محمد اميري
اشاره: «محمد پورثاني» از طنزنويسان، نام آشناي راديو و مطبوعات، گفتني هاي زيادي در زمينه تهيه برنامه هاي راديويي دارد. او كه ابتدا كار مطبوعاتي را از مجله طنز توفيق آغاز كرده، بعدها در نشريات ترقي، تهران مصور، اميد ايران، روشنفكر، كاريكاتور، اطلاعات هفتگي و فكاهيون كار طنزنويسي را ادامه داده و بعدها با همراهي مرحوم كيومرث صابري و مرحوم فرجيان به گروه نويسندگان طنز گل آقا پيوست.
نام هاي مستعاري چون م.پ.تلفنچي، پورپورخان، پدر سه بچه و بچه لواسان از جمله امضاهاي او در نشريه گل آقا و توفيق به شمار مي رفت، بعدها مرحوم صابري، نام مستعار دايي سبيل را هم به اين مجموعه افزود. تيپ راديويي «نق نقو» از جمله تيپ هاي ابداعي او در برنامه هاي طنز راديويي است. حال اگر گاهي به جاهاي شلوغ و پررفت و آمد سرك مي كشيد مواظب باشيد كسي تو نخ رفتار و كردار شما نرود، چون همين طوري يك عده تيپ ها توي برنامه هاي راديويي و مطبوعات طنز خلق مي شوند. به گفته خودش حدود ۵۰ سال در مطبوعات زحمت كشيده و از ۵۰ مجله هم عذرش را خواسته اند! داراي مدرك تحصيلي فوق ديپلم روابط عمومي و كتابداري از دانشگاه تهران است و هم اينك در مجلات اطلاعات هفتگي، استقلال جوان و مجله روزهاي زندگي همچنان دست پخت طنز خود را به مخاطبان ارائه مي دهد. با او در مورد برنامه هاي راديويي و جذب مخاطبان جديد گفت وگويي انجام داده ايم كه حاصل آن را مي خوانيد:
* راديوي امروز، چه تفاوتي با راديوي سال هاي گذشته دارد؟
- اصولاً فضاي راديو با فضاي قبلي تفاوت پيدا كرده است. آن موقع يكي از معدود رسانه هاي اطلاع رساني براي مردم، راديو بود و همه تشنه شنيدن اخبار داخلي و خارجي از راديو بودند. امروزه فضاي اطلاع رساني از طريق روزنامه ها، اينترنت و شبكه هاي تلويزيوني اشباع شده است. شنيدن برنامه ادبي مرحوم هوشنگ مستوفي، داستان هاي شب و يا حتي قصه هاي جاني دالر همه خيابان هاي شهر را خلوت مي كرد. همه در برنامه هاي تلويزيوني با هم صحبت مي كنند، در حالي كه گفت وگو و ديالوگ، كار خاص راديوست و تلويزيون صرفاً به امور تصويري مي پردازد. يك لامپ تلويزيون با ۲ هزار وات در استوديو روشن مي شود و در طول اين مدت كارگردان بايد مدت ۲ الي ۳ ساعت با ترفند هاي مختلف بتواند مردم را پاي تلويزيون بنشاند، اما اين كار سختي است. اخبار اگر با فيلم هاي خبري همراه شود، ديگر لزومي ندارد كه براي پر شدن برنامه ها از گفتار و تصاوير تكراري استفاده كنيم.
به طور مثال ما هر هفته شاهد هستيم كه مسئولان راهنمايي و رانندگي در مورد موتورسوارها تذكراتي را ارائه مي كنند، از سويي ديگر مجريان مسابقات، پرسش هاي تكراري را از شركت كنندگان مطرح مي كنند، در يك كلام چنين به نظر مي رسد كه تلويزيون هم به راديو تبديل شده است.
* مخاطبان قبلي و فعلي راديو را چه كساني تشكيل مي دهند؟
- به نظر بنده، مخاطبان راديو اغلب افراد گروه سني بالاي ۳۰ سال تشكيل مي دهند. آن زمان هم نوجوانان و جوانان آن چنان رغبتي به برنامه هاي راديو نداشتند. صداي ضرب شير خدا و يا ورزش سوئدي كه تازه مد شده بود، براي جوانان آن دوره شنيدني بود، همچنين جوان ها به تفسيرهاي ورزشي عطابهمنش علاقه خوبي نشان مي دادند، گزارش هاي ورزشي او از بازي فوتبال و كشتي به گونه اي بود كه حس مي كردي جريان مسابقات ورزشي را از محل بازي ها دنبال مي كني. مسابقات كشتي داخلي و بين المللي زندي، تختي و امامعلي حبيبي را هم توسط بهمنش از طريق راديو گزارش مي شد. در گزارش فوتبال بازي ايران و هند، عطابهمنش چنان صحنه هاي اين رقابت را شنيدني گزارش مي كرد كه احساس مي كردي هم اينك در داخل استاديوم شاهد بازي هستي.شايد تهيه كننده هاي راديو دوست داشته باشند برنامه هاي راديويي را پر كنند و يا اخبار تكراري را هر ۱۵ دقيقه براي مخاطبان راديو پيام پخش كنند، اما در سال هاي گذشته، اخبار راديو شنوندگان خاصي داشت. اخيراً برنامه هاي راديو پيام تكراري شده است. اغلب مردم معمولاً براي مطالب ندانسته خود پاي راديو مي نشينند.
