفس برگزاري چنين نشستي نشان داد چين تغيير كرده است.
انفجارهاي مرگبار
در سال ۲۰۰۳ چند انفجار مرگبار تروريستي روي داد كه متهم اول همه آنها القاعده است. اين انفجارها ۴۵ كشته در كازابلانكا، ۱۴ كشته در جاكارتا، ۶۲ كشته در دو روز در استانبول و بيش از ۵۰ كشته در دو نوبت انفجار در رياض به جا گذاشت. هدف اين انفجارها اغلب اهداف آمريكايي بود.
در اين ميان انفجارهاي رياض از اهميت بيشتري برخوردار است چرا كه عربستان اگرچه خاكي است كه ريشه القاعده و رهبر آن در آن قرار دارد اما تا پيش از اين از امن ترين كشورهاي خاورميانه از نظر حملات تروريستي بوده است. در حقيقت سال ۲۰۰۳ را مي توان سال پايان امنيت در عربستان ناميد. مردم اين كشور در اين سال شاهد صحنه هايي بودند كه پيش از اين فقط در تصاوير تلويزيوني ديده بودند، درگيري مسلحانه نيروهاي امنيتي با تروريست ها زد و خوردهاي خياباني و ويراني هاي حاصل از يك انفجار قوي.
انفجارهاي سال ۲۰۰۳ همچنين نشان داد كه القاعده استراتژي خود را تغيير داده است. در اين تغيير استراتژي، القاعده به هدف هاي سهل الوصول در كشورهاي مسلمان متحد و نزديك به آمريكا همچون اندونزي، تركيه، پاكستان، مراكش و عربستان حمله مي كند.
نقشه راه در بلاتكليفي
تحولات فلسطين نيز در سال ۲۰۰۳ تحت الشعاع جنگ عراق قرار گرفت. آمريكايي ها كه مي خواستند اعراب را در جنگ عراق همراه خود كنند در ژوئن گذشته طرحي هدف دار و راهي مرحله به مرحله را براي پايان دادن به درگيري در فلسطين ارايه كردند كه به نقشه راه موسوم شد. اين طرح توسط ديپلمات هايي از آمريكا، روسيه، اتحاديه اروپا و سازمان ملل تدوين شد. طي كردن اين راه با رعايت دقيق زمان بندي آن بايد دو سال طول مي كشيد. اين طرح كه قرار بود مرحله نخست آن با توقف حملات دو طرف در ماه مه آغاز شود هيچ پيشرفتي در سال گذشته نداشت و اصلاً شروع نشد. آمريكايي ها حذف ياسرعرفات و روي كار آمدن يك نخست وزير قدرتمند را كه طرف مذاكرات قرار گيرد مرحله اول كار و زمينه ساز عملي شدن نقشه راه مي دانستند، اما با شكست تجربه دولت محمود عباس و استعفاي او روشن شد كه تا عرفات نخواهد هر تلاشي در اين زمينه با شكست روبه رو مي شود.
اكنون روند صلح خاورميانه در حالي يك سال ديگر را پشت سر مي گذارد و وارد سال ۲۰۰۴ مي شود كه آريل شارون نخست وزير اسراييل در طرحي جديد به فلسطيني ها چند ماه فرصت داده كه مبارزات خود را متوقف و اجراي نقشه راه را شروع كنند. او تهديد كرده است كه اگر چنين نشود اسراييل براي جداسازي يك جانبه «اسراييل و فلسطين» اقدام مي كند.
شكاف در متحدين
از وقايع مهم سال ۲۰۰۳ جنگ لفظي ميان آمريكا و متحدان اروپايي آن يا كشورهايي بود كه دونالدرامسفلد آنها را اروپاي قديم خواند. دو روز پيش از شروع جنگ عراق، ژاك شيراك و گرهارد شرودر سردمداران اروپاي قديم در پاسخ به اولتيماتوم بوش به صدام كه يا قدرت را ترك كند و يا با جنگ روبه رو شود در نطق هاي جداگانه تصميم يك طرفه دولت واشنگتن براي شروع جنگ عراق را «زير سوال بردن مفهوم روابط بين المللي» دانستند و در اين باره به بوش هشدار دادند. رامسفلد نيز در اجلاس وزراي دفاع ناتو مخالفت اين دو كشور را كم اهميت خواند و با اشاره به كشورهاي اروپاي مركزي و شرقي به عنوان اروپاي جديد اختلافي كه در اروپا از ناحيه رابطه با آمريكا ايجاد شده است را به رخ اروپايي ها كشيد.
موضوع عراق اختلاف ميان آمريكا و اروپا را كه از شروع عمر دولت بوش ايجاد شده بود، عميق تر كرد. چندي بعد چهار كشور آلمان، فرانسه، بلژيك و لوكزامبورگ در بروكسل تشكيل جلسه دادند و تصميم گرفتند كه نيروي نظامي و امنيتي ويژه اروپا و مستقل از آمريكا تشكيل دهند. اين تصميم از سوي انگليس اقدامي عليه ناتو و ضد اروپايي خوانده شد.
