|
اين دوران پرتنش
نگاهي به سنين نوجواني و بلوغ و مسايل و مشكلات نوجوانان
كيومرث جباري
انسان در طول دوران زندگي خود، از مراحل نوزادي، كودكي، نوجواني، جواني، بزرگسالي و ميانسالي مي گذرد تا اين كه به زمان پيري برسد. رشد انسان، فرايندي است مستمر، به اين معنا كه افراد در سراسر زندگي، هم از نظر بدني و هم از نظر دروني تغيير مي كنند و با مسايل مختلف زندگي سازگاري بهتري مي كنند. نوجواني به دوره گذار از كودكي به بزرگسالي اطلاق مي شود. اين دوره مرزهاي سني مشخصي ندارد، اما تقريباً از ۱۲ سالگي آغاز مي گردد و تا آخرين سال هاي دهه دوم زندگي (۱۷ و ۱۸ سالگي) كه رشد جسماني كم و بيش كامل مي شود، ادامه مي يابد.
رشد جسماني و بلوغ جنسي
در آغاز دوره نوجواني، اغلب كودكان به دوره سريعي از رشد جسماني با عنوان «جهش نموي نوجواني»(۱) گام مي گذارند كه با رشد تدريجي اندام هاي تناسلي و ويژگي هاي جنسي ثانوي مانند رشد پستان ها در دختران و پيدايش ريش در پسران و نمايان شدن مو بر اندام هاي تناسلي هر دو جنس همراه است. اين تغييرات كه ناشي از ترشح هورمون هاي جنسي زنانه در دختران شامل استروژن و پروژسترون و هورمون هاي مردانه در پسران شامل آندروژن و تستسترون است، طي مدت تقريباً دو ساله رخ مي كنند و با بلوغ جنسي به اوج مي رسند. نشانه بلوغ جنسي، شروع قاعدگي در دختران و نمايان شدن نطفه هاي زنده در ادرار پسران است.
دامنه رسيدن به بلوغ جنسي بسيار گسترده است. برخي از دخترها در سنين پايين تري حتي در ۱۱ سالگي و برخي ديگر در سنين بالاتري، حتي در ۱۷ سالگي به بلوغ كامل جنسي مي رسند. در پسران نيز سن بلوغ جنسي گستره وسيعي دارد، اما پسرها به طور متوسط دو سال ديرتر از دختران به جهش نموي و بلوغ مي رسند. متوسط قد و وزن دختران و پسران تا سن ۱۱ سالگي يكسان است. اما در اين سن دختران به جهشي ناگهاني دست مي يابند (جهش نموي نوجواني) و از لحاظ هر دو بعد از پسرها جلو مي افتند و اين برتري خود را تقريباً تا دو سال حفظ مي كنند. در اين هنگام پسران از دختران پيشي مي جويند و تا آخر عمر اين برتري را حفظ مي كنند. در جهش نموي نوجواني كه با افزايش سريع قد و وزن همراه بوده و با بلوغ جنسي همراه است. تفاوت هاي آشكاري ميان كودكان از لحاظ شدت، مدت و سن شروع وجود دارد، حتي در ميان كودكاني كه كاملاً سالم هستند، چنين تفاوتي ديده مي شود و اين حقيقتي است كه غالباً نوجوانان و والدينشان از آن آگاهي ندارند و بي دليل نگران اين مسأله مي شوند.(۲)
بسياري از والدين كه با نگراني شاهد بالا رفتن قيمت مواد غذايي هستند، احساس مي كنند نوجوانانشان به خصوص پسرها همه آنچه را در خانه هست، مي خورند. در حقيقت نيازهاي غذايي جوانان درسال هاي رشد سريع و به طور چشمگيري افزايش مي يابد، هرچند كه اين نيازها از فردي به فرد ديگر فرق مي كند و بستگي به عوامل مثل جثه و ميزان فعاليت دارد.در پسران و دختران، تغيير در قد و وزن با تغيير در تناسب بدن همراه است. ابتدا، سر و پنجه هاي دست و پا به اندازه بزرگسالان مي رسد. دست و پا سريع تر از تنه رشد مي كند و تنه بعد از همه اينها كامل مي شود. به گفته پزشكان: شلوار پسرها (دست كم از لحاظ قد) يك سال پيش از كت آنها برايشان كوچك مي شود. اين تفاوت ها در سرعت رشد اعضاي مختلف بدن تا حدود زيادي سبب مي شود كه در باره خود به طور موقت احساس ناخوشايندي داشته باشند، به خصوص آنهايي كه رشدشان سريع است. در دوران كوتاهي، بعضي از نوجوانان احتمالاً احساس مي كنند كه دست و پايشان بيش از حد بزرگ است و يا ممكن است احساس كنند كه قسمت اعظم بدنشان از پا تشكيل شده است. البته، اظهار نظرهايي كه بزرگسالان از روي نقص دانسته هاي خود مي كنند، ممكن است اين احساس ناخوشايند را در آنان تقويت كند.
رشد عقلي نوجوانان
در دوره رشد نوجواني، توانايي هاي شناختي نوجوانان، هم از نظر كمي و هم كيفي تغيير مي كنند. از لحاظ كمي، نوجوانان تكاليف ذهني را در مقايسه با سال هاي كودكي سريع تر، راحت تر و با كارايي بيشتري انجام مي دهند. از لحاظ كيفي نيز تغييرات مهمي در تشريح و استدلال درباره مسايل به كار مي رود.
در اين دوره علاوه بر رشد «تفكر عملياتي صوري» نوجوانان در مقايسه با كودكان، از تمايز بيشتري در ادراك صرف به مفهوم انباشتن در حافظه برخوردار بوده و زمينه ايجاد تفكر انتزاعي يا استدلالي در آنان فراهم مي آيد.
