Hamshahri Newspaper

بهرام خسروي، دكتراي اپتومتري
آيدين صفوتي،اپتومتريست
به موجب گزارش مؤسسه «Vision Trak» در سال ۲۰۰۱، تجويز كنندگان لنز در انگلستان تاكنون ۱/۲ ميليون نفر از بيماران لنزي خود را از دست داده اند! اين رقم برابر ۶۰ درصد كل مصرف كنندگان فعلي لنز انگلستان است. در آمريكا اين آمار در حدود ۱۰ الي ۱۶ ميليون نفر است. البته بعضي از اين افراد بعدها مجدداً به مصرف لنز روي مي آورند، خصوصاً اگر با فردي مواجه شوند كه به خوبي قادر به ترغيب بيمار به مصرف مجدد لنز باشد. با اين وجود در آمريكا حداقل ۱۰ درصد مصرف كنندگان لنز، براي هميشه با لنز «قهر كرده اند» و هرگز حاضر به آشتي نخواهند بود. اضافه بر ۱۰ درصد فوق الذكر، ۳۰ الي ۵۰ درصد افراد به طور موقت مصرف لنز را متوقف كرده اند و حداقل نيمي از اين افراد، به مدت بيش از دو سال مصرف لنز را آغاز نخواهند كرد.
مطالعات انجام شده نشان دهنده آن است كه عمده ترين مشكل كساني كه از مصرف لنز منصرف مي شوند عبارتند از:
ناراحت بودن لنز در چشم(۲۵%)، راحت نبودن روش هاي مصرف و نگهداري لنز(۲۰%)، احساس خشكي در چشم(۱۶%)، و نهايتاً قرمز شدن چشم(۱۰%).
اين آمار در تمامي تحقيقات كما بيش يكسان و عموماً در طب امروزي، قابل پيشگيري هستند. درصد كساني كه به علت مسائل مالي، مصرف لنز را ترك مي كنند، بسيار كمتر از موارد قابل پيشگيري است، چرا كه معمولاً كساني اقدام به مصرف لنز مي كنند كه موانع مالي را پشت سرگذاشته اند.
عوامل ناراحتي
مقالات متعددي در اختيار داريم كه ثابت مي كنند چند عامل اصلي زير باعث ناراحتي هاي فوق الذكر مي شوند:
۱- استفاده از لنزهاي هيدروژل كم آب(حتي براي مصرف روزانه) كه باعث بروز اختلال جدي در تنفس قرنيه و فعال شدن متابوليسم بي هوازي و نهايتاً اسيدوز قرنيه مي شود.
۲- تبخير تدريجي آب از لنزهاي هيدروژل كه در لنزهاي كهنه باعث احساس خشكي چشم و در عين حال كمبود اكسيژن مي شود (ميزان اين تبخير در بعضي لنزها تا ۸ و ۵ درصد در ماه است و به پارامترهاي متعدد ساختماني لنز بستگي دارد.)
۳- از همان دقيقه اول مصرف لنز، رسوبات پروتئيني روي لنز شكل مي گيرند و هيچ كدام از روش هاي موجود شستشوي لنز قادر به پاك كردن كامل اين رسوبات نيستند. رسوب هاي باقيمانده روي لنز ظرف يك ماه فاسد مي شوند و باعث واكنش هاي ايمني در قرنيه مي شوند. همين رسوبات عمده ترين عامل احساس خشكي در چشم هستند.
۴- سطح لنزهاي كهنه علاوه بر رسوب داشتن و آلوده بودن، اختلالات فيزيكي نيز دارد كه حاصل آن شدت پيدا كردن چسبندگي رسوبات به لنز و تجمع ميكروب هاي ساكن در رسوبات است.