* چگونه به راديو جذب شديد؟
- تا سال هاي متمادي مرحوم پرويز خطيبي طنزنويس قابلي بود و به قول ما امروزي ها، راه به ديگران نمي داد و به تنهايي برنامه هاي طنز راديو را مي نوشت. به همين خاطر اغلب گويندگان راديو چون حميد قنبري، منوچهر نوذري، مرتضي مقبلي، مرحوم اميرحسين اميرفضلي، مرحوم اكبر مشكين و خانم تاج احمدي، مورين، مرحوم ديهيم و ژاله علو از سوي پرويز خطيبي داراي تيپ هاي خاص راديويي شده بودند، تا جايي كه فشار مردم به انحصار طلبي برخي از افراد در راديو باعث شد كه رئيس وقت راديو از چند نفر مطبوعاتي طنزنويس مثل من، منوچهراشتهاردي، احمد الوند، منوچهر احترامي، علي عبدالخالق ، محمدحاج حسيني و ديگران براي همكاري در راديو دعوتنامه كتبي بفرستد. البته علاوه بر اين موضوع، شرايط براي فعاليت راديويي خوانندگاني چون بنان، قوامي و گلپايگاني و همچنين خوانندگان كوچه و بازار فراهم شد.
در چنين شرايطي قرار شد كه با سردبيري مرحوم پرويز خطيبي و حسين مدني توليد برنامه هاي طنز در راديو دنبال شود، منتها با اين شرط كه آنان نسبت به قيمت گذاري متن ها و كيفيت نمايشنامه ها نظارت داشته باشند.
اغلب نمايشنامه ها بين ۲۵ تا ۵۰ تومان ارزيابي مي شدند، با اين تفاوت كه معمولاً به خاطر شرايط پيشكسوتي خودشان، نمايشنامه هاي ما را زير قيمت ارزيابي مي كردند.
در سال هاي اول فعاليت در راديو همان روز پس از پخش يا ضبط برنامه، پول متن هاي نمايشي را پرداخت مي كردند، نه به ما بلكه براي تمامي دست اندركاران راديو. در انتهاي استوديوي ضبط راديو، حسابداري حق الزحمه نويسندگان و دست اندركاران را به صورت نقد پرداخت مي كرد، اگر پرسنلي هم مساعده مي خواست، ميزان مساعده تا فرداي همان روز پرداخت مي شد.
بدين ترتيب متن نمايشنامه ها به تعداد هنرپيشه هاي راديويي توسط نامه رسانان به منزلشان ارسال مي شد تا پس از تمرين نقش، در استوديو شماره ۸ راديو به كارگرداني حميد قنبري برنامه را اجرا كنند. علاوه بر بازيگران و دست اندركاران برنامه، اغلب ۳۰۰ الي ۳۵۰ نفر شنونده حضوري نيز در سالن استوديو حضور داشتند كه نمايشنامه ها در ميان خنده و شادي آنها ضبط مي شد. تأثير مثبت اين نوع ضبط برنامه هاي راديويي باعث شد كه برنامه هايي تحت عنوان «هنر براي مردم» در راديو شكل بگيرد. بنابراين، طبق اين قاعده مقرر شد كه خوانندگان حرفه اي در صورت تمايل براي پخش آثار خود از راديو، به طور رايگان در بين متن هاي نمايشي آواز بخوانند. بعدها اين نوع برنامه سازي راديويي با حضور مخاطبان، به سطح برنامه هايي كه در مجامع از جمله پارك شهر تهران اجرا مي شد، نيز كشيده شد.
* نويسندگان و گويندگان برنامه هاي راديويي بين مخاطبان چه جايگاهي داشتند؟
- مردم معمولاً صداي آشنا را دوست دارند، بيشتر ديالوگ هاي تيپ راديو از جمله جاهل، غلط انداز، فلفلي، بچه ننه و لوس، بعدها بين مردم ورد زبان ها مي شد، بنابراين اگر با حضور گويندگان يا نويسندگان نام آشناي راديو در امور خيريه برنامه هايي در پارك شهر اجرا مي شد، اغلب مخاطبان راديو براي مشاركت در خريد بليت ورودي يا كمك هاي مردمي هجوم مي آوردند، به ويژه مردم دوست داشتند صداي مرحوم غلامحسين بهمنيار را در مورد شيوه تقليد صداها، حتي صداي حيوانات از نزديك مشاهده كنند، از اين رو مردم براي ديدن و گرفتن امضا از هنرمندان راديو به پارك ها هجوم مي آوردند.