يكي از مهم ترين خصوصيات تفكر عملياتي صوري، توانايي در ايجاد فرضيه هايي است كه از وقايع ملموس و عيني جدا است. نوجوان بر خلاف كودكي كه با زمان حال سروكار دارد، نه تنها به وضعيت موجود امور توجه دارد، بلكه مي تواند وضعيت احتمالي امور را نيز پيش بيني كند. ايجاد و رشد تفكر انتزاعي در دوران نوجواني، قابليت تفكر پيچيده در موضوعات درسي مثل رياضيات، علوم، نوشتن انشاء، استعاره در شعر و غيره را ايجاد مي كند. نوجوان به كمك و ياري استدلال و تفكر انتزاعي كشف مي كند، مادري كه پيش از اين در چشم او آرماني بود، موجودي است زميني و نيز مي تواند در ارزش هاي پدر يا مادر شك كرده، آنها را با ارزش هاي پدر و مادرهاي ديگر كه نوجوانان را بيشتر درك مي كنند يا به اندازه پدر و مادر خودش محافظه كار نيستند، مقايسه و حتي آنها را متهم كند كه بين ارزش هايي كه دم از آنها مي زنند با رفتارشان ناهمخواني وجود دارد. «آگاهي نوجوان از تفاوت بين موجود و ممكن به سركش شدن او كمك مي كند».
جنبه هاي شناختي، رفتاري، اجتماعي و كسب هويت در نوجوان
از آنجا كه نوجوانان در باره خود زياد فكر مي كنند، در اين تصورند كه ديگران هم با موشكافي عيب جويانه احساسات، خصوصيات شخصيتي، رفتار و ظاهر آنان را زيرنظر دارند و به همين خاطر بيشتر به خودشان مشغول مي شوند. پسر نوجواني كه جلوي آينه مي ايستد و عضله مي گيرد و خودش را تحسين مي كند و دختراني كه ساعت ها موي خود را جلوي آينه درست مي كنند در اين فكرند كه چگونه تحسين ديگران را برانگيزند و البته وقتي كه اين نوجوانان با هم روبه رو مي شوند، بيشتر به خود مشغولند تا نگاه كردن به ديگران.
نوجوان با دوري از عينيات با استدلال و تمركز و با امتحان كردن حدسيات خود در پي پاسخ به اين سؤال كه كيست؟ اين كسي كه فكر مي كند، عقيده اي پيدا مي كند و آن را ابراز مي كند. او چيست؟ اين مركزي كه عقايدش در آنجا شكل مي گيرد، كجاست؟ حدسياتش در كجا فرمول بندي مي شود؟ پاسخ به اين سؤالات به همراه گرايش به كسب استقلال كه يكي از ضروريات اجتماعي شدن و در نهايت كسب هويت است، ذهن نوجوان را به خود مشغول كرده است.
تمايل به وابستگي از سويي و گرايش به استقلال از والدين از سويي ديگر، منجر به ايجاد تعارض در دوره نوجواني است. در خانواده هايي كه والدين قاطع و اطمينان بخش دارند و براي خود مختاري و رفتار منضبط به يكسان ارزش قايلند، به نوجوان توضيح مي دهند كه چرا از او انتظاراتي دارند و يا او را از كارهايي منع مي كنند و با اين كار احساس استقلال را در او پرورش مي دهند. نوجواناني كه والدين خودكامه و مستبد دارند و صرفاً به فرزندان مي گويند كه چه بايد بكنند و نيز فرزندان والدين سهل گير، بي بندوبار، مساوات طلب و يا والدين بي اعتنا كه غيرمسئول و بي توجه هستند، به مشكلات بسياري دچار مي شوند.
از آنجا كه پيوند نوجوانان با والدينشان به تدريج ضعيف تر مي شود، همسالان و دوستان در رشد رواني آنان نقش حساسي را ايفا مي نمايند. همسالان امكاناتي براي يادگيري مهارت هاي اجتماعي، كنترل رفتار و در ميان گذاشتن مشكلات و احساسات مشابه فراهم مي كنند، پذيرفته شدن از سوي همسالان و داشتن چند دوست نزديك در زندگي نوجوان اهميت بسياري دارد و برخلاف عقيده رايج، همسالان ارزش هاي اساسي والدين را تقويت مي كنند و با آن مخالف نيستند، هرچند كه ممكن است از لحاظ سليقه يا آداب و رسوم، اختلافاتي داشته باشند.
هوش، شكل ظاهري، مهارت هاي فني، هنري و اجتماعي، موقعيت اجتماعي و وجود استعدادهاي خاص در فرد از ويژگي هايي است كه در جذب دوستان و همسالان بسيار مؤثر است. روابط ضعيف با همسالان در دوران كودكي و نوجواني، پيشگويي ناسازگاري هاي عاطفي دوران بزرگسالي، بزهكاري، اختلافات در سازگاري جنسي و ساير رفتارهاي ناسازگارانه است و از طرفي نوجواناني كه مي توانند نقش هاي اجتماعي و فردي متنوعي را ايفا كنند از لحاظ اجتماعي و عاطفي براي زندگي آتي و ازدواج مهياترند.
پي نوشت ها:
1- Adolescent growth spurt
۲- برخي نوجوانان حتي در سنين بالاتر از ۱۴ سالگي وقتي هنگام ارزيابي بدني خود را كوتاه تر از ديگران مي بينند و يا اين كه علايم ثانوي بلوغ جنسي شامل: رشد مو بر اندام هاي تناسلي، تن صدا، رويش سبيل و... را در خود نمي بينند، دچار درونگرايي، ديد منفي نسبت به خود، ناراحتي و افسردگي شده و در نتيجه روابط اجتماعي شان محدود مي شوند.
|