تا زماني كه محلول ها و قرص هاي جرم گير، قادر به پاك كردن ۱۰۰ درصد رسوبات و آلودگي ها نيستند و تا زماني كه سطح لنز ها به طور اجتناب ناپذير آسيب پذير هستند، دور انداختن لنزهاي كهنه و استفاده از لنزهاي تازه تنها راه حل مشكل بيماران است. به عبارت ديگر تنها راه موجود، استفاده از لنزهاي معروف به Extended Wear ولي به صورت Daily Wear است. مشكلي كه در استفاده از لنزهاي EW وجود خواهد داشت طول عمر كمتر آنهاست. پس دو راه بيشتر وجود ندارد:
۱- استفاده از لنزهاي كم آب سنتي: اين لنزها با دوام هستند، اما از سويي مانع از رسيدن اكسيژن مورد نياز به قرنيه هستند و متابوليسم قرنيه را مختل مي كنند، رسوبات نامرئي روي آنها با اولين بار مصرف ، شكل مي گيرند و هرگز به طور كامل پاك نمي شوند. اين رسوبات، ظرف يك ماه از تاريخ اولين مصرف، فاسد شده و باعث واكنش هاي ايمني در قرنيه مي گردند.
نگهداري طولاني مدت اين لنزها باعث كهنه شدن سطح لنز، چه از نظر رسوبات و چه از نظر خراشيدگي ها و خرابي هاي سطحي لنز مي شود و اين موضوع باعث تشديد معايب قبلي مي گردد.
۲- لنزهاي هيدروژل پرآب حتي براي مصرف DW: طول عمر مفيد اين لنزها كمتر از لنزهاي كم آب است. اما با استفاده از آن اكسيژن بيشتري به چشم مي رسد و متابوليسم قرنيه در شرايط مطلوب تري قرار مي گيرد، با سالم ماندن پيوندهاي بين سلول هاي اپي تليال قرنيه (كه حاصل از برقرار ماندن متابوليسم صحيح قرنيه است)، سد اپي تليال قرنيه در برابر ميكروب ها، برقرار مي ماند، در اثر تعويض لنز، رسوبات لنز و آسيب ديدگي هاي موجود در سطح لنز، به طور كلي مرتفع مي شوند و بهداشت و آسايش بيشتري براي مصرف كننده لنز حاصل مي گردد.
آنچه در پي مي آيد هفت پرسش متداولي است كه ممكن است براي مصرف كنندگان لنزهاي چشمي مطرح باشد:
* از روزي كه لنزم را خريده ام فقط چند بار آن را مصرف كرده ام. آيا مي توانم مدت بيشتري لنزم را نگهدارم؟
با پرسيدن اين سؤال، درست مثل اين است كه بگوييد پاكت شير را بازكرده ام، ولي آن را مصرف نكرده ام، آيا مي توانم مدت بيشتري آن را نگهدارم؟ امروزه ثابت شده زماني كه لنز نرم را در چشم مي گذاريد، در همان يك دقيقه اول مقداري از مواد چربي و پروتئيني موجود در اشك، روي لنز رسوب مي كند. حتي بهترين محلول هاي شستشوي لنز قادر نيستند تمام اين جرم را پاك كنند. اگر لنز را به موقع تعويض نكنيم، آسيب هاي جبران ناپذيري را به جان خريده ايم. بنابراين جواب سؤال بالا منفي است.
* رسوباتي كه روي لنز به وجود مي آيند، تا چه حد خطرناك هستند و چگونه بايد اين خطر را رفع كرد؟
رسوبات پروتئيني بعد از فاسد شدن، بافت پلاستيكي لنز را تخريب مي كنند. علاوه بر اين، آلودگي هوا در شهرهايي مثل تهران، باعث كاهش طول عمر لنز است. رسوب كردن اين مواد در بافت لنز، از يك طرف باعث تغيير مشخصات فني لنز شده و از طرفي باعث طولاني تر شدن تماس چشم با مواد شيميايي ناشي از آلودگي هوا مي شود. البته لنزهاي فصلي نيز مثل لنزهاي ديگر اين مواد را در خود جذب مي كنند ولي با دور انداختن به موقع آنها، قبل از اينكه رسوبات شيميايي به حد خطرناك برسند، رسوبات را از بين مي بريد. در واقع يكي از اساسي ترين دلايل بهتر بودن لنزهاي مصرف كوتاه مدت ، همين مسئله از بين رفتن رسوبات است.