همه افرادي كه با راديو همكاري مي كردند، تابع مقررات استخدامي بودند. البته عده اي هم بازنشسته و حقوق بگير ساير سازمان هاي دولتي بودند. در طول ضبط مسابقات معروف هوش كار مرحوم مستجاب الدعوه، اركستر معروف مرحوم جواد بديع زاده آهنگ هاي خاصي را به تناسب پاسخ شركت كنندگان اجرا مي كردند، آهنگ غلطه، آي غلطه از جمله كارهاي خوب ايشان در طول مسابقات هوش به شمار مي آمد.
* كدام يك از برنامه هاي راديويي بيشتر گل كردند؟
برنامه «گفتني ها» به نويسندگي خسرو شاهاني اغلب ساعت ۵/۱ بعد از ظهر با نگاه انتقادي به مضامين اجتماعي و اقتصادي مي پرداخت كه جزو برنامه هاي شنيدني راديو به شمار مي آمد. قصه «صبح بچه ها» نيز از جمله برنامه هاي راديويي موفق محسوب مي شد. اما برنامه طنز «صبح جمعه» شنوندگان زيادي داشت، بنده نيز به همراه عده اي از نويسندگان طنز راديو در تهيه اين برنامه دخيل بودم. ما از آنجا متوجه مي شديم كه اين برنامه پرشنونده است كه در اغلب مواقع، نوارهاي اين برنامه راديويي در لاله زار به فروش مي رفت. البته در راديو به ما مطبوعاتي هاي طنزنويس مي گفتند دفعه بگير، الان هم هر وقت سالگرد راديو مي شود ما را دعوت نمي كنند، در حالي كه برنامه هاي طنز راديو با همين قلم ها پا گرفت.
* برنامه سازي در راديو چه تفاوتي با حالا دارد؟
- برنامه هاي راديويي (به جز اخبار) چون بايد قبل از پخش، ضبط و كنترل مي شدند ، از اين رو اشتباه كلامي گويندگان در آن خيلي كم بود ولي اكنون در برنامه هاي زنده مجريان راديو فرصتي براي كنترل و رفع اشكال كلام ندارند، برخي از گويندگان راديو، حتي شعرهاي حافظ و سعدي را به اشتباه قرائت مي كنند، چه برسد به بقيه مطالب.
چند سال پيش در دانشكده زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران، استادي واژه اي را به كار برد، اما يكي از دانشجويان به عنوان اعتراض گفت كه راديو به گونه ديگري آن واژه را تلفظ مي كند. براي مردم عام و خاص راديو الگو بود؛ حتي در دانشكده زبان و ادبيات فارسي. امروزه در راديو، گويندگان براي تپق هاي خود، صرفاً يك عذرخواهي كوچك ارائه مي كنند، در حالي كه قبلاً تپق ها منجر به جريمه مي شد. بنابراين مهم ترين كار تهيه كنندگي برنامه هاي راديويي اصلاح كردن متن هاي ضبط شده بود كه بعداً آنها را تدوين مي كردند. اما امروزه گويندگان راديويي هيچ فرصتي براي تدوين يا اديت برنامه هاي كلامي ندارند.
* چگونه مي توان مخاطبان را دوباره به راديو علاقه مند كرد؟
- به نظرم بهتر است اخبار داخلي كشوردرسطح گسترده تري به مردم انعكاس داده شود تا مردم كمتر به راديوهاي بيگانه جذب شوند، صد البته اين راديوهاي بيگانه دلشان به حال ما نسوخته است و صرفاً فرصت طلبي مي كنند. گوينده ها اعم از راديو و تلويزيون، موقع قرائت اخبار، مطالبي را با غيظ ادا نكنند. همچنين به پخش موسيقي اصيل سنتي ايران بيشتر بها داده شود و غير از مسابقات فعلي، برنامه هايي با جوايز ناچيز را تدارك ببينند تا مردم خود را عضوي از تهيه كنندگان راديو بدانند. بها دادن به فرهنگ، فولكلور و موسيقي بومي مناطق مختلف كشور نيز مي تواند مخاطبان بيشتري را براي راديو رقم بزند.
هنوز در روستاها، راديو شنوندگان خود را حفظ كرده است. همين سال گذشته در يكي از روستاهاي لواسان، كشاورزي را ديدم كه راديوي ۲ موج خود را به چرخ خرمنكوب بسته بود و به برنامه هاي راديويي گوش مي داد.
* گويندگان، راديو را چگونه انتخاب مي كردند؟
- معمولاً مسئولان راديو براي انتخاب گويندگان اعلاميه مي دادند، سپس آزموني را براي شركت كنندگان تدارك مي ديدند، آنگاه تن صداي آنها را مورد بررسي قرار مي دادند، ولوم صدا، ميزان تحصيلات و قرائت مطلب از روي متن در حضور ممتحنين (گويندگان حرفه اي راديو) از جمله موارد ارزيابي گويندگان جوان به شمار مي آمد. بعد از آن افرادي كه در كلاس هاي گويندگي شركت كرده بودند، پس از قبولي در قالب قراردادهاي تمام وقت يا پاره وقت به استخدام راديو در مي آمدند.
امروزه وقتي برخي سوژه هاي قديمي را از راديو دوباره مي شنوم متوجه اين نكته مي شويم كه بعضي از نويسنده هاي فعلي راديو اهل ناخنك هستند.