بزرگترين تظاهرات و راهپيمايي هاي ضدجنگ در سال گذشته در كشورهاي اروپايي به وقوع پيوست. نظرسنجي كه دو مؤسسه آلماني و ايتاليايي به طور مشترك در ماه سپتامبر انجام دادند نشان داد، اكثر اروپايي ها از سياست هاي بوش ناراضي اند و تنها ۴۸ درصد آنها اعتقاد دارند جنگ عراق شايد براي تحقق عدالت انجام شده است كه البته بخش عمده اين رقم مربوط به نظرات كشورهاي اروپاي جديد است. اين نظر سنجي نشان داد اختلاف ميان آمريكا و اروپا تنها در ميان سياستمداران نيست.
افغانستان؛ راي به جاي گلوله
افغانستان در سال ۲۰۰۳ نخستين گام ها را به سوي دموكراسي برداشت.
يك گروه ۳۵ نفره متشكل از نمايندگان قومي و مذهبي و كارشناسان حقوقي و سياسي بعد از يك سال كار پيش نويس قانون اساسي را براي تصويب به لويه جرگه ارايه كردند. در اين قانون يك جمهوري اسلامي با نظام رياست جمهوري ديده شده است كه شهروندان آن حقوق برابر دارند. اين نظام سياسي از رئيس جمهور، معاون او و پارلماني تشكيل شده كه دو مجلس اولي و سفلي دارد.
قرار است شركت كنندگان در نشست لويه جرگه پيش نويس قانون اساسي را تصويب كنند. در سال ۲۰۰۳ حملات بازماندگان طالبان و القاعده در جنوب و جنوب شرق افغانستان صدها كشته به جا گذاشت. اين حملات روند بازسازي و كمك رساني را در افغانستان با مشكل روبه رو كرده است.
از ديگر تحولات مهم افغانستان در سال ۲۰۰۳ شروع عمليات خلع سلاح و همچنين تشكيل ارتش ملي است كه همچنان ادامه دارد. در اين عمليات كه با پشتيباني بين المللي صورت مي گيرد نزديك به هزار شبه نظامي خلع سلاح مي شوند و امكانات و نيروي انساني آنها جذب ارتش ملي مي شود.
هند و پاكستان در گذرگاه صلح
هند و پاكستان دو تازه وارد به اردوگاه هسته اي دنيا كه دو سال پيش در آستانه جنگ قرار گرفته بودند در سال ۲۰۰۳ به سوي رفع تنش ها حركت كردند كه البته اين هم ناشي از تحولات عراق بوده است. آمريكا كه با جواب رد هم پيمانان اروپايي در مشاركت در تأمين امنيت در عراق بعد از جنگ روبه رو شد به سراغ كشورهاي آسيايي رفت تا با دادن امتيازاتي مشاركت آنها را به دست آورد. در اين ميان هند با توجه به منافع پرسود اقتصادي در بازسازي عراق بيش از ديگران در اين مورد نرمش نشان داده است. آمريكا به ژنرال پرويز مشرف رئيس جمهور پاكستان كه در جنگ با تروريسم از متحدان نزديك آمريكاست فشار آورد تا در مناقشه ديرينه كشمير كوتاه بيايد.
اكنون دو كشور سفراي خود را بازگردانده اند، خطوط راه آهن ميان دو كشور از سرگرفته شده و رفت و آمد نمايندگان مجلس، هنرمندان، روشنفكران و رهبران مذهبي با پيام حسن نيت ميان دو كشور شدت گرفته است. از سوي ديگر در خط كنترل كشمير كمتر صداي گلوله شنيده مي شود. مشرف اخيراً در مصاحبه با بي .بي.سي در سخناني بي سابقه از درخواست نيم قرني پاكستان براي برگزاري همه پرسي در كشمير صرف نظر كرد و گفت كه آماده است گزينه هاي ديگر را هم بررسي كند.
با اين حال ادامه اين روند به انتخابات پارلماني سال آينده هند بستگي دارد كه تركيب قدرت را در دولت آينده هند مشخص مي كند.
جنگ هاي آفريقا
و انقلاب هاي آمريكاي لاتين
در سال ۲۰۰۳، آفريقايي ها براي فرونشاندن جنگ هاي داخلي در ليبريا، سودان و كنگو راه حل هايي يافتند. جنگ هاي آفريقا بيش از ۵ ميليون كشته داشته است. از مهم ترين وقايع سال ۲۰۰۳ در آفريقا جنگ ميان دولت و شورشيان در ساحل عاج بود كه زماني با ثبات ترين كشور غرب آفريقا خوانده مي شد. دو طرف با تقسيم قدرت موافقت كردند اما اين توافق پابرجا نخواهد ماند.
اگر جنگ را ويژگي آفريقا بخوانيم، شورش هاي مردمي در اعتراض به دولت ها را هم بايد نشانه آمريكاي لاتين بدانيم. در اكتبر ۲۰۰۳ اين شورش ها در اعتراض به صادرات گاز، به بركناري رئيس جمهور بوليوي از قدرت منجر شد. هوگو چاوز رئيس جمهور ونزوئلا يك سال مخالفت و ناآرامي با تحريكات خارجي را پشت سر گذاشت. رئيس جمهورهاي پرو و اكوادور هم با تظاهرات هاي روزانه مردم در اعتراض به بيكاري روبه رو هستند.