* آيا لنزهاي فصلي گرانتر از لنزهاي سالانه هستند؟
هر يك عدد لنز فصلي، ارزانتر از يك لنز سالانه است و در نتيجه براي خريدن آن با مشكل كمتري مواجه خواهيد بود و اگر احياناً لنزتان را گم كرديد و يا به هر علتي لنزتان خراب شد، خسارت مالي كمتري را متحمل مي شويد.
* با توجه به اينكه لنزهاي فصلي پرآب تر از لنزهاي سالانه است، آيا اين لنزها زودتر خشك نمي شوند؟
تمام انواع لنزهاي نرم، بسته به جنس ماده اوليه و درصد آب لنز، هر ماه مقداري از آب خود را به طور برگشت ناپذير از دست مي دهند. مقدار آب از دست رفته در هر ماه، در انواع مختلف لنز حداقل دو و حداكثر شش درصد است. بدين ترتيب اگر لنز شما از نوع سالانه بوده و قبل از باز شدن بسته بندي آن، ۳۸ درصد آب داشته، در آن صورت بعد از گذشت شش ماه از تاريخ باز شدن آن، حداقل ۱۲ درصد آب لنز از دست رفته و تنها ۲۶ درصد آب درون لنز باقي است كه ابداً كافي نيست. با خشك شدن تدريجي لنز، اكسيژن رساني لنز كاهش مي يابد. نتيجه اين پديده، خفگي قسمت هاي جلويي چشم است كه اگر چه در بسياري از مواقع آن را حس نمي كنيم، اما عوارض آن غير قابل ترديد است. هر چه لنز قديمي تر باشد، اين مشكل جدي تر مي شود. در مورد لنز فصلي پرسيژن يووي، درصد ماهانه خشك شدگي لنز فقط ۳/۰ درصد ارزيابي شده و افت كيفيت لنز بسيار كمتر است. با اين وجود بعد از سه ماه بايد لنز را دور انداخت، چرا كه جلوي عملكرد رسوبات را نمي توان گرفت.
* چند سال پيش لنزي را تهيه كرده ام و هنوز هم از آن استفاده مي كنم. هيچ ناراحتي هم با آن ندارم، تاريخ مصرف قيد شده روي لنز هم هنوز منقضي نشده. چرا بايد آن را عوض كنم؟
امروزه ثابت شده كه لنزهاي نوع سالانه، اكسيژن مورد نياز چشم را تأمين نمي كنند. رسوبات نيز در همان دقيقه اول مصرف لنز به وجود مي آيند و بعد از مدتي فاسد مي شوند. به همين علت امروزه استفاده از لنزهاي سالانه فقط براي مواردي كه استفاده از لنزهاي كوتاه مدت مقدور نيست، توصيه مي شود. بسياري از عادات بد، در كوتاه مدت مشكلي ايجاد نمي كنند ولي نهايتاً دردسرساز مي شوند. استفاده از لنز كهنه نيز يكي از اين عادت هاست. از روزي كه بسته بندي لنز را باز كرديد، مصرف كردن يا مصرف نكردن لنز و يا نگهداري آن در شرايط بخصوص، هيچ كمكي به طول عمر لنز نخواهدكرد. لنز فصلي را در هر حال بايد حداكثر سه ماه بعد از بازكردن بسته بندي آن دور انداخت. اين موضوع در مورد لنزهاي سالانه، ماهانه و يك روزه هم صدق مي كند: لنز سالانه را حداكثر يك سال بعد از باز شدن لنز دور بياندازيد، لنز ماهانه را حداكثر يك ماه بعد از باز شدن و لنز يك روزه را در پايان همان روزي كه لنز را باز كرده ايد.
* لنزي را كه قرار بوده دو سال استفاده كنم، سه سال و نيم استفاده كرده ام. چه اتفاقي خواهد افتاد؟
در واقع شما هميشه لنز كهنه مصرف مي كنيد. همان طور كه لباس كهنه و لباس نو با هم فرق دارند، لنزهاي كهنه هم مشكلاتي را به همراه دارند. بخش اعظم اين مشكلات به خاطر كاهش يافتن تدريجي آب لنز و افزايش يافتن تدريجي رسوبات پاك نشدني روي لنز است. به عبارت ديگر لنزهاي كهنه نمي توانند به خوبي لنزهاي نو اكسيژن را عبور دهند و عوارض غير قابل جبراني را در لايه پشتي قرنيه چشم (پنجره شفاف جلويي چشم) به وجود مي آورند. بدترين جنبه اين عوارض اين است كه در بسياري از موارد هيچ گونه احساس درد يا ناراحتي ملموسي را ندارند و با دستگاه هاي معمولي معاينه چشم نيز قابل شناسايي نيستند. علائم و ناراحتي ناشي از اين عوارض آني نيستند و مي توانند سال ها بعد خود را نشان دهند.
* شنيده ام كه هر لنزي را بعد از باز كردن، براي مدت مشخصي مي توان استفاده كرد. چطور بايد تشخيص بدهم كه لنز من براي چه مدتي قابل استفاده است؟
هر بار كه لنز تهيه مي كنيد، از كسي كه لنز را تجويز كرده بپرسيد كه چند وقت بعد بايد لنز را دور بياندازيد. پزشك شما لنزي را كه به شما ارائه كرده مي شناسد و شما و چشم شما را نيز مي شناسد. تمام توليد كنندگان لنز، براي هر يك از توليدات خود حداكثر مدت مصرف مجاز را در كاتالوگ هاي حرفه اي چاپ مي كنند. اگر پزشك شما زماني كوتاه تر از آنچه در كاتالوگ قيد شده را به شما توصيه كند، به خاطر ويژگي هاي خاصي كه در شما يافته اين كار را كرده. در هر حال مصرف كردن لنز بيش از زمان قيد شده در كاتالوگ لنز، بسيار خطرناك است و پزشك شما مسئوليت مهمي را در اين زمينه به عهده دارد. به عبارت ديگر، مسئوليت پزشك در اين است كه طول عمر لنز انتخاب شده را به درستي به شما معرفي كند و مسئوليت شما اين است كه در پايان زماني معرفي شده لنز را دور بياندازيد. فراموش نكنيد كه اگر لنزي را بيش از زماني كه توصيه شده مصرف كنيد، مسئوليت مشكلات ناشي از اين كار به عهده شما خواهد بود و اين مشكلات ممكن است سال ها بعد بروز كنند.
نتيجه
لنزهاي فصلي لطيف تر از لنزهاي سالانه هستند و به همين علت در چشم كمتر احساس مي شوند. لنزهاي فصلي از جنسي ساخته مي شوند كه بهتر از لنزهاي سالانه اكسيژن را عبور مي دهند و از نظر تنفس چشم بهتر از لنزهاي سالانه هستند. در لنزهاي فصلي با دور انداختن به موقع لنز، رسوبات پروتئيني و چربي كه از اشك چشم سرچشمه مي گيرند و همچنين رسوبات شيميايي ناشي از آلودگي هوا، فرصتي براي تغيير دادن ساختمان لنز پيدا نمي كنند و در عين حال ميكروب ها نيز جايي براي رشد و نمو پيدا نخواهند كرد. با جلوگيري از تجمع رسوبات روي لنز، منفذهاي لنز باز مي ماند و در نتيجه راه عبور اكسيژن مسدود نمي شود و چشم بهتر تنفس مي كند. با افزايش رسوب ها در لنز و ساييده شدن رسوبات به پشت پلك، احساس خشكي چشم به وجود مي آيد. با نو شدن لنز، اين مشكل نيز رفع مي شود. در بسياري از موارد، اين رسوبات قبل از اين كه با چشم غير مسلح ديده شوند، ناراحتي ايجاد مي كنند و در بسياري از موارد قبل از اين كه ناراحتي را در چشم احساس كنيد، به چشم آسيب مي زنند. مزاياي فوق، سلامتي هر چه بيشتر را براي چشم هاي شما به ارمغان مي آورد. اين در حالي است كه با تهيه كردن لنزهاي فصلي، هزينه اوليه تهيه لنز كمتر مي شود و در صورت گم شدن يا خراب شدن لنز، هزينه و مشكلات مربوط به جايگزين كردن لنز كمتر خواهدبود.